Μία πρωτοπορία της γαλλικού συστήματος εκπαίδευσης είναι ο θεσμός της Εξουσιοδότησης Διεύθυνσης Ερευνών (HDR), ο οποίος συγγενεύει με την Πιστοποίηση των υποψηφίων Λεκτόρων και Καθηγητών Πανεπιστημίου. Το Συνταγματικό Συμβούλιο δήλωσε πως η πρόσβαση στο Διαδίκτυο είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, στο ζήτημα της νομοθετικής προστασίας της δημιουργίας στον κυβερνοχώρο. Η νέα γενιά κανόνων δικαίου θα πρέπει να κινείται γύρω από μοντέρνα νομικά εργαλεία και θεσμούς, κυρίως τα δικαιώματα αλληλεγγύης, με εμβληματικό παράδειγμα εκείνο του γαλλικού Χάρτη του Περιβάλλοντος. Παρόμοια, το κατά το ελληνικό Σύνταγμα καθολικό δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας θεωρείται ως το εμβληματικό παράδειγμα της τέταρτης γενεάς θεμελιωδών δικαιωμάτων, η οποία τελεί υπό αναγνώριση.
—————————
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Συνταγματικά ζητήματα της γαλλικής νομοθεσίας
Το γαλλικό δίκαιο αποτελεί σημείο αναφοράς παγκοσμίου ενδιαφέροντος. Θα ήταν ενδιαφέρον να εστιάσουμε σε πτυχές της γαλλικής εκπαιδευτικής και τεχνικής, ιδίως της σχετικής με το Διαδίκτυο, νομοθεσίας, στο ιστορικό γίγνεσθαι, και σε σχετικές πτυχές της γαλλικής λογοτεχνίας. Ειδικότερα το Δίκαιο της Εκπαίδευσης θα μπορούσε να θεωρηθεί ως κλάδος του Πολιτιστικού Δικαίου, στον οποίο μετέχει και το Δίκαιο της Αρχαιολογίας. Στη Γαλλία, η νομοθεσία των αρχαιολογικών ανασκαφών βαρύνεται με χρονική υστέρηση, για παράδειγμα μόλις στις 17 Ιανουαρίου 2001 κυρώθηκε νόμος που διέπει την προληπτική αρχαιολογία, ο οποίος τροποποιήθηκε με το νόμο της 1ης Αυγούστου 2003. Πάντως, και οι δύο νόμοι έχουν αναγνωριστεί ως σύμφωνοι με το Σύνταγμα, από το Συνταγματικό Συμβούλιο. Στο πλαίσιο της ανάλυσης που ακολουθεί σημείο αναφοράς αποτελεί ο συνταγματικός φιλελευθερισμός, με κεντρικό γεγονός τη Γαλλική Επανάσταση.
Α. Οι Σχολές και η συνταγματική δυναμική της Γαλλικής Επανάστασης
Η Σορβόννη είναι το αρχέτυπο Πανεπιστήμιο της Γαλλίας, το οποίο λειτουργεί εδώ και 8 αιώνες. Ωστόσο, αν το Παλαιό Καθεστώς διέθετε Πανεπιστήμια, η Επανάσταση των αστών που ξέσπασε το 1789 και έμελλε να διαρκέσει μέχρι το 1799 καινοτόμησε και σε αυτό το κομβικό ζήτημα. Τα Πανεπιστήμια θεωρήθηκαν σύμβολα της μονοκρατορίας και έτσι αναδύθηκαν οι Σχολές (Écoles). Αυτή η εναλλακτική πρόβαλε ως μία αμφισβήτηση του παραδοσιακού μοντέλου εκπαίδευσης, με έμφαση στην πράξη. Το πείραμα πέτυχε με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχουν και σχολές, όπως η ιδιωτική πολυτεχνική σχολή της Αμιένης, πέρα από τα κατά νομική ακριβολογία Πανεπιστήμια. Πανεπιστήμια και Σχολές αποτελούν ισότιμες μονάδες διδασκαλίας της επιστήμης.
