Πριν από 2 χρόνια σε κοινή παρέμβασή μας με τον Παναγιώτη Καρκατσούλη[1] επισημαίναμε την «εξόχως αντιφατική πρακτική» από τη μια να περιέρχονται στο ΑΣΕΠ ολοένα και περισσότερες εξουσίες για κρίσεις και αξιολογήσεις στο Δημόσιο και από την άλλη να επιχειρείται μια «ριζική αμφισβήτηση της Αρχής» για τον λόγο ότι αυτή αδυνατεί να εκπληρώνει σε εύλογο χρόνο την απαιτητική αποστολή που της εμπιστεύονται οι κυβερνώντες. Στην παρέμβασή μας εκείνη είχαμε μάλιστα επισημάνει (προφητικά) τον κίνδυνο της οριστικής υποχώρησης του ΑΣΕΠ στο πολιτικο-διοικητικό σύστημα προς δόξα των νεο-πελατειακών πρακτικών, καθώς υπ’ αυτές τις συνθήκες διαρκώς θα πολλαπλασιάζονταν οι «χειραγωγημένες αξιολογικές κρίσεις από απογοητευμένους φορείς που (θα επεδίωκαν) να αποχωρήσουν από το επίσημο σύστημα αξιολόγησης, επειδή θα είχαν πλέον απαυδήσει με το απελπιστικά αργό ΑΣΕΠ».
Το «αργό και αναποτελεσματικό ΑΣΕΠ» επανέρχεται σήμερα στο προσκήνιο, με την κριτική να εκπορεύεται αυτή τη φορά από το ύπατο αξίωμα της διακυβέρνησης, ως προοίμιο «τεχνικών αλλαγών» για την επιτάχυνση των προσλήψεων. Ωστόσο, τα κυβερνητικά κλιμάκια γνώριζαν από καιρού και «από πρώτο χέρι» ότι το ΑΣΕΠ δεν μπορούσε στοιχειωδώς να ανταποκριθεί, με την παρούσα θεσμική και οργανωτική διάρθρωσή του, στις υποχρεώσεις του. Είχαν φροντίσει γι’ αυτό οι Ετήσιες Εκθέσεις του αλλά κυρίως η πολυσέλιδη Έκθεση Επιτροπής του ΑΣΕΠ που δημοσιοποιήθηκε το 2022, στην οποία κωδικοποιούνταν οι φανερές αδυναμίες του να ολοκληρώσει έγκαιρα και αξιόπιστα τις επιλογές προσωπικού και ιδίως τις κρίσεις των προϊσταμένων και των ανώτερων στελεχών της διοίκησης (περίπου 8 χρόνια για κάλυψη 15 χιλιάδων θέσεων).
- Η επί διετία αγνόηση των προτάσεων της Επιτροπής του ΑΣΕΠ
Η εν λόγω Επιτροπή του ΑΣΕΠ -στην οποία είχα την τύχη να προεδρεύσω- κατέθεσε δέσμη προτάσεων για ένα πιο δίκαιο, γρήγορο και αποτελεσματικό σύστημα επιλογής[2]. Παραδόξως, όμως, η κυβερνητική πλευρά όχι μόνο δεν αξιοποίησε τα πορίσματα της συγκεκριμένης Έκθεσης, αλλά επιπλέον φρόντισε με τον πρόσφατο «νόμο Κεραμέως» να ανατρέψει τις βασικότερες παραδοχές της (αντί να θεραπεύσει τις παθογένειες) για την ενίσχυση του ΑΣΕΠ, ήτοι: α) τον επιχειρησιακό προγραμματισμό των αξιολογήσεων β) την αριθμητικά αυξημένη συμμετοχή της Αρχής στα όργανα επιλογής, γ) τη μεταφορά της τελικής απόφασης των κρίσεων από τους Υπουργούς στο ΑΣΕΠ και δ) την ισότιμη αξιοποίηση των Συμβούλων της Αρχής.
- Για ποιο λόγο το ΑΣΕΠ είχε πάρει την πρωτοβουλία να συντάξει μια τέτοια Έκθεση;
Η κατάσταση στις επιλογές προϊσταμένων και διοικητών στο Δημόσιο θύμιζε -και συνεχίζει να θυμίζει- τις πιο ζοφερές στιγμές της αναξιοκρατίας και του κομματισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις 295 θέσεις Γενικών Διευθυντών, είχε ολοκληρωθεί σε διάστημα 5 ετών η επιλογή μόλις 27 Γενικών Διευθυντών από το ΑΣΕΠ, ενώ με πρόσχημα την αλλαγή στους Οργανισμούς των Υπουργείων δεν εκδίδονταν οι προκηρύξεις για την κάλυψη των θέσεων ευθύνης, στις οποίες τοποθετούνται αναξιοκρατικά τα έμπιστα πρόσωπα των Υπουργών.
