Κράτος πρόληψης και τεχνοκρατία την εποχή της πανδημίας

Παναγιώτης Μαντζούφας, Καθηγητής Συνταγματικού δικαίου στην Νομική Σχολή του ΑΠΘ
Λέξεις-Κλειδιά:

 

Η υγειονομική κρίση που κυριαρχεί σε όλο τον κόσμο τους τελευταίους τρεις μήνες έθεσε σε μεγάλη δοκιμασία ανάμεσα στα άλλα και τους κρατικούς θεσμούς, οι οποίοι επωμίστηκαν το μεγάλο βάρος της ιατρικής, κοινωνικής και οικονομικής διαχείρισης των συνεπειών της. Ανεξάρτητα αν οι πανδημίες και η αντιμετώπιση των ιών είναι σχετικά σπάνιες με αυτή την μορφή και σε αυτή την έκταση, είναι αναμφίβολο ότι το φαινόμενο παρά τα πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά του -εύκολη διασπορά, θνησιμότητα, άγνοια βασικών παραμέτρων της επιδημικής συμπεριφοράς του, έλλειψη θεραπευτικών μεθόδων σε προληπτικό (εμβόλια) και σε κατασταλτικό (δόκιμες θεραπευτικές μέθοδοι) επίπεδο- εντάσσεται σε ένα περιβάλλον διακινδύνευσης που δεν δικαιολογεί τον αιφνιδιασμό. Το περιβάλλον αυτό είναι παγκοσμιοποιημένο με αποτέλεσμα η διασύνδεση των ανθρώπων και η πυκνότητα του πληθυσμού να συνεπάγεται ευρεία διασπορά των ιών χρονικά και χωρικά δύσκολα ελέγξιμη. Η διαπίστωση, από πολλούς, ότι υπάρχει επιστροφή του κράτους ως κεντρικού θεσμού που αναλαμβάνει την διαχείριση της κατάστασης καταδεικνύει την αδυναμία των διεθνών θεσμών να συντονιστούν και να επεξεργαστούν λύσεις που μόνο ως παγκόσμιες θα είναι αποτελεσματικές. Συνεπώς δεν υπάρχουν μόνιμες επιστροφές, ούτε διαρκείς αποχωρήσεις στο γεωπολιτικό περιβάλλον της πανδημίας καθώς η κατάσταση είναι ρευστή και οι απαντήσεις μοιραία προσωρινές.

Οι σύγχρονες κοινωνίες είναι κοινωνίες διακινδύνευσης εξαιτίας του πολλαπλασιασμού των περιβαλλοντικών και τεχνολογικών παραγόντων που ανατρέπουν τις βεβαιότητες της νεοτερικότητας ως προς την εξέλιξη φαινομένων όπως η εκδήλωση ιογενών επιδημιών που δεν είχαν εμφανιστεί προηγουμένως. Ενώ η ιατρική έχει κάνει σημαντικές προόδους στον τομέα αυτό και έχει εξαφανίσει ασθένειες που εξολόθρευαν εκατομμύρια ανθρώπων( π.χ ελονοσία, πανούκλα)δεν θα μπορούσε να αποτρέψει μεταλλαγές ιών που συνδέονται, σύμφωνα με τους επιστήμονες, με καταστροφές οικοσυστημάτων και με το βιομηχανικό τρόπο εκτροφής των ζώων από τα οποία προέρχονται, κατά κύριο λόγο, οι νέοι αυτοί ιοί.

Από την άλλη, το κράτος οφείλει να παράσχει συγκεκριμένη προστασία σε συνταγματικά προστατευόμενα έννομα αγαθά όπως είναι η υγεία, σε συνθήκες υγειονομικής ανασφάλειας, όπως εν προκειμένω, αναλαμβάνοντας προληπτικές δράσεις που περιλαμβάνουν την δημιουργία θεσμικών(π.χ αναμόρφωση του ΕΣΥ) και υλικών μέσων για την κατά το δυνατόν αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των ιατρικών περιστατικών  και περιορισμούς σε θεμελιώδη δικαιώματα λόγω της επιβαλλόμενης κοινωνικής αποστασιοποίησης. Έτσι το φιλελεύθερο κράτος πέραν της μέριμνας για την προστασία των ελευθεριών, οφείλει να μετατραπεί σε προληπτικό κράτος που παρεμβαίνει  για να εγγυηθεί τους όρους της ασφαλούς διαβίωσης και μοιραία να εναρμονίσει την ασφάλεια με την ελευθερία. Στο πλαίσιο του κράτους δικαίου ασφάλεια και ελευθερία είναι συμπληρωματικές, διότι η μία επιβαρύνει το «κόστος» της άλλης. Όσο πιο μεγάλος και εκτεταμένων συνεπειών είναι ο κίνδυνος για την υγεία των πολιτών(ασφάλεια), τόσο πιο έντονο το κρατικό καθήκον αποφυγή του, ενδεχομένως και μέσω περιορισμών των ελευθεριών(π.χ ελευθερία της κίνησης), εφόσον αυτό υποδεικνύεται από τους ειδικούς–επιδημιολόγους ως απολύτως αναγκαίο.

