Ίντερσεξ ακτιβισμός και νομική αλλαγή στην Ελλάδα. Άρθρα 17 έως 20 του Νόμου 4958/2022
Νικολέττα Πικραμένου, Δρ Νομικής ΑΠΘ, Ερευνήτρια (senior) – Πανεπιστήμιο Βαρσοβίας, Νομικός – Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ, Εμπειρογνώμονας για τα ίντερσεξ δικαιώματα– Συμβούλιο της Ευρώπης
Τα ίντερσεξ άτομα γεννιούνται με χαρακτηριστικά φύλου που δεν εμπίπτουν στις κανονιστικές νόρμες των «αρσενικών» και «θηλυκών» σωμάτων. Για παράδειγμα, ένα ίντερσεξ παιδί μπορεί να γεννηθεί με ΧΧΥ χρωμόσωμα αντί ΧΧ (θηλυκό) ή ΧΥ (αρσενικό). Σύμφωνα με μία πρόσφατη έρευνα, έως το 2019, 131 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν γεννηθεί με ίντερσεξ ποικιλομορφίες (Ghattas 2019, σελ. 9). Παρόλο που ο όρος «ίντερσεξ» είναι στην ουσία ένας όρος ομπρέλα που περιγράφει το ευρύ φάσµα της ποικιλομορφίας στα χαρακτηριστικά φύλου, ο όρος «μεσοφυλικός-η-ο/μεσόφυλος-η-ο» χρησιμοποιείται συχνά λανθασμένα αποτυγχάνοντας να αποτυπώσει την ίντερσεξ πραγματικότητα. Η ίντερσεξ κοινότητα συνιστά την πλήρη αφαίρεσή του από τα δημόσια έγγραφα και την αντικατάστασή του µε τον όρο «ίντερσεξ» µε ελληνικά γράμματα. Αυτός ο όρος μπορεί να μην είναι ελληνικός, αλλά προτιμάται επειδή στην ελληνική γλώσσα ο όρος που χρησιμοποιείται για τα τρανς άτομα είναι «διεμφυλικός-η-ο» και συχνά συγχέεται με τον όρο που χρησιμοποιείται για τα ίντερσεξ άτομα που είναι «διαφυλικός-η-ο» (Βλ. Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ, 2023). Το 2022, η Ελλάδα έγινε η πέμπτη χώρα στον κόσμο που απαγόρευσε νομικά τις επεμβάσεις και λοιπές ιατρικές αγωγές «κανονικοποίησης» φύλου[2] στα ίντερσεξ βρέφη και παιδιά με τα άρθρα 17-20 του Νόμου 4958/2022. Οι συγκεκριμένες επεμβάσεις και θεραπείες είναι μη αναγκαίες για την υγεία και πραγματοποιούνταν πρωτίστως για να επιτευχθεί η αλλαγή στην εμφάνιση των γεννητικών οργάνων ή στην αναπαραγωγική ανατομία του ίντερσεξ ατόμου με απώτερο στόχο τη συμμόρφωση στο θηλυκό/αρσενικό δίπολο. Τέτοιες επεμβάσεις περιλάμβαναν μεταξύ άλλων: μείωση ή «επανατοποθέτηση» της κλειτορίδας, δημιουργία ή επέκταση του κόλπου, μετακίνηση μιας ήδη λειτουργικής ουρήθρας (επιδιόρθωση υποσπαδία) (Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ, Ίντερσεξ 101).
Το παρόν άρθρο σκοπεύει να αναδείξει τη σχέση μεταξύ των νομικών αλλαγών που επήλθαν το 2022 και των προσπαθειών της ίντερσεξ κοινότητας για την διεκδίκηση της προστασίας των ίντερσεξ δικαιωμάτων. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, παρουσιάζει την δημιουργία και την εξέλιξη του ίντερσεξ κινήματος στη χώρα. Επιπλέον, η έρευνα, βασιζόμενη σε συνεντεύξεις και ιστολόγια που βρίσκονται δημόσια στο διαδίκτυο αναλύει όλες τις στρατηγικές και τις συμμαχίες που χρησιμοποίησε το ελληνικό ίντερσεξ κίνημα για να διασφαλίσει τα δικαιώματα των ίντερσεξ, ιδίως το 2017, όταν ψηφίστηκε ο νόμος για τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου και το 2022, όταν απαγορεύτηκαν οι επεμβάσεις «κανονικοποίησης» φύλου στα ίντερσεξ παιδιά. Επιπλέον, δημόσια έγγραφα από τον ιστότοπο της Ελληνικής Βουλής έχουν χρησιμοποιηθεί για να επισημανθεί ο τρόπος με τον οποίο το κοινωνικό, πολιτιστικό, οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον της χώρας επηρέασε αυτές τις νομικές εξελίξεις. Τέλος, η μελέτη αυτή εμπεριέχει και αναφορές σε άλλες χώρες εκτός της Ελλάδας για να υπογραμμίσει τις συνδέσεις μεταξύ των εθνικών εξελίξεων και του ευρύτερου ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πλαισίου.
