Στα σύγχρονα δημοκρατικά συστήματα η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας γίνεται είτε με άμεση εκλογή από το εκλογικό σώμα είτε με έμμεση εκλογή από το Κοινοβούλιο, ενίοτε υπό διευρυμένη σύνθεση. Η άμεση εκλογή χαρακτηρίζει τα προεδρικά ή ημι-προεδρικά συστήματα –με εξαίρεση, περισσότερο τυπική παρά ουσιαστική, την εκλογή «δευτέρου βαθμού» από τους «Μεγάλους Εκλογείς» ανά Πολιτεία, που ισχύει στις ΗΠΑ-, ενώ η έμμεση εκλογή τα κοινοβουλευτικά συστήματα. Ωστόσο η άμεση εκλογή δεν σημαίνει από μόνη της τον μετασχηματισμό ενός κοινοβουλευτικού συστήματος σε ημι-προεδρικό κατά το γαλλικό πρότυπο. Αυτό που έχει σημασία είναι οι αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας. Έτσι έχουμε αμιγώς κοινοβουλευτικά συστήματα, όπως στην Αυστρία ή τη Φινλανδία, που συνδυάζουν την άμεση εκλογή με περιορισμένες αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας, αντίστοιχες με εκείνες του Έλληνα Προέδρου της Δημοκρατίας. Σε κάθε περίπτωση όμως ισχύει ή το ένα ή το άλλο: είτε άμεση εκλογή είτε έμμεση εκλογή. Ο συνδυασμός άμεσης και έμμεσης εκλογής, όπως προτείνεται από τον ΣΥΡΙΖΑ και ήδη από τη Νέα Δημοκρατία, δεν έχει υιοθετηθεί από κανένα κοινοβουλευτικό Σύνταγμα. Ανεξάρτητα από τις επιμέρους διαφορές μεταξύ των δύο προτάσεων –ο ΣΥΡΙΖΑ προτείνει άμεση εκλογή μετά από εννέα άκαρπες ψηφοφορίες μέχρι τη συμπλήρωση εξαμήνου από την πρώτη, η Νέα Δημοκρατία αμέσως μετά τις δύο πρώτες- τα δύο κόμματα φαίνεται να συμφωνούν επί της αρχής. Ο συνδυασμός άμεσης και έμμεσης εκλογής θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μόνον ως μια μορφή πίεσης προκειμένου να μην χρειασθεί η άμεση εκλογή, δηλαδή να υπάρξει συναινετική εκλογή από τη Βουλή. Ωστόσο το πιθανότερο είναι να αξιοποιηθεί η ρύθμιση αυτή ως οιονεί δεύτερος γύρος των βουλευτικών εκλογών προκειμένου να ηττηθεί ο κυβερνητικός υποψήφιος και να απονομιμοποιηθεί η Κυβέρνηση. Το παράδοξο είναι ότι ενώ στις ψηφοφορίες στη Βουλή η εκλογή γίνεται χωρίς πολιτική συζήτηση προκειμένου να μην προσλάβει η εκλογή έντονο κομματικό χαρακτήρα (βλ. άρθρο 140 παρ. 4 του Κανονισμού της Βουλής), αν χρειασθεί τελικά η άμεση εκλογή, όπερ και το πιθανότερο, αυτή θα προσλάβει αμιγώς κομματικό χαρακτήρα, ενώ θα χρειασθεί και ειδική νομοθετική ρύθμιση για τη διασφάλιση της ισότητας των όρων μεταξύ των δύο υποψηφίων, πρόβλεψη ενδεχομένως και τηλεοπτικών αναμετρήσεών τους (debates), διάθεση τηλεοπτικού χρόνου στους υποστηρικτές τους κ.λ.π. Εκτός εάν κανείς πιστεύει πως μπορεί να γίνει άμεση εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας στα βουβά.
Έτσι θα έχουμε κομματικό αναβρασμό σε όλη τη χώρα και στο τέλος της διαδικασίας αυτής θα αποκτήσουμε κομματικό Πρόεδρο σε εθνικό επίπεδο, αφού η κομματική διαπάλη θα έχει ξεπεράσει τα σύνορα του Κοινοβουλίου. Και μπορούμε εύλογα να υποθέσουμε ότι αν η Κυβέρνηση δεν καταφέρει να εκλέξει τον υποψήφιό της, η αντιπολίτευση θα ζητήσει αμέσως την παραίτησή της…
Από την άλλη πλευρά, το ισχύον σύστημα, που οδηγεί σε αυτόματη διάλυση της Βουλής, σε περίπτωση μη εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας, είναι το χειρότερο από όλα. Όπως έγραψε ένας Ιταλός συνταγματολόγος, είναι ένα παράδειγμα προς αποφυγή (βλ. A. Gratteri, Come non eleggere un Presidente: il caso della Costituzione greca, σε: Forum costituzionale.it, 31.1.2015).
Νομίζω ότι το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι η κατάργηση της ονομαστικής ψηφοφορίας και η επαναφορά της μυστικής ψηφοφορίας, όπως ίσχυε πριν από την αναθεώρηση του 1986. Και τούτο όχι μόνο για να προστατευτεί η ελευθερία της ψήφου του βουλευτή, αλλά κυρίως για να διασφαλισθεί η μη-εξάρτηση του εκλεγέντος Προέδρου από ένα συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα. Συγχρόνως, θα πρέπει να προβλεφθεί μετά τις τρεις πρώτες ψηφοφορίες, η δυνατότητα εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας με την πλειοψηφία 151 βουλευτών, με αλλεπάλληλες καθημερινές ψηφοφορίες –δύο κάθε μέρα, πρωί και απόγευμα-, μέχρις ότου επιτευχθεί η πλειοψηφία αυτή, η οποία σε κάθε περίπτωση είναι μεγαλύτερη από εκείνη που χρειάζεται για την ψήφο εμπιστοσύνης. Ένα τέτοιο σύστημα δεν αποτρέπει τον κίνδυνο εκλογής μονοκομματικού Προέδρου, τουλάχιστον όμως στην περίπτωση αυτήν δεν θα υπάρχει διχασμός του εκλογικού σώματος.
Mία παρόμοια εκδοχή του κειμένου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ” 11/11/2018