Η ανθρωπότητα έχει αλλάξει περισσότερο τους τελευταίους δύο αιώνες και ιδιαίτερα στο ζήτημα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, από το ορόσημο της Επανάστασης και μετά, παρά σε ολόκληρη την προηγούμενη ιστορία της. Σε αυτήν την επιτάχυνση και το βάθεμα των κοινωνικοοικονομικών και πολιτιστικών μεταβολών συνέβαλε ιδιαίτερα το ίδιο το γεγονός – μήτρα της Επανάστασης, το οποίο ανέπτυξε μία ιδιαίτερη συνταγματική δυναμική.
Η ανατροπή του Παλαιού Καθεστώτος σημαδεύτηκε από ραγδαίες και σε μεγάλο βαθμό βίαιες εξελίξεις, σε αναζήτηση ενός δημοκρατικού και φιλελεύθερου μοντέλου διακυβέρνησης. Προωθήθηκε η καθιέρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων περιθωριακών κοινωνικών ομάδων και, από ένα χρονικό σημείο και μετά, η κατάργηση της δουλείας λόγω της εξέγερσης των μαύρων της Αϊτής.
Η «Πολυτεχνική Σχολή» του Παρισιού ιδρύθηκε το 1794, αποτελώντας ένα σύμβολο της νέας τάξης πραγμάτων.
Το Πολυτεχνείο είναι εκείνο το εκπαιδευτικό κέντρο στο οποίο διδάσκονται θετικές και πρακτικές επιστήμες και καλές τέχνες. Εκτός από το Πολυτεχνείο στο Παρίσι, τα πολυτεχνεία των άλλων χωρών ιδρύθηκαν κατά το 19ο και τον 20ο αιώνα. Για παράδειγμα, το Πολυτεχνείο της Αθήνας ιδρύθηκε το 1836 ως σχολείο τεχνιτών, το οποίο άρχισε να λειτουργεί τον επόμενο χρόνο, σε κυριακάτικη βάση. Το 1843 πήρε την ονομασία «Σχολή Τεχνιτών» και διαρκώς συμπληρούμενο πήρε το 1882 την ονομασία «Πολυτεχνείο».
Το γαλλικό Πολυτεχνείο, το οποίο σήμερα δεν απονέμει απλώς διπλώματα αλλά και ξίφη στους αποφοίτους, στις επίσημες τελετές αποφοίτησης, ενέπνευσε και το αρχαιότερο τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Ελλάδας, τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, η οποία ιδρύθηκε το 1828 και άρχισε να λειτουργεί το 1829. Όταν εκείνη ιδρύθηκε, με την ονομασία «Κεντρικό Πολεμικό Σχολείο», ακολούθησε τα πρότυπα της Πολυτεχνικής Σχολής της Γαλλίας, όπως σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές στρατιωτικές σχολές της εποχής. Μέχρι την αναδιοργάνωση της Σχολής από τον Τρικούπη, όλοι σχεδόν οι τεχνικοί επιστήμονες της Ελλάδας ήταν απόφοιτοι της Σχολής αυτής. Μάλιστα, για να διακρίνονται οι μηχανικοί, δόθηκε η ονομασία στους μη προερχόμενους από το στράτευμα «πολιτικός μηχανικός».
B. O θετικισμός του Κοντ
Το αρχέτυπο Πολυτεχνείο του Παρισιού πρωτοπόρησε, γεννώντας το θετικισμό. Τηρουμένων των αναλογιών, καινοτόμησε σαν το μη θεολογικό Πανεπιστήμιο της Πάδοβα, το οποίο είχε γεννήσει δύο αιώνες πριν νέες ιδέες και μεθόδους στο χώρο των λεγόμενων «θετικών επιστημών» ή – στα γαλλικά – «ακριβών» (exactes), με παραδείγματα στα πεδία της ανατομίας και της αστρονομίας.