Η δημιουργία του ίντερσεξ κινήματος
Το παγκόσμιο κίνημα των ίντερσεξ άρχισε να συσπειρώνεται τη δεκαετία του 1990 (Greenberg 2012, σ. 85) και γνώρισε σημαντική ανάπτυξη τα χρόνια που ακολούθησαν η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με το Astraea Lesbian Foundation for Justice, οι πρώτες οργανώσεις εμφανίστηκαν στην Αυστραλία, τη Βόρεια Αμερική, τη Γερμανία, τη Νέα Ζηλανδία, την Αργεντινή και τη Νότια Αφρική (Astraea Lesbian Foundation for Justice 2016, σ. 10). Στην Ελλάδα, το ιστολόγιο «Intersex Flower Greece» δημιουργήθηκε το 2009 από ένα άτομο που αυτοπροσδιοριζόταν ως ίντερσεξ γυναίκα γεννημένη με ΧΥ χρωμοσώματα και χρησιμοποιούσε το διαδικτυακό όνομα «Intersex Flower». Η πρώτη ανάρτηση του Intersex Flower έλαβε εννέα απαντήσεις, πυροδοτώντας άμεσα συζητήσεις για την κατάλληλη ορολογία που πρέπει να χρησιμοποιείται σχετικά με τα ίντερσεξ ζητήματα. Ο όρος «ερμαφρόδιτος» είχε ήδη θεωρηθεί ως όρος που αδυνατεί να αποτυπώσει τις παραλλαγές των χαρακτηριστικών φύλου των ίντερσεξ ατόμων, ενώ ο όρος «διαφυλικός» που αναφέρθηκε νωρίτερα συχνά συγχεόταν με τον όρο «διεμφυλικός». Το Intersex Flower δήλωσε ότι είχε έρθει σε επαφή με ιντερσεξ γυναίκες στην Ελλάδα μέσω διαδικτύου αλλά η οργάνωσή τους αποτελούσε πρόκληση λόγω των μέσων ενημέρωσης που διαιώνιζαν τα αρνητικά στερεότυπα για τα ίντερσεξ άτομα. Στην ανάρτηση της 31ης Αυγούστου 2009, το Intersex Flower αναφέρθηκε στο πώς οι γιατροί παρουσίασαν στους γονείς του μόνο μία επιλογή, την πραγματοποίηση επέμβασης «κανονικοποίησης» φύλου, ενώ παράλληλα δεν το ενημέρωσαν εάν και ήταν 15 ετών. Την ίδια ημέρα, το Intersex Flower ανέβασε ένα νέο κείμενο, στο οποίο παρουσίαζε με περισσότερες λεπτομέρειες πώς το κακομεταχειρίστηκαν διάφοροι γιατροί εξαιτίας της έλλειψης έγκυρων επιστημονικών γνώσεων αλλά και των προκαταλήψεων.
