Καθώς οι διαδικασίες εκλογής των υποψηφίων για τις επικείμενες Προεδρικές εκλογές του 2024 στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (Η.Π.Α) βρίσκονται εν εξελίξει (τα πιο πρόσφατα αποτελέσματα είναι της Πολιτείας της Νεβάδα), οι διαφορετικές δικαστικές υποθέσεις έναντι του τέως Προέδρου, και, τουλάχιστον έως τώρα, μακράν επικρατέστερου υποψηφίου για το χρίσμα του Ρεπουμπλικανικού κόμματος για υποψήφιος για την Προεδρία, Ντόναλντ Τράμπ, έχουν δημιουργήσει σειρά θεμάτων, μερικά εκ των οποίων επηρεάζουν τον πυρήνα του δημοκρατικού πολιτεύματος και συνταγματικής τάξης των Η.Π.Α.
Συνοπτικό ιστορικό
Τα θέματα που έχουν ανακύψει αφορούν πρωτίστως στη συμμετοχή του Τράμπ στα γεγονότα της 6ης Ιανουαρίου 2021 και την επίθεση στο Καπιτώλιο των Η.Π.Α., τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα τη διακοπή της διαδικασίας επιβεβαίωσης των αποτελεσμάτων των προεδρικών εκλογών του Δεκεμβρίου 2020, και, μεταξύ άλλων, το θάνατο – άμεσα ή έμμεσα – 4 πολιτών και 3 αστυνομικών και την πρόκληση ζημιών ύψους 1.5 εκατομμυρίου δολαρίων στο κτίριο του Καπιτωλίου. Και αυτό διότι, σε περίπτωση στην οποία τα ανωτέρω γεγονότα κριθεί ότι αποτέλεσαν εξέγερση και ότι στην εξέγερση αυτή συμμετείχε ο Τράμπ, ενεργοποιείται δυνητικά η απαγόρευση του εκλέγεσθαι που προβλέπεται από τη 14η Τροποποίηση του Συντάγματος.
Σε ομοσπονδιακό επίπεδο, για την διερεύνηση των γεγονότων συστάθηκε Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής των Αντιπροσώπων, η οποία εισηγήθηκε προς τον Υπουργό Δικαιοσύνης, μεταξύ άλλων, την ομοσπονδιακή δίωξη του Τράμπ και για το αδίκημα της υποκίνησης, ενίσχυσης, βοήθειας ή συνδρομής σε εξέγερση. Σε συνέχεια του πορίσματος της Επιτροπής, ο Τράμπ παραπέμφθηκε σε ομοσπονδιακή δίκη, όχι όμως για το αδίκημα της εξέγερσης.
Παρά ταύτα, κατατέθηκαν δικαστικές προσφυγές σε Πολιτειακό επίπεδο σε αριθμό Πολιτειών, για τον αποκλεισμό του Τράμπ από (κατ’ αρχήν) τα (εκάστοτε Πολιτειακά) ψηφοδέλτια των εσωκομματικών εκλογών (primaries) για καθορισμό των υποψηφίων για τις Προεδρικές εκλογές, με επιχείρημα τη φερόμενη συμμετοχή του στα ανωτέρω γεγονότα που συντελούν εξέγερση. Η σημαντικότερη (λόγω συνεπειών) απόφαση που κατέστη τελεσίδικη ήταν το Δεκέμβριο του 2023 από το Πολιτειακό Ανώτατο Δικαστήριο της Πολιτείας του Κολοράντο, η οποία και έκρινε ότι ορθά ο Τράμπ αποκλείσθηκε από τα ψηφοδέλτια των εσωκομματικών Πολιτειακών εκλογών. Έναντι αυτής, ο Τράμπ προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α, με την ακροαματική διαδικασία να έχει διεξαχθεί προ λίγων ημερών.
