Στις 17 Οκτωβρίου 2015, η κοινότητά μας, η κοινότητα των συνταγματολόγων, έχασε ένα αγαπημένο μέλος της, τον καθηγητή Σαράντη Ορφανουδάκη.
Με βαθιά θλίψη θα αποχαιρετίσουμε τον Σαράντη. Με γεμάτη καρδιά θα τον κρατήσουμε για πάντα μέσα μας.
———————————————————————————————————————-
Ο Σαράντης Ορφανουδάκης αγάπησε με πάθος τα νομικά. Εύρισκε στην νομική επιστήμη μια σημαντική εγγύηση της αυτονομίας, ένα εργαλείο προστασίας και εμβάθυνσης της ελευθερίας, που από φοιτητής υπερασπίστηκε με λόγο και με έργα, σε δύσκολους καιρούς. Για τον Σαράντη, η ελευθερία δεν ήταν κατηγόρημα του απομονωμένου ατόμου, του αστού που αναζητά την προσωπική του ευδαιμονία, οχυρωμένος πίσω από τις εξουσίες που του παρέχει το δίκαιο. Η ελευθερία στο έργο του συνδέεται με την δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού, ο οποίος εξασφαλίζεται μέσω της ουσιαστικής συμμετοχής στα δημόσια πράγματα, δηλαδή κυρίως μέσα από την συλλογική δράση και όχι από την μοναχική αναζήτηση της ορθολογικότητας. Έτσι, στην διδακτορική διατριβή του ανίχνευσε τους όρους απόλαυσης εκείνου του δικαιώματος, που επιτρέπει σε καθένα μέλος του κοινωνικού συνόλου να μετέχει ενεργά στις πολιτικές, συνδικαλιστές, πολιτιστικές εξελίξεις, και μάλιστα μας χάρισε μια ωραία ονομασία για την σχετική ελευθερία, την “ελευθερία της συνένωσης”, όπως την αποκάλεσε, προτάσσοντας το κοινωνικό στοιχείο έναντι του οικονομικού, στο οποίο παρέπεμπε η μέχρι τότε προσέγγισή της ως ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι.
Τούτο δεν σημαίνει, ότι ο Σαράντης αγνοούσε την τάση των κυβερνώντων να παραγνωρίζουν τα συνταγματικά όρια της εξουσίας τους, να αυθαιρετούν και να εισάγουν ρυθμίσεις που θίγουν δραστικά τα δικαιώματα. Για τον λόγο αυτό, στην δεύτερη μεγάλη μελέτη του, αυτή για την αρχή της αναλογικότητας, διερεύνησε τους όρους της κρατικής παρέμβασης στο πεδίο της προσωπικής και συλλογικής αυτονομίας και προσπάθησε να (επαν)ορθώσει τους φραγμούς που το Σύνταγμα θέτει στην κρατική δράση: αναγνωρίζοντας στην αρχή της αναλογικότητας ιδιαίτερη, αυτοτελή κανονιστικότητα θέλησε να πείσει, ότι τόσο ο νομοθέτης, όσο και ο δικαστής περιορίζονται από θεμελιώδη κανόνα που επιβάλλει τον έλεγχο των πράξεών τους ως προς την αναγκαιότητά τους ενόψει των θεμιτών για την έννομη τάξη σκοπών και την καταλληλότητα των ρυθμίσεών τους να εξυπηρετήσουν κάποιον από αυτούς. Η αρχή της αναλογικότητας είναι για τον μαθητή του Α. Μάνεση η πιο σημαντική από τις σύγχρονες εγγυήσεις τηρήσεως του Συντάγματος και η αφορμή για ένα μεγάλο ταξίδι: ο νομικός που χειριζόταν τις δικηγορικές υποθέσεις του, ελέγχοντας με προσήλωση στο περιεχόμενο των θετικών κανόνων και με απόλυτο σεβασμό των δικονομικών καταναγκασμών, είδε στον κλάδο του δικαίου που υπηρετούσε, την αποτύπωση ενός συλλογικού οράματος, την απόληξη ενός κινήματος. Το κίνημα αυτό, ο συνταγματισμός μάγεψε τον Σαράντη που τα τελευταία χρόνια προσπάθησε συστηματικά να δείξει, ότι η τυπική υπεροχή των κανόνων του Συντάγματος αποκρίνεται στο πάντοτε επίκαιρο πολιτικοθεσμικό αίτημα, η νομική πλαισίωση της εξουσίας να εξασφαλίζει την δυνατότητα των κυβερνωμένων να ελέγχουν την πολιτική εξουσία, να συμμετέχουν στην διαχείριση των κοινών, να διαμορφώνουν τα πεδία της προσωπικής τους ανάπτυξης και της ειρηνικής τους συνύπαρξης. Αν και το αίτημα αυτό συνδέεται στενά με την διαδικασία ανάδειξης των εθνικών κρατών, για τον Σαράντη δεν περιορίζεται στο εσωτερικό τους ούτε εξαντλείται στην θέσμισή τους. Έχει ένα παρελθόν διαφοροποιημένο, που μπορεί να του εξασφαλίσει ένα ευρωπαϊκό μέλλον.
Οι ωραίες μελέτες του για τον επτανησιακό και τον σαμιακό συνταγματισμό, που άνοιξαν μια γόνιμη συζήτηση, δεν μαρτυρούν απλώς την επιστημονική του ολοκλήρωση. Αποτυπώνουν την βαθειά πνευματική του ικανοποίηση, καθώς σιγά- σιγά με το έργο του φανερώνει την συμβολή του συνταγματικού δικαίου στην συγκρότηση της ελληνικής πολιτείας και στην αντιμετώπιση των δεινών που σταθερά ταλαιπωρούν τον λαό της. Στο τελευταίο δε δοκίμιο του για τον Χ. Κλονάρη, πρώτο Πρόεδρο του Αρείου Πάγου αφήνει την παρακαταθήκη του: συνομιλώντας με τον συνάδελφο και φίλο του Γιάννη Δρόσο, υποδεικνύει ότι η αντιπαράθεση των απόψεων, η ανταλλαγή πυρών, ιδεών και φαντασμάτων είναι αυτή που προχωρά το συνταγματικό δίκαιο ως δίκαιο προσωπικού και πολιτικού αυτοπροσδιορισμού.
Και είναι η τελευταία μελέτη του η πιο χαρακτηριστική, γιατί ο Σαράντης δεν κατανοούσε τον εαυτό του μακριά από τους φίλους του και το έργο του έξω από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Αφοσιωμένος και χαρισματικός δάσκαλος δεν κουραζόταν να επιχειρεί την κριτική μετάδοση της γνώσης, πιστός και απαιτητικός συνάδελφος ανησυχούσε διαρκώς για την πορεία καθενός μας και για την συλλογική παρέμβασή μας, επιμένοντας σε μια ακαδημαϊκή στάση που τείνει να εκλείψει.
Ο Σαράντης που μπορούσε να γίνει επίμονος, αλλά πάντοτε λειτουργούσε ως παράδειγμα και οδηγός της πράξης μας, μας άφησε. Άφησε το καμάρι του, την Γία, και την λατρεμένη του Κατερίνα. Θα τον έχουμε στην καρδιά μας.
Pingback: Σαράντης Ορφα