Στις 26 Οκτωβρίου 2017, την ημέρα ορατότητας των ίντερσεξ, ο Λάκης Κανδύλης έδωσε την πρώτη συνέντευξη ως ίντερσεξ άτομο στο περιοδικό Antivirus Magazine (Θανόπουλος, 2017β). Εξήγησε ότι επέλεξε να δηλώσει δημόσια ότι είναι ίντερσεξ με σκοπό να αυξήσει την ορατότητα των ίντερσεξ ατόμων (Ibid.). Μοιράστηκε την ιστορία του λέγοντας ότι το 2010, σε ηλικία 28 ετών, παρουσίασε έντονους πόνους και απώλεια αίματος. Αφού επισκέφθηκε αρκετούς γιατρούς οι οποίοι δεν μπορούσαν να βγάλουν κάποια διάγνωση, παραπέμφθηκε στο νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης. Εκεί, μια ομάδα 12 γιατρών διαπίστωσε ότι είχε γεννηθεί με XXY. Ωστόσο, λόγω της απουσίας επικαιροποιημένων επιστημονικών γνώσεων, τον τρομοκράτησαν λέγοντάς του ότι μέχρι την ηλικία των 35 ετών θα εμφάνιζε καρκίνο του μαστού. Πριν από τον Κανδύλη, στις 6 Οκτωβρίου 2017, η Ειρήνη (Ρηνιώ) Συμεωνίδου έδωσε την πρώτη της συνέντευξη στο ίδιο περιοδικό, (Θανόπουλος, 2017α). Ανέφερε ότι πληροφορήθηκε για τα ίντερσεξ ζητήματα το 2009, όταν ήταν έγκυος στο δεύτερο παιδί της. Ο γιατρός στο τοπικό νοσοκομείο συνέστησε τον τερματισμό της κύησης αποκλειστικά και μόνο επειδή είχαν εντοπίσει έναν καρυότυπο που ήταν «ασυνήθιστος». Παρά τη συμβουλή του γιατρού, αποφάσισε να μην διακόψει την κύησή της και να γεννήσει το παιδί της. Στη συνέχεια, δημιούργησε μια ιστοσελίδα και πολλές οικογένειες απευθύνθηκαν σε αυτήν ενώ σημείωσε πως οι οικογένειες που επέλεξαν να μην προβούν σε τερματισμούς κυήσεων αντιμετώπιζαν πιέσεις από τους γιατρούς να υποβάλουν τα παιδιά τους σε χειρουργικές επεμβάσεις προκειμένου να συμμορφωθούν με το θηλυκό/αρσενικό δίπολο.
Η συνέντευξη της Συμεωνίδου ήταν η πρώτη που έφερε στο φως τους επιλεκτικούς τερματισμούς κυήσεων που πραγματοποιούνται επειδή τα έμβρυα έχουν καρυότυπους που δεν εμπίπτουν στο δίπολο ΧΧ και ΧΥ. Αυτή ήταν ίσως η πρώτη συνέντευξη που άνοιξε τον διάλογο για τους επιλεκτικούς τερματισμούς κυήσεων όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Από το 2017 και έως και σήμερα, η αφήγηση της Συμεωνίδου εξακολουθεί να είναι η πιο δημοφιλής στην Ελλάδα. Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο ότι η ίδια δεν είναι ίντερσεξ. Η δημοσιότητα που έλαβε η ιστορία της πιθανό να συνδέεται με τον ρόλο της μητέρας στην ελληνική κοινωνία (βλ. Romero and Cid López, 2018). Η Davaki αναφέρει ότι στην Ελλάδα, η ετεροκανονική οικογένεια θεωρείται ιερός θεσμός και η μητρότητα εκτιμάται ιδιαίτερα (βλ. Davaki, 2013). Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι το ελληνικό κοινό ήταν δεκτικό στην ιστορία της Συμεωνίδου επειδή είναι μια «σύγχρονη ηρωίδα μητέρα» που έκανε τα πάντα για να προστατεύσει τη ζωή του παιδιού της παρά τις συμβουλές των γιατρών.
Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα της Ελληνικής Κοινότητας Ίντερσεξ, η οργάνωση ξεκίνησε τη δραστηριότητά της ως «συλλογικότητα» και διαδικτυακά. Ξεκίνησε ως μια μικρή ομάδα στο Facebook, η οποία, μέχρι το 2021, είχε περισσότερα από 240 μέλη, συμπεριλαμβανομένων 120 οικογενειών ίντερσεξ παιδιών και ενηλίκων. Η συλλογικότητα εξελίχθηκε σε μια πανελλαδική οργάνωση ίντερσεξ ατόμων, των οικογενειών τους και συμμάχων που βρίσκονται σε όλα τα μέρη της Ελλάδας. Η Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ κατάφερε να επιτύχει νομική αλλαγή ένα χρόνο μετά την επίσημη ίδρυσή της, και αυτό είναι εξαιρετικά γρήγορο σε σύγκριση με το χρόνο που χρειάστηκαν άλλες οργανώσεις στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ) ιδρύθηκε επίσημα το 2010 (Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών, Λίγα Λόγια) και πέτυχε νομική αλλαγή επτά χρόνια αργότερα, με το νόμο για τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου (βλ. Ενότητα 3). Αυτή η πολύ γρήγορη ανάπτυξη της οργάνωσης θα μπορούσε να εξηγηθεί από το μέγεθος του παγκόσμιου ίντερσεξ κινήματος το οποίο είναι πολύ μικρότερο σε σύγκριση με άλλα κινήματα, με αποτέλεσμα οι ίντερσεξ ομάδες να συνεργάζονται ενεργά και να αλληλοϋποστηρίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο (Howe et al. 2017, σ. 23).
