Εκλογική απαγόρευση κομμάτων.Το αρθρο 102 του ν.5019/2023 και η αντιμετώπιση της καταστρατήγησής του

Με το άρθρο 102 του ν. 5019/2023 θεσπίστηκε απαγόρευση κατάρτισης συνδυασμών στις βουλευτικές εκλογές για κόμματα ή συνασπισμούς κομμάτων των οποίων ο πρόεδρος, ο γενικός γραμματέας, τα μέλη της διοικούσας επιτροπής, ο νόμιμος εκπρόσωπος ή η πραγματική ηγεσία του κόμματος (μονοπρόσωπη ή συλλογική), έχουν καταδικασθεί σε οποιονδήποτε βαθμό σε κάθειρξη για τα αδικήματα των κεφαλαίων 1-6 του Δεύτερου Βιβλίου του Ποινικού Κώδικα (εγκλήματα κατά των πολιτειακών και πολιτικών οργάνων, εγκλήματα κατά της δημόσιας τάξης κ.λπ.). Η απαγόρευση αυτή επεκτείνεται και σε κόμματα των οποίων υποψήφιοι βουλευτές, ιδρυτικά μέλη ή διατελέσαντες πρόεδροι έχουν καταδικασθεί σε οποιονδήποτε βαθμό για τα αδικήματα των άρθρων 134 ΠΚ (εσχάτη προδοσία), 187 ΠΚ (εγκληματική οργάνωση), 187Α ΠΚ (τρομοκρατικές πράξεις-τρομοκρατική οργάνωση). Οι διατάξεις αυτές δεν εισάγουν απαγόρευση κομμάτων και αναγκαστική διάλυση τους κατά το πρότυπο του Parteiverbot αλλά «κώλυμα εκλογιμότητας» (disqualification) ορισμένων κομμάτων, που αποτελεί ένα πιο ήπιο μέτρο και αφορά αποκλειστικά τη δυνατότητα συμμετοχής τους στις εκλογές. Άλλωστε, η συγκεκριμένη ρύθμιση δεν εξαντλεί τις δυνατότητες του άρθρου 29 παρ.1 Συντ., το οποίο επιτρέπει και άλλες μορφές προληπτικού ή κατασταλτικού ελέγχου της «συνταγματικότητας» των πολιτικών κομμάτων, δηλαδή, στην ουσία του ελέγχου του δημοκρατικού χαρακτήρα της οργάνωσης και της δράσης τους (βλ. Χ. Ανθόπουλου, Πολιτικά κόμματα και Δημοκρατία, ΕφημΔΔ, 2/2015).

Η αρμοδιότητα ελέγχου των κωλυμάτων αυτών και η απόφαση για τον εκλογικό αποκλεισμό των κομμάτων που εμπίπτουν στην απαγόρευση κατάρτισης συνδυασμών ανατίθεται στο Α΄ Τμήμα του Αρείου Πάγου, στο οποίο ανήκει η εν γένει αρμοδιότητα (διοικητικής φύσεως) ανακήρυξης των εκλογικών συνδυασμών των κομμάτων. Η απόφαση αυτή είναι μία απλή υπαγωγή, αφού η απαγόρευση είναι συνάρτηση της ύπαρξης καταδίκης, με εξαίρεση την περίπτωση που ο καταδικασθείς είναι πρόσωπο από εκείνα που αποτελούν την «πραγματική» ηγεσία του κόμματος.

Μολονότι ο συντάκτης του άρθρου 102 του ν. 5019/2023 δεν προέβλεψε άλλες περιπτώσεις «καταστρατήγησης του νόμου», πέρα από τη συγκάλυψη της «πραγματικής» ηγεσίας του κόμματος, εν τούτοις ήταν σε αυτόν απολύτως συνειδητό, ότι και κάθε άλλη καταστρατηγητική πρακτική εμπίπτει στη ratio της απαγόρευσης. Έτσι, για παράδειγμα, σύμφωνα με το αληθινό νόημα του άρθρου 102, ο συνασπισμός ανεξάρτητων υποψηφίων θα πρέπει να θεωρείται ως ένα de facto πολιτικό κόμμα, για το οποίο ισχύει εξίσου η εκλογική απαγόρευση, εάν υφίσταται καταδίκη των υποψηφίων βουλευτών του ή της «πραγματικής» ηγεσίας του.

Ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Χάρης Καστανίδης είχε επισημάνει κατά τη συζήτηση στη Βουλή το ενδεχόμενο καταστρατήγησης της απαγόρευσης, δια μέσου της δημιουργίας συνασπισμού ανεξάρτητων υποψηφίων, μια δυνατότητα που παρέχει η εκλογική νομοθεσία σε όσους επιθυμούν να ασκήσουν το δικαίωμα του εκλέγεσθαι χωρίς τη μεσολάβηση πολιτικών κομμάτων. Με τη μεθόδευση αυτή θα είναι μάλιστα πιο εύκολα επιτεύξιμη η κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, αφού για την υπέρβαση του φραγμού του 3% θα συνυπολογίζονται όλες οι ψήφοι ανά την επικράτεια υπέρ των ανεξάρτητων υποψηφίων του εν λόγω συνασπισμού. Ήδη, όμως, υπάρχουν πράξεις, συμπεριφορές και δημόσιες δηλώσεις που δείχνουν ότι ένας τέτοιος συνασπισμός ανεξάρτητων υποψηφίων, ο οποίος θα εμφανιστεί για πρώτη φορά λίγο πριν την ανακήρυξη των εκλογικών συνδυασμών, δεν θα αποτελεί μια «αυθόρμητη» συλλογική άσκηση του δικαιώματος του εκλέγεσθαι αλλά μια εναρμονισμένη και «καθοδηγούμενη» πρακτική καταστρατήγησης του άρθρου 102 του ν. 5019.