Το υπό συζήτηση νομοσχέδιο [ήδη βλ. άρθρο 36 του N. 4855/2021] για την τροποποίηση του άρθρου 191 του Ποινικού Κώδικα διευρύνει το αξιόποινο του αδικήματος της διασποράς ψευδών ειδήσεων, μέσω της εισαγωγής «ρευστών» εννοιών, οι οποίες μπορούν να ερμηνευτούν κατά τρόπο που να καταστέλλεται η διαφορετική γνώμη, ακόμα και αν αυτή δεν έχει προκαλέσει εν τοις πράγμασι κάποια βλάβη. Γιατί, όμως, μία τέτοια εξέλιξη θέτει σοβαρά ζητήματα ποιότητας της δημοκρατίας;
«Οι Άγγλοι νομίζουν ότι είναι ελεύθεροι, επειδή εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους κάθε πέντε χρόνια, πλην όμως είναι ελεύθεροι μόνο μια ημέρα κάθε πέντε χρόνια: την ημέρα των εκλογών». Η αλήστου μνήμης αυτή φράση του Jean-Jacques Rousseau, δεν σημαίνει τίποτα περισσότερο από το ότι η δημοκρατία δεν είναι μόνο μία διαδικασία. Το περιεχόμενο της δημοκρατίας δεν εξαντλείται στην περιοδική ανάδειξη εκ μέρους του λαού των αντιπροσώπων του ή για να το πούμε και διαφορετικά, η λειτουργία του αντιπροσωπευτικού συστήματος δεν πρέπει να συγχέεται με το περιεχόμενο της δημοκρατίας, ως συστήματος αξιών.
Αναπόσπαστη τέτοια αξία της δημοκρατίας είναι η ελευθερία της έκφρασης –οι αρχαίοι Έλληνες ήδη είχαν εντοπίσει τη σημασία της και την απέδιδαν με τον περιεκτικότερο όρο: ισηγορία. Δίχως ελευθερία της έκφρασης δεν νοείται ελευθερία πολιτικών επιλογών: Η λαϊκή βούληση εκφράζεται με γνήσιο τρόπο στην κάλπη, όταν έχει προηγηθεί ζύμωση ιδεών, ανταλλαγή απόψεων και σφαιρική ενημέρωση για την πορεία των δημοσίων πραγμάτων. Διαφορετικά, η πολιτική επιλογή ενώπιον της κάλπης γίνεται μηχανιστικά, χωρίς συνείδηση της πραγματικότητας, με αποτέλεσμα ο κυρίαρχος λαός να μην είναι σε θέση να προβεί στην επιλογή εκείνη που θα υλοποιήσει τη θέληση του. Ο κυρίαρχος κυριαρχείται, όταν δεν κυριαρχεί επί του φρονήματος του!
Η ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών στη δημοκρατία βρίσκει την κορύφωση της σημασία της στην περίπτωση της πολιτικής πειθούς: Στη δημοκρατία λέμε ότι «κρατεί», δηλαδή εξουσιάζει ο λαός. Τούτο, όμως, δεν είναι απόλυτα ακριβές. Γιατί στη δημοκρατία δεν κρατεί ο λαός ως σύνολο (είναι, άραγε, ποτέ εφικτή η ομοφωνία;), αλλά η πλειοψηφία αυτού. Για να διατηρήσει τον χαρακτήρα του ως δημοκρατικό, ένα πολίτευμα, θα πρέπει να παρέχει τη δυνατότητα, ώστε ανά πάσα στιγμή, η μειοψηφία να μπορεί να καταστεί πλειοψηφία. Και αυτό είναι αδύνατον να συμβεί, αν δεν υπάρχει ελευθερία της έκφρασης, που θα επιτρέψει την ανάπτυξη πειθούς μεταξύ των μελών μιας δημοκρατικής κοινωνίας.
Η ελευθερία που αξίζει και έχει πρακτική σημασία –έλεγε ο Αριστόβουλος Μάνεσης– δεν είναι τόσο η ελευθερία των συμφωνούντων όσο η ελευθερία των διαφωνούντων, δηλαδή εκείνων που σκέφτονται διαφορετικά. Ελευθερία μόνο για τους κατόχους της εξουσίας και τους οπαδούς τους, οσοδήποτε πολυάριθμοι και αν είναι αυτοί, δεν είναι ελευθερία. Διότι, όπως παρατηρούσε και η Rosa Luxemburg, «η ελευθερία χάνει την αποτελεσματικότητα της, όταν καταντάει προνόμιο».
