Vassiliki Kapsali, Les droits des administrés dans la procédure administrative non contentieuse – Étude comparée des droits français et grec, Πρόλογος Yves Gaudemet, L.G.D.J 2015
Βασιλική Καψάλη, Τα δικαιώματα των διοικουμένων στη διοικητική διαδικασία. Συγκριτική μελέτη του γαλλικού και του ελληνικού δικαίου, Πρόλογος Yves Gaudemet, 2015 (μονογραφία στα γαλλικά)
Το δίκαιο της διοικητικής διαδικασίας γνώρισε ιδιαίτερη εξέλιξη κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, τόσο στη Γαλλία και όσο και στην Ελλάδα. Η εξέλιξη αυτή ενεγράφη, και στις δύο χώρες, σε μια ευρύτερη προσπάθεια μεταρρύθμισης της Δημόσιας Διοίκησης και βελτίωσης των σχέσεων της τελευταίας με τους πολίτες, προσπάθεια η οποία εκδηλώθηκε σε νομικό επίπεδο μέσα από την τάση ενίσχυσης των διαδικαστικών εγγυήσεων υπέρ των διοικουμένων έναντι της Διοίκησης και διεύρυνσης των δυνατοτήτων συμμετοχής των ιδιωτών στην λήψη των διοικητικών αποφάσεων. Αναδύθηκε έτσι ένα φαινόμενο το οποίο περιγράφηκε ευρέως από τους διοικητικούς επιστήμονες ως «διοικητική δημοκρατία».
Ελκυόμενες από αυτό το νέο πνεύμα ανάλυσης περί διοικητικής δημοκρατίας, η γαλλική και ελληνική νομική θεωρία παραμέλησαν εντούτοις στις προσεγγίσεις τους τη συστηματική έμφαση σε μια πιο κλασική, αλλά πάντα επίκαιρη, πτυχή της λειτουργίας που επιτελούν οι διαδικαστικές εγγυήσεις κατά την έκδοση των διοικητικών πράξεων, ιδίως των ατομικών: την προστασία των ουσιαστικών εννόμων συμφερόντων ή δικαιωμάτων των διοικουμένων, τα οποία διακυβεύονται με την εκάστοτε ατομική πράξη. Η εξασφάλιση της προστασίας των διοικουμένων έναντι της Διοίκησης κατά το στάδιο της διοικητικής διαδικασίας, στάδιο διακριτό σε σχέση με την διαδικασία ενώπιον των δικαστηρίων και συμπληρωματικό αυτής, παρίσταται ωστόσο επιβεβλημένη ως πάγια επιταγή ενός Κράτους Δικαίου. Φαίνεται δε να απαιτείται όλο και εντονότερα από το ευρωπαϊκό δίκαιο, τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Το δικαίωμα σε ακρόαση και σε γνώση της αιτιολογίας των ατομικών διοικητικών πράξεων συνιστούν δε τις χαρακτηριστικότερες μεταξύ των διαδικαστικών εγγυήσεων που αναπτύχθηκαν στα δίκαια των ευρωπαϊκών κρατών υπέρ των διοικουμένων· σε αυτές επικεντρώνεται συνεπώς η μελέτη.
Όπως αναλύεται λοιπόν διεξοδικά στην Εισαγωγή της εργασίας, η συγκριτική εξερεύνηση του γαλλικού και του ελληνικού δικαίου της διοικητικής διαδικασίας υπό το πρίσμα της προστατευτικής διάστασης των διαδικαστικών δικαιωμάτων των πολιτών παρουσιάζει ιδιαίτερο νομικό ενδιαφέρον, τουλάχιστον για δύο λόγους. Πρώτον, η ιδέα της διασύνδεσης της διαδικαστικής με την ουσιαστική προστασία των διοικουμένων παρίσταται δυνάμει ικανή να συμβάλει σε ακριβέστερη εξήγηση και συνεκτική κατανόηση του δικαίου της διοικητικής διαδικασίας και της εξέλιξής του. Παρά την αναμφίβολη χρησιμότητά της από τη σκοπιά της διοικητικής επιστήμης, η εξηγητική αξία της έννοιας της διοικητικής δημοκρατίας ως δικαιολογητικού της ενίσχυσης των διαδικαστικών δικαιωμάτων λόγου – όπως άλλωστε και η έννοια της διοικητικής αποτελεσματικότητας, την οποία η θεωρία επικαλείται, αντίστροφα, ως φραγμό στην τάση πολλαπλασιασμού των διαδικαστικών εγγυήσεων – αποδεικνύεται περιορισμένη στα πλαίσια της προσέγγισης του θετού δικαίου στον τομέα αυτόν.