Νομικά θέματα
Η 14η Τροποποίηση του Συντάγματος των Η.Π.Α., η οποία και βρίσκεται στο επίκεντρο της ανωτέρω διαμάχης, ορίζει ότι «Κανένα άτομο δε δύναται να διορισθεί ως Γερουσιαστής ή Βουλευτής του Κογκρέσου, ή Εκλέκτορας για Πρόεδρο και Αντιπρόεδρο, ή σε οποιοδήποτε έτερο αξίωμα – πολιτικό ή στρατιωτικό – των ΗΠΑ, εάν, έχοντας ορκισθεί, … ως αξιωματούχος των ΗΠΑ, …, να υπερασπίζεται το Σύνταγμα των ΗΠΑ, έχει (έπειτα του όρκου) προβεί σε εξέγερση ή επανάσταση (insurrection or rebellion) έναντι αυτού (σ.σ., του Συντάγματος των ΗΠΑ), ή παρείχε βοήθεια ή συνδρομή στους εχθρούς αυτού. […]». Συνεπώς, είναι δυνητικά πιθανό να στερήσει τη δυνατότητα από τον Τράμπ να είναι υποψήφιος.
Στην υπόθεση που εκδικάσθηκε στο Κολοράντο, και προσφυγή έναντι της οποίας πλέον εκκρεμεί ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Η.Π.Α., τέθηκαν τα κάτωθι θέματα, επί κάποιων ή όλων εκ των οποίων θα κληθεί να αποφανθεί και το Ανώτατο Δικαστήριο:
Σε τι συνίσταται ο όρος «εξέγερση» – αρκεί υποκίνηση (π.χ., μέσω προφορικού/γραπτού λόγου), ή, θα πρέπει να υπάρχουν σχετικές πράξεις ή/και οι πράξεις αυτές να έχουν οδηγήσει σε επανάσταση έναντι των Η.Π.Α; Επιμέρους θέμα ανακύπτουν σχετικά με τη συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία του λόγου (1η Τροποποίηση του Συντάγματος).
Έχει εφαρμογή και στην Προεδρία η απαγόρευση της Τροποποίησης για μη εκλογή ατόμων που έχουν προβεί σε εξέγερση ή επανάσταση έναντι του Συντάγματος των Η.Π.Α.; Επιμέρους ερωτήματα επί της ορολογίας της Τροποποίησης είναι:
εάν η Προεδρία εμπίπτει εντός του όρου «…οποιοδήποτε έτερο αξίωμα – πολιτικό ή στρατιωτικό – των Η.Π.Α…»,
εάν ο Πρόεδρος έχει «…ορκισθεί …ως αξιωματούχος των Η.Π.Α.», ιδιαιτέρως εν όψει του γεγονότος ότι προβλέπεται εκ του Συντάγματος διαφορετικός όρκος ανάληψης καθηκόντων για τον Πρόεδρο (Άρθρο ΙΙ) και διαφορετικός για ετέρους αξιωματούχους της εκτελεστικής εξουσίας (Άρθρο IV).
Το Πολιτειακό Ανώτατο Δικαστήριο του Κολοράντο, με πλειοψηφία 4 έναντι 3, απεφάνθη ότι ο αποκλεισμός του Τράμπ από τα ψηφοδέλτια των Πολιτειακών εσωκομματικών εκλογών στο Κολοράντο ήταν ορθός, διότι:
επικυρώνοντας την απόφαση του Πολιτειακού Πρωτοδικείου, το νόημα του όρου «εξέγερση» (insurrection) αφορά ευρέως σε οποιαδήποτε δημόσια χρήσης βίας, ή απειλή χρήσης βίας, από άτομο ή ομάδα ατόμων με στόχο την παρεμπόδιση τήρησης του Συντάγματος (και δε, χρειάζεται, απαραιτήτως οι ανωτέρω ενέργειες να οδηγήσουν σε επανάσταση). Συνεπώς, τα γεγονότα της 6ης Ιανουαρίου υπήρξαν «εξέγερση»,
ο Τράμπ δεν υποκίνησε απλώς εξέγερση, αλλά, συνεχίζοντας να υποστηρίζει τις ενέργειες της πολιορκίας του Καπιτωλίου την 6η Ιανουαρίου ταυτοχρόνως όταν εξελίσσονταν, και απαιτώντας ακόμη και τότε από τον τέως Αντιπρόεδρο και Γερουσιαστές να μην προχωρήσουν στην επικύρωση των εκλογικών αποτελεσμάτων, συμμετείχε φανερά, εκούσια, και άμεσα στην εξέγερση αυτή.