Ο αποσπασματικός τρόπος προκήρυξης των θέσεων και η κωλυσιεργία των Υπουργών υπονόμευαν καίρια την αξιοκρατία, αφού κάθε φορέας προκήρυσσε όποιες θέσεις θεωρούσε σκόπιμο, με άγνωστα κριτήρια.
- Οι αδυναμίες του ΑΣΕΠ να εκπληρώσει τον ρόλο του
Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο δεν προέβλεπε -και συνεχίζει να μην προβλέπει- την ισότιμη ενεργοποίηση όλων των Συμβούλων του ΑΣΕΠ στις διαδικασίες των κρίσεων. Από τους συνολικά 35 Συμβούλους μόνο οι μισοί συμμετέχουν σε βασικά όργανα επιλογής και αυτοί είναι συνήθως όσοι έχουν την εμπιστοσύνη της Κυβέρνησης. Το αποτέλεσμα είναι να καθυστερούν υπερβολικά οι διαδικασίες του ΑΣΕΠ και να λειτουργούν ως «άλλοθι» αξιοκρατίας.
Θυμίζουμε ότι το ΑΣΕΠ εμπλέκεται στην επιλογή α) 295 Γενικών Διευθυντών, 3201 Διευθυντών και 10422 Προϊσταμένων Τμημάτων του Δημοσίου και β) 1300 (κατά την Έκθεση του ΑΣΕΠ) διοικητών και υποδιοικητών Οργανισμών. Με τους σημερινούς ρυθμούς στελέχωσης, ο χρόνος που απαιτείται για την κάλυψη αυτών των περίπου 15.000 θέσεων είναι πάνω από 7 χρόνια (σχεδόν δύο «κυβερνητικοί κύκλοι»). Αντιστοιχεί στη διεξαγωγή συνολικά 22.220 συνεδριάσεων (763 θέσεις και 1088 συνεδριάσεις ανά μέλος του ΑΣΕΠ). Με αυτή την ταχύτητα στελέχωσης ο καθείς αντιλαμβάνεται ότι το ΑΣΕΠ αποτυγχάνει στην αποστολή του.
- Οι προτάσεις της Έκθεσης για τη θεραπεία των αδυναμιών
Η Έκθεση του ΑΣΕΠ πρότεινε τρεις διαφορετικές κατηγορίες παρεμβάσεων για τη βελτίωση της κατάστασης: Οργανωτικές, για τον εξορθολογισμό της δράσης της Αρχής, θεσμικές, για τη διασφάλιση του κεντρικού ρόλου της και, τέλος, επιχειρησιακές, με την εσωτερική ιεράρχηση των επιλογών.
Στόχος ήταν να ολοκληρώνονται σταδιακά και το αργότερο μέσα σε δύο χρόνια (αντί για 8) οι διαδικασίες επιλογής για τις 3500 περίπου βασικές «επιτελικές θέσεις» του Δημοσίου (περίπου 9.000 συνεδριάσεις) στις οποίες εμπλέκεται το ΑΣΕΠ (Διοικητές και Υποδιοικητές Οργανισμών, θέσεις Υπηρεσιακών Γραμματέων, θέσεις Γενικών Διευθυντών και Διευθυντών Υπουργείων, ΝΠΔΔ, ΥΠΕ, Ανεξαρτήτων Αρχών, ΝΣΚ, Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων και Περιφερειακών Διευθύνσεων Εκπαίδευσης). Ειδικότερα, προτεινόταν:
- Σε οργανωτικό επίπεδο:
- Ισότιμη αξιοποίηση του συνόλου των 34 Μελών του ΑΣΕΠ στις διαδικασίες αξιολόγησης, προκειμένου να ολοκληρώνονται ταχύτερα οι κρίσεις.
- Δημιουργία ειδικού τμήματος στο ΑΣΕΠ με αποκλειστικό αντικείμενο τη διοικητική υποστήριξη των επιλογών για τα επιτελικά στελέχη του Δημοσίου.
- Σε θεσμικό επίπεδο:
- Μεταφορά στο ΑΣΕΠ της τελικής ευθύνης τόσο για την εκκίνηση της διαδικασίας (έκδοση της προκήρυξης) όσο και για την τελική επιλογή, με την κατάργηση της διακριτικής ευχέρειας του Υπουργού.