Δεύτερον, η προσπέλαση ενός θέματος διοικητικού δικαίου, όπως της διοικητικής διαδικασίας, με άξονα τα διαδικαστικά και ουσιαστικά δικαιώματα των διοικουμένων εμφανίζεται εκ πρώτης όψεως ως μια ασυνήθιστη επιλογή, λόγω του «αντικειμενικού» προσανατολισμού που κυριαρχεί στην κατανόηση του διοικητικού δικαίου από την γαλλική ιδίως θεωρία : το δίκαιο αυτό διαμορφώθηκε ιστορικά στην Γαλλία από τον δικαστή της αίτησης ακύρωσης (recoursobjectif) και η κατανόησή του οικοδομήθηκε με εργαλεία τις έννοιες της διοικητικής αρμοδιότητας και νομιμότητας, ενώ αντίθετα στο γερμανικό δίκαιο ευδοκιμεί παραδοσιακά η ιδέα των υποκειμενικών δικαιωμάτων (droitssubjectifs). Το ελληνικό διοικητικό δίκαιο, από την πλευρά του, έχει ενσωματώσει διασταυρωμένες τις επιρροές και των δύο παραπάνω συστημάτων. Θεωρώντας τα διαδικαστικά δικαιώματα ως μέσα υποκειμενικής έννομης προστασίας των διοικουμένων και όχι ως απλές προϋποθέσεις νομιμότητας της υπό έκδοση ατομικής πράξης, η διατριβή επιχειρεί να αναδείξει την ανεπάρκεια μιας αποκλειστικά «αντικειμενικής» αντίληψης του γαλλικού δικαίου της διοικητικής διαδικασίας και να συμβάλει στην αποκατάσταση της θέσης του δικαίου αυτού μέσα στο ευρωπαϊκό περιβάλλον του διοικητικού δικαίου, που έχει πια ως γενικό κέντρο βάρους του όχι μόνον τους διοικητικούς θεσμούς, αλλά και το νομικό καθεστώς που διέπει τον ευρισκόμενο σε έννομη σχέση με την Διοίκηση πολίτη.
Η υπόθεση εργασίας της διατριβής διατυπώνεται λοιπόν ως εξής : τόσο στην Γαλλία όσο και στην Ελλάδα, βασικό στοιχείο προσδιοριστικό του νομικού βίου των διαδικαστικών δικαιωμάτων των διοικουμένων είναι η ιδιότητά των δικαιωμάτων αυτών ως εργαλείων προστασίας των ουσιαστικών συμφερόντων ή δικαιωμάτων τα οποία θίγονται ή, ευρύτερα, διακυβεύονται με την ατομική πράξη που εκδίδει η Διοίκηση. Η ευστάθεια της υπόθεσης αυτής ελέγχθηκε σε τρία επίπεδα. Καταρχάς, η διαλεκτική που υφίσταται μεταξύ διαδικαστικών δικαιωμάτων και ουσιαστικής έννομης προστασίας εξηγεί και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη που γνώρισαν τις τελευταίες δεκαετίες οι ίδιες οι πηγές του δικαίου της διοικητικής διαδικασίας (Πρώτο μέρος). Έπειτα, ο προστατευτικός των ουσιαστικών δικαιωμάτων χαρακτήρας των διαδικαστικών δικαιωμάτων αποτελεί βασικό κριτήριο οριοθέτησης, στην Γαλλία και στην Ελλάδα, του πεδίου εφαρμογής της ακρόασης και της αιτιολογίας (Δεύτερο μέρος). Τέλος, η προστατευτική λειτουργία που επιτελούν τα διαδικαστικά δικαιώματα κατά την έκδοση των ατομικών διοικητικών πράξεων συνιστά κομβικό στοιχείο για την διαμόρφωση και την κατανόηση της αντιμετώπισης που επιφυλάσσει και στις δύο χώρες ο ακυρωτικός δικαστής στα τυχόν διαδικαστικά ελαττώματα που πλήττουν τις πράξεις αυτές (Τρίτο μέρος).