η Προεδρία αποτελεί αξίωμα των Η.Π.Α. – η έλλειψη συγκεκριμένης αναφοράς στην Τροποποίηση οφείλεται πιθανότατα στο ότι, προφανώς, περιλαμβάνεται εντός της ευρείας κατηγορίας των αξιωμάτων. Σε κάθε περίπτωση, στην Τροποποίηση δεν αναφέρεται συγκεκριμένα κανένα «αξίωμα». Οι Γερουσιαστές και Βουλευτές δεν αποτελούν αξιώματα, παρά αναφέρονται σε έτερα μέρη του Συντάγματος ως «μέλη» εκάστου Σώματος, εξ ου και αναφέρονται ρητά στην Τροποποίηση.
ο χωριστός όρκος ανάληψης καθηκόντων που προβλέπεται για τον Πρόεδρο είναι απλώς εξειδίκευση του γενικότερου όρκου των αξιωματούχων της εκτελεστικής εξουσίας, και οι όροι «διατηρεί, προστατεύει, και υπερασπίζεται το Σύνταγμα» (preserve, protect, and defend the Constitution), που περιλαμβάνονται στον εξειδικευμένο όρκο του Προέδρου, περιλαμβάνονται στο νόημα του γενικότερου όρου «υποστηρίζει» (support) που προβλέπεται για όλους του άλλους αξιωματούχους.
Τι μέλει γενέσθαι;
Από εκδόσεως της απόφασης του Πολιτειακού Ανωτάτου Δικαστηρίου, ο Τράμπ είχε ήδη ανακοινώσει ότι θα προσφύγει ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Η.Π.Α., το οποίο και είναι, πλέον, το μόνον αρμόδιο να αποφανθεί για τα ανωτέρω θέματα – επί της ουσίας, να αποφασίσει επί της δυνατότητας υποψηφιότητας του Τράμπ για Πρόεδρος. Το Δικαστήριο δεν πρέπει κατ’ ανάγκη να αποφασίσει εντελώς υπέρ ή κατά της υποψηφιότητας, έχοντας και δυνατότητα επιλογής ενδιάμεσων μέτρων (π.χ., να επικυρώσει την απόφαση αλλά να περιορίσει την εφαρμογή μόνον στη συγκεκριμένη Πολιτεία και σύμφωνα με την εκεί ισχύουσα νομοθεσία, οπότε εφαρμογή του αποκλεισμού του Trump και σε έτερες Πολιτείες θα εξαρτηθεί από το εάν τα Πολιτειακά δικαστήρια, ενώπιον των οποίων ίσως ασκηθούν όμοιες προσφυγές, κρίνουν ότι η εκεί ισχύουσα νομοθεσία είναι όμοια με της Πολιτείας του Κολοράντο).
Βεβαίως, ήδη από το γεγονός ότι η πλειοψηφία του Δικαστηρίου είναι συντηρητική (Δικαστές που προτάθηκαν από Ρεπουμπλικανούς Προέδρους), αλλά και από την προ ημερών ακροαματική διαδικασία και τις ερωτήσεις ακόμη και φιλελεύθερων Δικαστών (Δικαστές που προτάθηκαν από Δημοκρατικούς Προέδρους), έχει ήδη φανεί σημαντική επιφύλαξη για το εάν το Δικαστήριο δύναται να αποκλείσει πλήρως την υποψηφιότητα του Τράμπ, δεδομένου, κυρίως, του αυστηρού διαχωρισμού των εξουσιών (π.χ., καθαίρεση Προέδρου προβλέπεται συνταγματικά μόνον από το Κογκρέσο, όχι από τη δικαστική εξουσία). Η απόφαση αναμένεται εντός των επόμενων μηνών.