Η προκήρυξη των επιτελικών θέσεων θα γινόταν από τον ίδιο τον Πρόεδρο του ΑΣΕΠ, μετά από τη διαπίστωση της λήξης της κάθε θητείας. Παράλληλα, το ΑΣΕΠ θα συμμετείχε στον προγραμματισμό των κρίσεων, συντονίζοντας τις ενέργειές του με τη Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνου Δυναμικού Δημοσίου Τομέα του ΥΠΕΣ.
- Ενισχυμένη συμμετοχή του ΑΣΕΠ στα όργανα επιλογής για να μην λειτουργεί ως «άλλοθι αξιοκρατίας». 20 πενταμελείς Επιτροπές Επιλογής ανά Υπουργείο, με 3 Τακτικά Μέλη του ΑΣΕΠ, ένα Μέλος του ΝΣΚ και τον Υπηρεσιακό Γραμματέα κάθε Υπουργείου. Η Επιτροπή μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας μοριοδότησης και εξέτασης των ενστάσεων θα καλούσε σε συνέντευξη τους 3 υποψηφίους (αντί για 7 όπως ισχύει σήμερα) με τα περισσότερα μόρια στη βαθμολόγηση των τυπικών προσόντων. Η τελική επιλογή θα γινόταν από την Επιτροπή (και όχι από τον Υπουργό), με αποκλειστικό κριτήριο τη βαθμολογία του στα τυπικά προσόντα και τη συνέντευξη.
- Ειδικά για την κάλυψη των περίπου 1300 θέσεων Διοικητών και Υποδιοικητών Οργανισμών, που αντιστοιχούν σε 800 περίπου δημόσιους φορείς, θα απαιτούνταν 2400 συνολικά συνεδριάσεις, δηλαδή 71 συνεδριάσεις ανά Μέλος του ΑΣΕΠ. Για όλες τις συνεδριάσεις αυτές, με βάση τον κανόνα των 3 εργάσιμων ημερών ανά εβδομάδα και των 46 εργάσιμων εβδομάδων ανά έτος, απαιτούνται 25 περίπου εργάσιμες εβδομάδες (δηλαδή περίπου έξι μήνες). Εάν μάλιστα δοθεί προτεραιότητα στους σημαντικούς Οργανισμούς και τα Νοσοκομεία (όχι περισσότεροι από 200 φορείς), τότε με την υφιστάμενη δομή του ΑΣΕΠ μπορεί να έχει ολοκληρωθεί η επιλογή σε 2 μόλις μήνες! Συνεπώς, είναι απολύτως αναληθής ο ισχυρισμός του Προέδρου κ. Παπαϊωάννου ότι το ΑΣΕΠ αδυνατεί δήθεν να αναλάβει την τελική ευθύνη των επιλογών.
- Σε επιχειρησιακό επίπεδο:
- Δημιουργία ενός ΑΣΕΠ «πολλαπλών ταχυτήτων» με σκοπό την ολοκλήρωση σε ένα έτος όλων των διαδικασιών επιλογής για Γενικούς Διευθυντές και Διευθυντές της Κεντρικής Διοίκησης (2155 θέσεις σε 63 εβδομάδες) και εντός δύο ετών των διαδικασιών επιλογής για 1300 περίπου θέσεις Διοικητών και Υποδιοικητών (3500 θέσεις σε 88 εβδομάδες). Με αυτόν τον προγραμματισμό, οι θέσεις Γενικών Διευθυντών των Υπουργείων και Διοικητών των Οργανισμών μπορούν να στελεχώνονται σε 2 μήνες από την προκήρυξή τους.
- Στο πλαίσιο αυτό, προτεινόταν να προτεραιοποιηθεί επιχειρησιακά η επιλογή Γενικών Διευθυντών στα Υπουργεία (μέσα σε 3 μήνες) και να ακολουθούν (6 μήνες) οι επιλογές σε Ανεξάρτητες Αρχές και ΝΠΔΔ με «επιτελική σημασία» (όπως ο ΟΑΕΔ ή ο ΕΦΚΑ), με εφαρμογή του λεγόμενου «λειτουργικού κριτηρίου», το οποίο συνδέει την «επιτελικότητα» με τη διαπίστωση της ουσιαστικής συμμετοχής του φορέα στον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας δημόσιας πολιτικής.