Νόμος 4491/2017: μία «χαμένη ευκαιρία» για τα ίντερσεξ δικαιώματα;
Η πρώτη απόπειρα νομικής απαγόρευσης των επεμβάσεων «κανονικοποίησης» φύλου στα ίντερσεξ παιδιά στην Ελλάδα έγινε το 2017. Πριν από το 2017, η μόνη χώρα που τις είχε απαγορεύσει νομικά ήταν η Μάλτα, με τον νόμο για την ταυτότητα φύλου, την έκφραση φύλου και τα χαρακτηριστικά φύλου (GIGESC Act). Tο 2017, ο Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ) και των Ανεξάρτητων Ελλήνων (ΑΝΕΛ) κυβερνούσαν την Ελλάδα (Mylonas 2018, σ. 121). Η οικονομία παρέμενε εύθραυστη, πράγμα που σημαίνει ότι το νομοσχέδιο ψηφίστηκε σε μια περίοδο πολιτικής αστάθειας (UNHCR, 2017). Το νομοσχέδιο συντάχθηκε από μια επιτροπή αποτελούμενη κυρίως από ακαδημαϊκούς (Καϊάφα-Κμπάντη et al., 2017, σ. 1, 7) και φαίνεται ότι το μόνο μέλος της κοινωνίας των πολιτών που συμμετείχε ήταν το ΣΥΔ. Ωστόσο, σύμφωνα με την πρόεδρό του, Μαρίνα Γαλανού, δεν είχαν την ευκαιρία να εμπλακούν ενεργά καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας (Idem, σ. 7). Στις 3 Απριλίου 2017 διοργανώθηκε εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη, όπου η καθηγήτρια Κατερίνα Φουντεδάκη, ανέλυσε το άρθρο 2, το οποίο αναφερόταν στον ορισμό των «χαρακτηριστικών φύλου», και το άρθρο 7, το οποίο απαγόρευε τις επεμβάσεις «κανονικοποίησης» φύλου (Idem.). Ο όρος «χαρακτηριστικά φύλου» είναι ένας νομικός όρος που εισήχθη το 2015 με τον νόμο της Μάλτας για να προσφέρει για πρώτη φορά προστασία στα ίντερσεξ άτομα. Έκτοτε, ο όρος χρησιμοποιείται ευρέως σε διεθνή και ευρωπαϊκά έγγραφα για να αναφέρεται στα ίντερσεξ άτομα (Για παράδειγμα, βλ. Free & Equal UN 2017, The European Parliament 2019). Παρόλο που το άρθρο 2 παρέμεινε στο κείμενο που έφτασε στη Βουλή, το άρθρο 7 εξαφανίστηκε όταν το κείμενο παραδόθηκε από τη Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και δεν έφτασε ποτέ στη Βουλή.
