Χαράλαμπος Ανθόπουλος, Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ
Σε ένα κείμενό του, από αυτά που επιβεβαιώνουν ότι παραμένει πάντοτε, εκτός των άλλων, και ένας αυθεντικός θεωρητικός του Συνταγματικού Δικαίου, ο Γιάννης Μεταξάς επεξεργάσθηκε μια καινούργια τυπολογική διάκριση των Συνταγμάτων (στον Τόμο προς τιμή Γεωργίου Κασιμάτη. Αθήνα – Κομοτηνή, 2011, σ.355 επ.).
Πλάι στη κλασσική διάκριση μεταξύ Αυστηρών και Ήπιων Συνταγμάτων ο Γιάννης Μεταξάς προτείνει και μία άλλη, η οποία στην εποχή μας είναι πιο σημαντική, εκείνη ανάμεσα σε Κλειστά Συντάγματα και Ανοικτά Συντάγματα. Κλειστά είναι τα ανελαστικά Συντάγματα, εκείνα τα οποία, όπως γράφει, παραμένουν δύσπιστα και απρόθυμα στο να παρακολουθούν τις μεταβολές της πραγματικής ζωής, έξω από αυτά, σαν να μη ζουν μέσα στην ιστορία. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν τα Ανοικτά Συντάγματα, εκείνα που αλλάζουν χωρίς να αλλάζουν ως κείμενα, έχουν δηλαδή την ικανότητα αυτοπροσαρμογής στις νέες πραγματικότητες.
Όλα αυτά φαίνονται κάπως θεωρητικά, δηλαδή σαν να αφορούν μόνο τη συνταγματική ταξινομία, θα αποκτήσουν όμως μεγάλη πρακτική σημασία στο αμέσως προσεχές διάστημα. Και τούτο, διότι η Κυβέρνηση, έχει εξαγγείλει δύο παρεμβάσεις σε θέματα συνταγματικής ύλης, από εκείνα που θεωρούνταν μέχρι σήμερα ως «απαγορευμένο έδαφος» για τον κοινό νομοθέτη. Την καθιέρωση του γάμου μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών, που θα διευρύνει την παραδοσιακή έννοια του γάμου που υπονοείται στο άρθρο 21 παρ. 1 Συντ., και τη μερική άρση του κρατικού μονοπωλίου στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης, το οποίο ο συνταγματικός νομοθέτης του 1975 θωράκισε εις διπλούν με το άρθρο 16 παρ. 5 και 8.
Τόσο στην περίπτωση του άρθρου 21 παρ. 1 όσο και στην περίπτωση του άρθρου 16 το δίλημμα είναι βασικά το ίδιο : αν οι διατάξεις αυτές ερμηνευθούν «στατικά» με βάση την «αρχική πρόθεση» του συνταγματικού νομοθέτη του 1975, ο οποίος είχε προφανώς στον νου του μόνο τον ετερόφυλο γάμο και δεν ήθελε την παρουσία μη κρατικών φορέων παροχής εκπαίδευσης στον πανεπιστημιακό τομέα, ή αν, αντιθέτως, θα ερμηνευθούν «εξελικτικά», λαμβάνοντας υπόψη νέα πραγματικά και κανονιστικά δεδομένα, δηλαδή την ελληνική κοινωνία του 2024 (και όχι του 1975) και κυρίως την εξέλιξη της ελληνικής έννομης τάξης, στο σύνολό της, δηλαδή της εθνικής νομοθεσίας και νομολογίας, του δικαίου της ΕΕ, της νομολογίας του ΔΕΕ και της νομολογίας του ΕΔΔΑ.
Για παράδειγμα, ο συνταγματικός νομοθέτης του 1975, δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι η έννοια της «οικογένειας» στο άρθρο 21 παρ. 1 Συντ. είναι «εξελίξιμη» σε τέτοιον βαθμό ώστε να συμπεριλαμβάνει και τα ομόφυλα ζευγάρια που συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης. Όμως αυτό έγινε με τον ν.4536/2015, έστω και αν χρειάσθηκε η παρέμβαση του ΕΔΔΑ στην υπόθεση Βαλλιανάτος. Το γεγονός ότι στο ίδιο άρθρο δεν γίνεται λόγος για «γάμο» μεταξύ ετερόφυλων προσώπων αφήνει τη διακριτική ευχέρεια στον κοινό νομοθέτη να καθιερώσει και τον γάμο μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών με τα ίδια δικαιώματα που έχουν οι ετερόφυλοι σύζυγοι και τα παιδιά τους. Δεν θα είχε άλλωστε νόημα η καθιέρωση του ομόφυλου γάμου χωρίς την πλήρη εξομοίωσή του με τον ετερόφυλο, αλλιώς θα αρκούσε το σύμφωνο συμβίωσης.
Όσον αφορά το άρθρο 16 Συντ., η έρευνα των Β. Σκουρή και Ευ. Βενιζέλου (Η σύμφωνη με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία του άρθρου 16 παρ. 5 και 8 του Συντάγματος, 2024), συστηματοποίησε όλα τα νέα δεδομένα στο επίπεδο της εθνικής και ευρωπαϊκής έννομης τάξης, που επιτρέπουν το «άνοιγμα» της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στην Ελλάδα και σε αλλοδαπά πανεπιστήμια άλλου Κράτους μέλους της ΕΕ δια μέσου παραρτημάτων τους, κατόπιν διοικητικής άδειας και υπό την τήρηση των προϋποθέσεών της, οι οποίες θα πρέπει να διασφαλίζουν την ποιότητα των παρεχόμενων σπουδών και των υλικοτεχνικών υποδομών, την αξιοκρατική πρόσληψη καθηγητικού προσωπικού, την αρχή της πανεπιστημιακής αυτοδιοίκησης, και τον σεβασμό της ακαδημαϊκής ελευθερίας.
