Στον πολυσέλιδο (1377 σελ.) συλλογικό αυτό τόμο σε επιμέλεια της καθηγήτριας κ Τζούλιας Ηλιοπούλου-Στράγγα, με πρόλογο του καθ. κ Βασίλειου Σκουρή, πρ. Προέδρου ΔΕΕ, συλλέγονται οι εθνικές εκθέσεις σημαντικών νομικών από τα 13 «νέα» κράτη-μέλη της Ένωσης (όσα προσχώρησαν μετά το 2004) με θέμα τη συνταγματική κατοχύρωση και δικαστική προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων.
Ο τόμος αυτός αποτελεί τη συνέχεια και συμπλήρωση ενός παλαιότερου (2010) που αφορούσε στα «παλαιά» κράτη-μέλη της ΕΕ [βλ. Iliopoulos-Strangas (επιμ.), Soziale Grundrechte in Europa nach Lissabon – Eine rechtsvergleichende Untersuchung der nationalen Rechtsordnungen und des Europäischen Rechts, Νomos 2010]. Το εγχείρημα ήταν τότε καινοφανές και πρωτότυπο, καθώς τίποτε παρόμοιο δεν είχε ακόμη επιχειρηθεί αναφορικά με τα κοινωνικά δικαιώματα. Και αυτό όχι μόνον επειδή εμπεριείχε σημαντικές συμβολές επιφανών δημοσιολόγων από όλα τα «παλιά» κράτη-μέλη της ΕΕ. Ούτε μόνον επειδή η επιμελήτρια είχε φροντίσει να εμπλουτίσει τον τόμο με μία συγκριτική μελέτη εμπεριστατωμένη και διεισδυτική. Αλλά και επειδή η μονογραφική της αυτή μελέτη δεν εξαντλούνταν ούτε στο συγκριτικό δίκαιο ούτε στα κοινωνικά δικαιώματα, αλλά προχωρούσε σε μία πρωτοποριακή, όχι μόνον για την εποχή αλλά και για σήμερα, γενική θεώρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε ενωσιακό επίπεδο και τη σημασία της πολυεπίπεδης προστασίας των δικαιωμάτων. Η επιστημολογική, εξάλλου, επιλογή της καθηγήτριας Τζούλιας Ηλιοπούλου-Στράγγα, από πολύ νωρίς και σε πολλά γραπτά της, να εξετάζει αδιαχώριστα και να ενοποιεί εννοιολογικά και κανονιστικά την εθνική, ενωσιακή και ευρωπαϊκή-διεθνή (ΕΣΔΑ) διάσταση των δικαιωμάτων είναι τόσο σημαντική που δεν μπορεί να εξαρθεί επαρκώς.
Όπως και εκείνος του 2010, έτσι και ο νέος συλλογικός τόμος από τα νέα κράτη-μέλη της Ένωσης στηρίζεται σε εύστοχα οριοθετημένο και δομημένο ερωτηματολόγιο που η επιμελήτρια του τόμου έθεσε στη διάθεση των συμμετεχόντων σε αυτόν επιφανών νομικών (δικαστών σε ΔΕΕ, ΕΔΔΑ και ανώτερα εθνικά δικαστήρια, Καθηγητών Πανεπιστημίων και άλλων εξειδικευμένων επιστημόνων). Κατ’ αποτέλεσμα της τιτάνιας αυτής προσπάθειας, ο αναγνώστης βρίσκει στις 1000 περίπου σελίδες του βιβλίου μία πλήρη καταγραφή και αξιολόγηση αναφορικά τόσο με τη συνταγματική (ή μη) κατοχύρωση των κοινωνικών δικαιωμάτων στις επιμέρους χώρες όσο και με την έκταση της δικαστικής τους προστασίας. Η προσπάθεια και το έργο όμως της επιμελήτριας δεν εξαντλείται όμως στο έτσι κι αλλιώς μεγάλης δυσκολίας εγχείρημα της συλλογής, επιμέλειας και ταξινόμησης των εθνικών εκθέσεων.