Προφανώς οι προθέσεις της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής ήταν να συμπεριληφθεί στο νομοσχέδιο η απαγόρευση των επεμβάσεων «κανονικοποίησης» φύλου, ενώ οι προθέσεις του Υπουργείου ήταν να περιορίσει το νομοσχέδιο αυτό μόνο στα τρανς άτομα- ως εκ τούτου, το άρθρο 7 διαγράφηκε. Δυστυχώς, το άρθρο 2 που παρείχε τον ορισμό για τα «χαρακτηριστικά φύλου» δεν διαγράφηκε, και αυτό προκάλεσε ατελείωτη σύγχυση και αμφιλεγόμενες συζητήσεις κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ψηφοφορίας. Για παράδειγμα, οι Καρακώστας, Μιχαλολιάκος, Κουκούτσης από τη Χρυσή Αυγή αναφέρθηκαν στα χαρακτηριστικά του φύλου για να τονίσουν ότι είναι αυστηρά βιολογικά και επομένως το φύλο δεν μπορεί να αλλάξει, καθώς είναι προκαθορισμένο κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής φάσης. Στην περίπτωση αυτή, ο όρος «χαρακτηριστικά φύλου» χρησιμοποιήθηκε από την ακροδεξιά για να δικαιολογήσει την αντίθεσή της στο νομοσχέδιο, υποστηρίζοντας ότι καταπολεμούν την καταστροφή της ανθρώπινης φυλής – μια θεωρία που χρησιμοποιείται ευρέως από τα κινήματα κατά των Λεσβιών, Ομοφυλόφιλων, Αμφιφυλόφιλων, Τρανς, Κουήρ, Ίντερσεξ (ΛΟΑΤΚΙ) (βλ. Strand et al. 2021). Ο Κυριαζίδης από τη Νέα Δημοκρατία δήλωσε ότι χρειάζονται περισσότεροι εμπειρογνώμονες για να εξακριβώσουν αν ένα άτομο έχει δικαίωμα στη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου του, διότι το νομοσχέδιο, ως έχει, προκαλεί σύγχυση, καθώς περιλαμβάνει τα «χαρακτηριστικά φύλου» στο άρθρο 2, τα οποία είναι βιολογικά. Ωστόσο, οι υπόλοιπες διατάξεις προβλέπουν ότι μπορούν να αλλάξουν σύμφωνα με τη βούληση του ατόμου. Εν μέσω αυτής της σύγχυσης, ο Κοντονής διευκρίνισε ότι το νομοσχέδιο δεν αφορά τα ίντερσεξ άτομα.
Ο αποκλεισμός των ίντερσεξ ατόμων από το νομοσχέδιο του 2017 ήταν βαθύτατα προβληματικός, αποκαλύπτοντας την έλλειψη πληροφόρησης σε θέματα ίντερσεξ μεταξύ της συντριπτικής πλειοψηφίας των εμπλεκομένων στη νομοθετική διαδικασία. Ο όρος «χαρακτηριστικά φύλου», που είχε ως στόχο να διασφαλίσει τα δικαιώματα των ίντερσεξ ατόμων, είχε δυσμενείς επιπτώσεις στα δικαιώματα των τρανς ενώ οδήγησε στην πλήρη αορατότητα των ίντερσεξ ατόμων. Στην πρώτη του συνέντευξη, ο Κανδύλης δήλωσε ότι ο νόμος 4491/2017 ήταν «μια χαμένη ευκαιρία για τα δικαιώματα των ίντερσεξ» ωστόσο θα πρέπει να επισημανθεί πως η εφαρμογή του άρθρου 7 θα αντιμετώπιζε πιθανότατα σημαντικές προκλήσεις, δεδομένης της ευρέως διαδεδομένης παραπληροφόρησης σχετικά με τα ίντερσεξ ζητήματα και της συχνής σύγχυσής τους με τα ζητήματα των τρανς ατόμων.
Νόμος 4958/2022 άρθρα 17 έως 20 για την απαγόρευση των επεμβάσεων «κανονικοποίησης» φύλου στα ίντερσεξ παιδιά
Από το 2017 έως το 2022, τρεις επιπλέον ευρωπαϊκές χώρες απαγόρευσαν νομικά τις επεμβάσεις «κανονικοποίησης» φύλου: η Πορτογαλία, η Γερμανία και η Ισλανδία. Στην Ελλάδα, το 2022, η Νέα Δημοκρατία ήταν στην εξουσία, έχοντας εξασφαλίσει την αυτοδυναμία στις εκλογές του 2019 (Freedom House, 2022). Η οικονομία ανέκαμπτε σταδιακά σε σύγκριση με τις συνθήκες του 2017 (Νομισματική πολιτική της Τράπεζας της Ελλάδος 2023). Στις 17 Μαρτίου 2021, συγκροτήθηκε επιτροπή για τη σύνταξη της Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+. Το κείμενο της Στρατηγικής, επικεντρωνόταν για πρώτη φορά στα ίντερσεξ ζητήματα (Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ 2021, σελ. 51-53), μετά από υπόμνημα που έλαβε η Επιτροπή από την Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ (Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ, 2021) και έθεσε ως προτεραιότητα την απαγόρευση των επεμβάσεων «κανονικοποίησης» φύλου σε ίντερσεξ βρέφη και παιδιά.