Οι επιλογές αυτές γίνονται υπό συνθήκες επιστημονικής αβεβαιότητας σε αρκετές από τις παραμέτρους της επιδημίας που με την σειρά τους συνεπάγονται αντίστοιχες πειραματικές πολιτικές επιλογές στο οικονομικό και το κοινωνικό επίπεδο. Η αυξημένη πολυπλοκότητα, η απουσία βεβαιοτήτων ως προς την εξέλιξη της νόσου, ενώ αναβαθμίζει την επιστήμη σε κρίσιμο παράγοντα των πολιτικών επιλογών ταυτόχρονα καταδεικνύει και την αδυναμία της να δώσει ασφαλείς απαντήσεις, καθιστώντας την ευθραυστότητα αυτή σύμφυτη με την λειτουργία των σύγχρονων δημοκρατιών.

Ωστόσο, στα δημοκρατικά καθεστώτα οι σταθμίσεις επί επισφαλών δεδομένων ανατίθενται στο πολιτικό σύστημα και ο ρόλος των ειδικών είναι συμβουλευτικός. Όταν αυτός γίνεται κυρίαρχος και η τεχνοκρατία υποκαθιστά την πολιτική, οδηγούμαστε μοιραία σε κρίση του πολιτικού συστήματος. Όταν το πολιτικό σύστημα διαπιστώσει ότι η μηντιακή προβολή μετατοπίζεται στους ειδικούς, οι πολιτικοί θα αισθανθούν την ανάγκη να επαναφέρουν τα πράγματα στην συνήθη επικοινωνιακή διαχείριση.

Δυστυχώς για την δημοκρατία μας η αμέριστη και απολύτως δικαιολογημένη εμπιστοσύνη των πολιτών, κατά τις δημοσκοπήσεις, στο πρόσωπο του κ. Τσιόρδα  μπορεί στην συνέχεια να μετατραπεί σε αμφισβήτηση προς το πολιτικό προσωπικό συνολικά όταν το τελευταίο κληθεί να διαχειριστεί τα προβλήματα της επόμενης μέρας υπό δυσμενέστερες συνθήκες σε σχέση με το ήδη επιβαρυμένο πρόσφατο παρελθόν. Η πρόβλεψη αυτή δεν μειώνει βέβαια την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης και την αναμφίβολα πετυχημένη αντιμετώπιση μέχρι σήμερα της υγειονομικής κρίσης.

Σε ένα άλλο επίπεδο επανήλθε επιτακτικά ή έννοια της πειθαρχίας και της ατομικής ευθύνης ως προς την εφαρμογή των μέτρων που αναμφίβολα είναι περιοριστικά στις ελευθερίες των πολιτών. Ατομική ευθύνη και κρατικά μέτρα δεν πρέπει να συγχέονται, παρά το γεγονός ότι η πειστικότητα των δεύτερων ενισχύει την πρώτη. Πειθαρχούμε σε κάτι που μας επιβάλλεται όταν συμμεριζόμαστε την αναγκαιότητα του και το συνδέουμε με την ταυτότητά μας και εν προκειμένου με την υγεία μας. Εδώ η ελληνική κοινωνία μολονότι χαρακτηρίζεται ως κοινωνία με χαμηλό δείκτη εμπιστοσύνης προς τους κρατικούς θεσμούς έδειξε ισχυρή προσήλωση στις επιδημιολογικές οδηγίες και πρωτόγνωρη εμπιστοσύνη στο υγειονομικό  πλάνο. Μήπως ξύπνησε ο αρχαϊκός φόβος έναντι αόρατης απειλής που παραλύει κάθε αντίδραση, μήπως η μαγνητική επιρροή του ειδικού που είναι επιστημονικά ακριβής αλλά και κοινωνικά ευαίσθητος επηρέασε την συμπεριφορά μας; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει στο παρόντα χρόνο με ασφάλεια. Το βέβαιο είναι ότι όσοι θεωρούν ότι τα δεδομένα θα αλλάξουν ριζικά μετά την κρίση σε όλα τα επίπεδα είναι πολύ αισιόδοξοι με την ανθρώπινη φύση, και υποτιμούν την ληθαργική επιρροή της κοινωνικής αμνησίας, όταν τα πράγματα επανέλθουν σε ότι ονομάζουμε κανονικότητα.

 

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ” 11/5/2020

 

 

 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

one × five =