Η καθ. κ Ηλιοπούλου-Στράγγα αξιοποιεί τις εθνικές αυτές εκθέσεις με χειρουργική ακρίβεια και λεπτολογία, με βαθιά γνώση βάσει της πλούσιας ερευνητικής της εμπειρίας και πολύχρονης ενασχόλησής της με τα κοινωνικά δικαιώματα, προκειμένου για να συνθέσει το συγκριτικό παζλ της συνταγματικής εικόνας των κοινωνικών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε μία μονογραφικής υφής πραγμάτευση που εκτείνεται στις τελευταίες 300 σελίδες του τόμου. Εδώ η επιμελήτρια-συγγραφέας δεν περιορίζεται μόνον στη συγκριτική επισκόπηση των εθνικών εκθέσεων και στο πολύχρωμο παζλ της προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων. Η μελέτη της προχωράει και στη σύνθεση της εικόνας στο πλαίσιο του κοινού ευρωπαϊκού συνταγματικού δικαίου και συνάγει συμπεράσματα για το ενωσιακό δίκαιο στο πεδίο αυτό. Το θέμα της φύσης των κοινωνικών δικαιωμάτων, σε σύγκριση με τα πιο αυτονοήτως προστατευόμενα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, τίθεται εκ νέου, ενόψει και της διακριτής κατοχύρωσής τους στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, που απέκτησε νομικά δεσμευτική ισχύ με τη Συνθήκη της Λισαβόνας (τον Δεκέμβριο του 2009).
Η πρωτότυπη αυτή μονογραφία της κ. Ηλιοπούλου-Στράγγα (μέσα στον συλλογικό τόμο, γεγονός εκδοτικά πρωτότυπο και εντυπωσιακό από μόνο του) ολοκληρώνεται με τη συναγωγή και την εμπεριστατωμένη δόμηση μίας ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής θεωρίας των (κοινωνικών) δικαιωμάτων και αναδεικνύει τη συγγραφέα σε αυθεντία πανευρωπαϊκού επιπέδου στον τομέα της θεωρία των (κοινωνικών) δικαιωμάτων.
Ο αναγνώστης δικαιώνεται για τον κόπο της ανάγνωσης των πολυσέλιδων δίδυμων τόμων (του 2010 και 2019). Η συμβολή των τελευταίων είναι τεράστια όσον αφορά τη δόμηση του ευρωπαϊκού συνταγματικού κοινοδικαίου, και ειδικότερα ενός κοινού δόγματος των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα όμως, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Καθηγητής κ Σκουρής, πρ. Πρόεδρος ΔΕΕ, στον επαινετικό του πρόλογο του νεότερου τόμου, η αποτύπωση αυτή συμβάλλει και στην ανάδειξη της σημασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων και την ενίσχυσή τους μέσα από την υπογράμμιση της δικαιοσυγκριτικής τους διάστασης.
Το ζήτημα της προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων –και μαζί του οι δύο αυτοί συλλογικοί τόμοι– κατέστη ιδιαίτερα επίκαιρο λόγω της δημοσιονομικής κρίσης χρέους που ενέσκηψε σε κράτη-μέλη της Ένωσης και απασχόλησε και τα όργανα της τελευταίας. Ακόμη πιο επίκαιρο, ωστόσο, καθίσταται ενόψει της πανδημίας COVID-19, η οποία επιβάλλει τη λήψη προστατευτικών μέτρων εκ μέρους του κράτους, και μία ευρεία προστασία κοινωνικών δικαιωμάτων με κορωνίδα την προστασία της (ατομικής και δημόσιας) υγείας μέσα από κρατικά συστήματα παροχής υπηρεσιών υγείας και συστατικά την κατοχύρωση ενός ελάχιστου επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίωσης, στήριξης των κοινωνικά και οικονομικά επισφαλών και ευάλωτων ομάδων, των ανέργων και των ατόμων σε κλειστές δομές (γηροκομεία, φυλακές, μεταναστευτικές δομές κλπ).
Εν κατακλείδει, τόσο για λόγους συγκυρίας όσο και διαχρονικής επιστημονικής αξίας η δικαιοσυγκριτική διάσταση και η δογματική έρευνα των ιδιαιτεροτήτων των κοινωνικών δικαιωμάτων καθώς εξίσου και η ακριβής και καλοδουλεμένη δόμηση ενός σημαντικού τμήματος του κοινού ευρωπαϊκού συνταγματικού δικαίου είναι τα σημαντικά επιτεύγματα των δύο αυτών τόμων και της άοκνης επιμελήτριάς τους, καθηγήτριας κ Τζούλιας Ηλιοπούλου-Στράγγα.
Zugleich eine Einführung in die mitgliedstaatlichen Allgemeinen Grundrechtslehren