Λίγο μετά τη δημοσίευση της Στρατηγικής, η Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ άρχισε να συνεργάζεται στενά με το Υπουργείο Υγείας για το σχέδιο του Νόμου 4958/2022 (Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ, 2022), και αυτή είναι η πρώτη βασική διαφορά σε σχέση με τη σύνταξη του Νόμου 4491/2017: στη διαδικασία συμμετείχε ενεργά μια ίντερσεξ οργάνωση ενώ προηγουμένως είχαν εμπλακεί μόνο ακαδημαϊκοί και μια τρανς οργάνωση. Δεύτερη βασική διαφορά είναι πως το 2017 τα άρθρα 2 και 7 αποτελούσαν μέρος ενός νομοσχεδίου σχετικά με τα δικαιώματα των τρανς ατόμων το οποίο το επεξεργάστηκε το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Αντίθετα, το 2022, τα άρθρα 17 έως 20 ενσωματώθηκαν σε νομοσχέδιο που επικεντρώθηκε στις μεταρρυθμίσεις στον τομέα της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, το οποίο εκπονήθηκε από το Υπουργείο Υγείας. Αυτή η κίνηση οδήγησε στη μη άμεση σύνδεση του νομοσχεδίου με τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ, αλλά επικεντρωνόταν στα σεξουαλικά, αναπαραγωγικά δικαιώματα καθώς και στα δικαιώματα των γυναικών. Το νομοσχέδιο τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από τις 20 Ιουνίου 2022 έως τις 4 Ιουλίου 2022 και ελήφθησαν συνολικά 132 σχόλια, εκ των οποίων μόνο 5 αφορούσαν τις διατάξεις για τα ίντερσεξ παιδιά. Ο αριθμός των σχολίων που έλαβε αυτό το νομοσχέδιο ήταν σημαντικά χαμηλότερος από το νομοσχέδιο για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, το οποίο έλαβε συνολικά 863 σχόλια.
Στις 13 Ιουλίου 2022, τα μέλη της Intersex Greece συμμετείχαν στην ακρόαση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στη Βουλή. Η Συμεωνίδου μοιράστηκε την ιστορία της σχετικά με τους τερματισμούς κυήσεων και ιστορίες από ίντερσεξ άτομα που έχουν υποστεί επεμβάσεις «κανονικοποίησης» φύλου (Παπαϊωάννου, 2022). Στις 19 Ιουλίου 2022 ψηφίστηκε το νομοσχέδιο και οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν κυρίως σε θέματα που αφορούν τα δικαιώματα των γυναικών. Για παράδειγμα, η Αγαθοπούλου από τον ΣΥΡΙΖΑ και ο Αρσένης από το ΜΕΡΑ25 είχαν αρκετές ενστάσεις όσον αφορά τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των γυναικών ενώ σχετικά με τις διατάξεις για τα ίντερσεξ παιδιά, δήλωσαν ότι θα ψηφίσουν υπέρ. Παράλληλα, ο πρωθυπουργός και ο υπουργός υγείας χρησιμοποίησαν την «επίκληση στο συναίσθημα» και εστίασαν στην ομιλία της Συμεωνίδου, εκφράζοντας πόσο βαθιά συγκινημένοι είναι από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα ίντερσεξ παιδιά και οι οικογένειές τους όλα αυτά τα χρόνια. Αυτή ήταν επίσης μια στρατηγική που ακολουθούσε η Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ, καθώς μοιράζονταν πολλαπλές προσωπικές ιστορίες μαζί με επιστημονικά δεδομένα για να ενημερώσουν το κοινό και να εμπνεύσουν ενσυναίσθηση.
