Ξενοφών Κοντιάδης, Η περιπετειώδης ιστορία των επαναστατικών Συνταγμάτων του 1821 -Η θεμελιωτική στιγμή της ελληνικής πολιτείας (εκδ. Καστανιώτη, 2021, σελ. 208)

Τα επαναστατικά Συντάγματα του 1821 είναι στοιχείο της εθνικής ταυτότητας και της συλλογικής μας αυτογνωσίας. Η θέσπισή τους αποτελεί τη θεμελιωτική στιγμή της ελληνικής πολιτείας.  Οι διενέξεις και οι διεργασίες κατά τη θέσπιση των Συνταγμάτων του Αγώνα αποκαλύπτουν ίσως καθαρότερα από οποιοδήποτε άλλο πεδίο δράσης των επαναστατημένων Ελλήνων τα δύο πρόσωπα του Ιανού της Επανάστασης του 1821, τη σύγκρουση και τη συναίνεση. Οι ποικίλες, εναλλασσόμενες και διασταυρούμενες συγκρούσεις μεταξύ των αγωνιζόμενων Ελλήνων αποτελούν μία σκοτεινή όψη της Επανάστασης, που ενίοτε επιχειρείται να αποσυνδεθεί από την επαναστατική, δημοκρατική συνταγματογένεση, η οποία συνιστά αντίθετα μία στιγμή εθνικής υπερηφάνειας. Όμως χωρίς την προσεκτική μελέτη των εσωτερικών πολιτικών και κοινωνικών διαιρέσεων και των προσωπικών διενέξεων μεταξύ των πρωταγωνιστών της Πρώτης Ελληνικής Δημοκρατίας δεν είναι εφικτή η εξήγηση του τρόπου που θεσπίστηκαν τα Συντάγματα του Αγώνα ούτε η ανάδειξη της σημασίας και του περιεχομένου τους.

Πώς έγραψαν οι επαναστατημένοι Έλληνες τα Συντάγματα του Αγώνα; Στο βιβλίο τίθενται ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα που έχουν απασχολήσει την πολιτική ιστορία και τη συνταγματική επιστήμη, πάνω στα οποία έχουν αναπτυχθεί αντιτιθέμενες απόψεις. Στο εισαγωγικό κεφάλαιο αναλύονται οι τοπικιστικές διαιρέσεις και οι κοινωνικές συγκρούσεις που σημαδεύουν την Επανάσταση, ως προϋπόθεση για να απαντηθεί το ερώτημα πώς επηρέασαν τη θέσπιση των Συνταγμάτων του Αγώνα. Πόσο σημαντικές είναι για τη συνταγματογένεση οι διενέξεις μεταξύ προκρίτων και οπλαρχηγών, αυτοχθόνων και ετεροχθόνων, Πελοποννησίων, Ρουμελιωτών και Νησιωτών; Οι διαιρέσεις αυτές διευρύνονται και διογκώνονται στην πορεία του Αγώνα, επηρεάζοντας καθοριστικά τη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους.

Στο πρώτο κεφάλαιο το κύριο ερώτημα είναι αν και σε ποιο βαθμό επηρεάστηκαν τα Συντάγματα του Αγώνα από τη Γαλλική Επανάσταση και τα Συντάγματά της. Υπήρξαν πράγματι τα γαλλικά επαναστατικά Συντάγματα το πρότυπο των Συνταγμάτων του Αγώνα, όπως έχει υποστηριχθεί; Στο δεύτερο κεφάλαιο ερωτάται ποια είναι η επίδραση των κοσμοπολίτικων συνταγματικών ιδεών του Ρήγα Βελεστινλή στα Συντάγματα του Αγώνα. Τι σχέση έχει το υπερεθνικό αλλά ελληνοκεντρικό πολίτευμα στη Χερσόνησο του Αίμου, που οραματίζεται ο Ρήγας το 1797, με το εθνικό κράτος που διαρρυθμίζεται στα επαναστατικά Συντάγματα του 1821;

Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται τα τοπικά πολιτεύματα που καταρτίζονται τους πρώτους μήνες της Επανάστασης στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα. Υπακούουν σε μία ομοσπονδιακή λογική οργάνωσης του υπό σύσταση κράτους ή αποτελούν μηχανισμούς περιχαράκωσης συγκεκριμένων συμφερόντων των προκρίτων και εξυπηρέτησης προσωπικών επιδιώξεων; Ήταν αναγκαία τα τοπικά πολιτεύματα για την οργάνωση της πολιτικής εξουσίας ή αποσκοπούσαν στη διασφάλιση της τοπικής εξουσίας των ηγετικών ομάδων της Επανάστασης;

Στο τέταρτο κεφάλαιο εξετάζονται η διαδικασία κατάρτισης και το περιεχόμενο του Συντάγματος της Επιδαύρου. Ποια είναι η ανθρωπογεωγραφία της Α’ Εθνοσυνέλευσης, ποιοι οι πολιτικοί συσχετισμοί και πώς αποτιμάται το πρώτο επαναστατικό Σύνταγμα; Το πέμπτο κεφάλαιο ξεκινάει από την περιπετειώδη, ατελή εφαρμογή του Συντάγματος της Επιδαύρου προκειμένου να εξηγηθεί πώς από τη συναινετική ψήφισή του οδηγούνται οι επαναστατημένοι Έλληνες στις συγκρούσεις που συνοδεύουν την αναθεώρησή του στο Άστρος έναν χρόνο αργότερα. Τι έχει αλλάξει στους πολιτικούς συσχετισμούς της Β’ Εθνοσυνέλευσης και πόσο σημαντικές είναι οι μεταβολές που εισάγονται με το Σύνταγμα του Άστρους για την εξέλιξη του Αγώνα;

Το έκτο κεφάλαιο του βιβλίου έχει ως αφετηρία τους δύο Εμφυλίους πολέμους που σπαράσσουν την επαναστατημένη Ελλάδα την περίοδο μετά την ψήφιση του Συντάγματος του Άστρους και μέχρι την ταραχώδη σύγκληση της Γ’ Εθνοσυνέλευσης, που θα ψηφίσει το τελειότερο ίσως συνταγματικό κείμενο της εποχής του, το Σύνταγμα της Τροιζήνας. Πώς συναρτώνται τα δύο πρώτα Συντάγματα του Αγώνα με την εκδήλωση των Εμφυλίων πολέμων; Πώς μέσα από τις ακραίες συγκρούσεις στη Γ’ Εθνοσυνέλευση γεννιέται ένα Σύνταγμα που έχει χαρακτηριστεί ως το πιο δημοκρατικό και φιλελεύθερο στην Ευρώπη του πρώτου μισού του 19ου αιώνα;

Στο έβδομο κεφάλαιο αναλύονται συνοπτικά οι θεσμικές και πολιτικές εξελίξεις αμέσως μετά την ψήφιση του Συντάγματος της Τροιζήνας. Γιατί λήγει άδοξα ο δημοκρατικός συνταγματισμός που εκφράζεται στα τρία Συντάγματα του Αγώνα και πώς θα μπορούσαν υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες να έχουν εφαρμοστεί στην επαναστατημένη Ελλάδα; Τέλος, στα επιλεγόμενα επιχειρείται μία συνολική αποτίμηση του ελληνικού «επαναστατικού συνταγματισμού» και τίθεται το ερώτημα ποιο είναι το «κεκτημένο» της Πρώτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Αποτελεί το 1821 τη θεμελιωτική στιγμή της ελληνικής πολιτείας; Πόσο αδέσμευτη είναι η συντακτική εξουσία που ασκούν οι επαναστατημένοι Έλληνες;

 

(Από τον πρόλογο του βιβλίου)

Καταχώρηση: 22-03-2021     Κατηγορία: ΒΙΒΛΙΑ    

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

twelve − 7 =