- Η ταχύτητα εξασφαλιζόταν με
- δράσεις διαφοροποιημένης σύνθεσης των οργάνων επιλογής (3μελείς ή 5μελείς συνθέσεις),
- χρήση ευέλικτων μεθόδων αξιολόγησης (ιδίως στις συνεντεύξεις), ανάλογα με τη βαρύτητα των επιλογών,
- λελογισμένη προσφυγή σε μεθόδους «αποκέντρωσης» των κρίσεων (“monitoring”) δανεισμένες από τις «καλές πρακτικές» του εξωτερικού,
- δράσεις απλούστευσης και εξορθολογισμού των διαδικασιών των συνεντεύξεων και της υποβολής υποψηφιοτήτων.
Εν συνόψει, η Έκθεση παρουσίαζε τον οδικό χάρτη των αλλαγών, λειτουργικών και οργανωτικών, που έπρεπε επειγόντως να δρομολογηθούν για να μπορέσει το ΑΣΕΠ να συγχρονιστεί με τις προσδοκίες του νομοθέτη και της κοινωνίας. Λειτουργικές αλλαγές που θα εξόπλιζαν το «νέο ΑΣΕΠ» με ουσιαστικές αρμοδιότητες προγραμματισμού των κρίσεων και των αξιολογήσεων, μεταφέροντας σε αυτό την ευθύνη των τελικών σχετικών αποφάσεων και καθιστώντας το κεντρικό φορέα διοίκησης του ανθρώπινου δυναμικού του Δημοσίου. Οργανωτικές αλλαγές, που θα οδηγούσαν σε ένα ενιαίο αλλά και διαφοροποιημένο Συμβούλιο («ΑΣΕΠ πολλαπλών ταχυτήτων»), με το σύγχρονο «ψηφιακό ΑΣΕΠ» να συνυπάρχει με το κλασικό «φυσικό ΑΣΕΠ» των 34 Συμβούλων σε ένα απλουστευμένο τεχνολογικό και διοικητικό περιβάλλον εκπλήρωσης διαφοροποιημένων ρόλων.
Συμπερασματικά θα ήθελα να παραθέσω την κατακλείδα της κοινής παρέμβασης με Καρκατσούλη, η οποία παραμένει εξόχως επίκαιρη, στον βαθμό που συνοψίζει τις αρνητικές επιπτώσεις της κομματικής περιχαράκωσης στη λειτουργία των Ανεξάρτητων Αρχών: «Για να υποστηριχθούν, όμως, όλες αυτές οι αλλαγές, το ΑΣΕΠ χρειάζεται όντως «εγνωσμένης αξίας και κύρους» Συμβούλους. Όπερ σημαίνει ότι τα πρόσωπα που θα επιλέγονται από τα αρμόδια συνταγματικά όργανα στην κρίσιμη αυτή φάση του θεσμικού μετασχηματισμού της Αρχής δεν θα πρέπει να απηχούν απλώς τη μηχανική εφαρμογή του αριθμητικού κανόνα με βάση την κοινοβουλευτική δύναμη των κομμάτων. Στο αρνητικό αυτό φαινόμενο, που δυστυχώς επέτεινε η πρόσφατη συνταγματική αναθεώρηση και έχει ήδη τραυματίσει το συναινετικό προφίλ του ΑΣΕΠ και την οφειλόμενη σε αυτό διακομματική εμπιστοσύνη, πρέπει κάποτε να μπει ένα τέρμα. Στην παρούσα φάση είναι ανάγκη να επιλέγονται όσες και όσοι διαθέτουν αποδεδειγμένα το γνωστικό υπόβαθρο και την προσωπικότητα για να εφαρμόσουν με συνέπεια τις σημαντικές αλλαγές που απαιτούνται στη μεγαλύτερη Ανεξάρτητη Αρχή της χώρας. Είναι η μόνη λύση για να καταφέρουμε ένα ακόμη καίριο πλήγμα στον διαχρονικό (όσο και ανθεκτικό) εχθρό της προόδου και της δημοκρατίας στον τόπο μας: Στον πελατειασμό».
[1] Π. Καρκατσούλης – Α. Παπατόλιας, «Το ΑΣΕΠ του μέλλοντός μας» in https://www.athensvoice.gr/contributors/21815/panagiotis-karkatsoylis-apostolos-papatolias/ 13.06.2022.
[2] «Πρόταση Επιτροπής για την αναοριοθέτηση των αρμοδιοτήτων του Α.Σ.Ε.Π. στον τομέα της επιλογής επιτελικών στελεχών» in Α. Παπατόλιας, Τεχνοκρατία και Δημοκρατία στη Σύγχρονη Διακυβέρνηση, Παπαζήση, Αθήνα, 2023, σελ. 475επ.