Οι διατάξεις σχετικά με τα ίντερσεξ παιδιά ήταν από τις μόνες που δεν έλαβαν “ΟΧΙ”. Παρά την επιτυχία, είναι αμφίβολο αν όσοι/ες τις ψήφισαν είχαν σαφή και ολοκληρωμένη αντίληψη για τα ίντερσεξ ζητήματα καθώς κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας οι λέξεις «αλλαγή φύλου» και «τρανς» χρησιμοποιήθηκαν μερικές φορές με διφορούμενο τρόπο. Τα άρθρα 17 έως 20 (ΜΕΡΟΣ Γ΄ ΑΛΛΑΓΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΦΥΛΟΥ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΙΝΤΕΡΣΕΞ ΑΤΟΜΩΝ) στον Νόμο 4958/202215 (ΦΕΚ A 142 – 21.07.2022) «Μεταρρυθμίσεις στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή» απαγορεύουν τις ιατρικές πράξεις και αγωγές που διενεργούνται σε ίντερσεξ παιδιά. Τέτοιες παρεμβάσεις μπορούν να πραγματοποιούνται μόνο σε ανήλικα ίντερσεξ άτομα που έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους και μόνο με την ελεύθερη και ενημερωμένη τους συναίνεση. Επιπλέον, προκειμένου να διενεργηθεί οποιαδήποτε μη αναγκαία για την υγεία ιατρική παρέμβαση θα πρέπει προηγουμένως να έχει δοθεί άδεια με απόφαση του οικείου Ειρηνοδικείου, κατόπιν χορήγησης γνωμοδότησης μίας Διεπιστημονικής Επιτροπής που θα αποτελείται από ειδικούς εμπειρογνώμονες σε τέτοιου είδους ζητήματα. Τέλος, ο νόμος προβλέπει ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 6 μηνών, απώλεια άδειας και χρηματική ποινή για ιατρούς που θα πραγματοποιούν επεμβάσεις σε ανήλικα ίντερσεξ άτομα χωρίς σχετική άδεια. Το στοιχείο ποινικοποίησης των συγκεκριμένων πράξεων καθώς και το γεγονός ότι στη Διεπιστημονική Επιτροπή υπάρχει και ένα μέλος-εκπρόσωπος της ίντερσεξ κοινωνίας πολιτών έχει οδηγήσει το Ελληνικό νομικό πλαίσιο να θεωρείται ως κορυφαία καλή πρακτική παγκοσμίως. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο συγκεκριμένος νόμος αφορά αποκλειστικά στα ίντερσεξ άτομα και στις επεμβάσεις που διενεργούνταν έως και πριν την ψήφισή του προκειμένου να συμμορφωθούν τα σώματά τους με το αρσενικό/θηλυκό δίπολο και δεν πρέπει να συγχέεται με το Νόμο 4491/2017 για την νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου ο οποίος αφορά πρωτίστως τα τρανς άτομα.
Ο Νόμος 4958/2022 στο άρθρο 19 προβλέπει πως «Σε περίπτωση διενέργειας ιατρικών πράξεων ή θεραπειών του άρθρου 17, οι οποίες έχουν επιφέρει ασυμφωνία με το καταχωρισμένο φύλο του ανήλικου ίντερσεξ ατόμου, το καταχωρισμένο φύλο διορθώνεται από το αρμόδιο δικαστήριο». Συνεπώς, ενώ απαγορεύει τις επεμβάσεις που οδηγούσαν στη συμμόρφωση των ίντερσεξ βρεφών και παιδιών με το θηλυκό ή το αρσενικό, δεν παρέχει ένα σαφές νομικό πλαίσιο που να καλύπτει την αναγνώριση φύλου των ίντερσεξ παιδιών τα οποία δεν έχουν υποστεί καμία πράξη ή θεραπεία και αυτοπροσδιορίζονται είτε ως ίντερσεξ είτε ως μη δυαδικά. Η ανάγκη εισαγωγής πλαισίου, προκειμένου να αναγνωρισθούν νομικά τα ίντερσεξ άτομα, επιβεβαιώνεται και στην Εθνική Στρατηγική ΛΟΑΤΚΙ+ η οποία στο κεφάλαιο «Ζητήματα που αφορούν τα ίντερσεξ άτομα» ορίζει πως «κρίνεται σκόπιμη η διευκόλυνση στην αλλαγή του ληξιαρχικά καταχωρισμένου φύλου, στη βάση του αυτοπροσδιορισμού» (Εθνική Στρατηγική ΛΟΑΤΚΙ+, 2021,σελ. 52).
Επίλογος
Το 2010, η Greenberg δήλωσε ότι οι φεμινίστριες μπορούν να επωφεληθούν από το κίνημα των ίντερσεξ και το ευρύτερο κίνημα των ΛΟΑΤ μέσω της παρατήρησης των στρατηγικών και των συμμαχιών τους (Greenberg et al. 2010, σ. 14). Στην περίπτωση της Ελλάδας, το ίντερσεξ κίνημα είναι φεμινιστικό καθώς οι ρίζες του βρίσκονται στην οργάνωση των ίντερσεξ γυναικών, των οικογενειών ίντερσεξ κοριτσιών και μιας ομάδας μητέρων ίντερσεξ παιδιών. Αυτή η συλλογική προσπάθεια έθεσε τις βάσεις για την επίσημη ίδρυση της οργάνωσης «Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ». Επιπλέον, στον πυρήνα των αιτημάτων της οργάνωσης βρίσκεται όχι μόνο η απαγόρευση των επεμβάσεων «κανονικοποίησης» φύλου, αλλά και η απαγόρευση των επιλεκτικών τερματισμών κυήσεων των ίντερσεξ εμβρύων που επικρατούν στην Ελλάδα.
Η περίπτωση της Ελλάδας αναδεικνύει ότι η νομική αλλαγή επετεύχθη μόνο όταν μια ίντερσεξ οργάνωση συμμετείχε ενεργά στη νομοπαρασκευαστική διαδικασία. Το κύριο εμπόδιο στις προηγούμενες προσπάθειες οφειλόταν στην έλλειψη πληροφόρησης σχετικά με τα ίντερσεξ θέματα. Το 2017, όσοι συμμετείχαν στη διαδικασία, συμπεριλαμβανομένων των ΛΟΑΤ οργανώσεων, δεν είχαν βαθιά κατανόηση των ίντερσεξ ζητημάτων. Αντιθέτως, το 2022, τα αποτελέσματα της συμμετοχής της ίντερσεξ οργάνωσης στη νομοθετική διαδικασία έγιναν εμφανή, καθώς χρησιμοποιήθηκε ορολογία βασισμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα και ο ίδιος ο νόμος περιλαμβάνει σημαντικά στοιχεία, όπως η συμμετοχή ενός μέλους της κοινωνίας πολιτών των ίντερσεξ στη Διεπιστημονική Επιτροπή. Ωστόσο, η Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ έχει ήδη εκφράσει τις ανησυχίες της σχετικά με την εφαρμογή του νόμου, αναφέροντας ως σημαντικές προκλήσεις τα πολύ χαμηλά επίπεδα ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης όσον αφορά τα ίντερσεξ θέματα και την απουσία μηχανισμού παρακολούθησης (Ελληνική Κοινότητα Ίντερσεξ, 2023). Πράγματι, η αποτελεσματικότητα του ελληνικού νόμου θα φανεί τα επόμενα χρόνια αλλά αξίζει να σημειωθεί πως η ελληνική περίπτωση έχει ήδη αφήσει μια πολύτιμη κληρονομιά: για πρώτη φορά ίντερσεξ ακτιβιστές/ριες/ά συμμετείχαν ενεργά στη νομοπαρασκευαστική διαδικασία με στόχο τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους.
Greenberg, Julie, Marybeth Herald, and Mark Strasser. 2010. Beyond the Binary: What Can Feminists Learn from Intersex Transgender Jurisprudence. Michigan Journal of Gender & Law 17: 13. https://repository.law.umich.edu/mjgl/vol17/iss1/2
Greenberg, Julie A., 2012, Intersexuality and the Law: Why Sex Matters. New York: New York University Press.
Howe, Erin, Frazer Somjen, Dumont Melissa, and Zomorodi Gitta. 2017. The State of Intersex Organizing (2nd Edition): Understanding the Needs and Priorities of a Growing but Under-Resourced Movement. New York: American Jewish World Service, Astraea Lesbian Foundation for Justice and Global Action for Trans Equality.
Mylonas, Harris. 2018. Greece: Political developments and data for 2017. European Journal of Political Research Political Data Yearbook 57: 121–28.
Romero, Margarita Sánchez, and Rosa Ma Cid López, eds. 2018. Motherhood and Infancies in the Mediterranean in Antiquity. Oxford: Oxbow Books.
Strand, Cecilia, Jakob Svensson, Roland Blomeyer, and Margarita Sanz. 2021. Disinformation Campaigns about LGBTI+ People in the EU and Foreign Influence. Strasbourg: European Parliament.
[2] Στο πρωτότυπο άρθρο, προτιμάται ο όρος «Ακρωτηριασμός των Ίντερσεξ Γεννητικών Οργάνων» (Intersex Genital Mutilation (IGM)) ο οποίος χρησιμοποιείται επίσης από την οργάνωση Intersex Greece στην επίσημη ιστοσελίδα της – βλ. https://intersexgreece.org.gr/intersex-101/ και είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στο εξωτερικό. Στο κείμενο προτιμήθηκε ο όρος «επεμβάσεις «κανονικοποίησης» φύλου» καθώς είναι πιο γνωστός στο Ελληνικό κοινό.