Ιδρυτής της φιλοσοφικής κίνησης του θετικισμού υπήρξε ο Γάλλος Αύγουστος Κοντ (1789-1857), ο οποίος σπούδασε στη Σχολή, δίδαξε μαθηματικά για λίγο χρονικό διάστημα και ανέπτυξε τη φιλοσοφία του θετικισμού από το 1826. Κατά τη θεωρία του, πρέπει η φιλοσοφία να εγκαταλείπει τις άγονες συζητήσεις για μεταφυσική ή τις θεωρίες για τη φύση, την ουσία, τις πρώτες αρχές και τα αίτια και να επιδιώξει τη συστηματική και θετική αντίληψη του σύμπαντος. Η γνώση κατά τον Κοντ περιορίζεται σε εκείνο το οποίο γίνεται αντιληπτό με τις αισθήσεις και στην εμπειρία που προέρχεται από αυτή και τις χρονικές σχέσεις (διαδοχής ή ταυτόχρονου) μεταξύ των γεγονότων. Συνεπώς, δεν είναι δυνατό να παραδεχθούμε την ύπαρξη αντικειμενικών νόμων και το «πράγμα αυτό καθ’ εαυτό» είναι πέρα από τις ανθρώπινες δυνατότητες. Κατά τον Κοντ, το ανθρώπινο πνεύμα πέρασε από τρία στάδια ανάπτυξης, το θεολογικό ή μυθικό, το μεταφυσικό ή αφηρημένο και το επιστημονικό ή θετικό.
Ο ίδιος είναι ο πατέρας μίας νέας επιστήμης, της κοινωνιολογίας, την οποία θεωρεί ως την κορυφαία όλων των επιστημών και τη διαιρεί σε στατική (μελέτη του ατόμου, της οικογένειας και της ομάδας) και δυναμική (μελέτη των νόμων και της ανάπτυξης των κοινωνιών).
Γ. Η Εξουσιοδότηση Διεύθυνσης Ερευνών (HDR)
Μία άλλη πρωτοπορία του γαλλικού εκπαιδευτικού δικαίου έγκειται στο θεσμό της Εξουσιοδότησης Διεύθυνσης Ερευνών (Habilitation à Diriger des Recherches, HDR). Πρόκειται για έναν πολυδύναμο θεσμό, ο οποίος δίνει το δικαίωμα στους κατέχοντες αυτό το δίπλωμα να επιβλέπουν («διευθύνουν») επιστημονικές έρευνες, όπως είναι η περίπτωση της επίβλεψης της διδακτορικής διατριβής. Πρόκειται για το ανώτατο δίπλωμα που μπορεί να αποκτήσει ένας επιστήμονας, δεδομένου ότι η «agrégation» αποτελεί ένα διαγωνισμό για να γίνει κάποιος Επίκουρος Καθηγητής, δηλαδή εξέταση γνώσεων και όχι Δίπλωμα της παιδείας. Το ενδιαφέρον είναι ότι η εξουσιοδότηση λειτουργεί ως ένα κομβικό σημείο, δεδομένου ότι για κάποιες επιστημονικές ειδικότητες μπορεί να λειτουργήσει και ως ένα υποκατάστατο του διδακτορικού διπλώματος. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα, όπως στην Αρχιτεκτονική, έχουν εκλεγεί μέλη Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού κάποιοι ειδικοί χωρίς να έχουν εκπονήσει διδακτορική διατριβή. Αντίθετα, στη γαλλική έννομη τάξη αυτό δεν ισχύει για επιστήμες όπως η νομική, για την οποία απαιτείται οπωσδήποτε η λήψη διδακτορικού διπλώματος για να εγγραφεί ο ενδιαφερόμενος ως φοιτητής για την εξουσιοδότηση.
Η βασική πρακτική χρησιμότητα της Εξουσιοδότησης είναι η διεκδίκηση της Πιστοποίησης («Qualification»), για να γίνει κάποιος διδάσκων – ερευνητής, δηλαδή Λέκτορας ή Καθηγητής Πανεπιστημίου, και η σύστοιχη μετέπειτα διεκδίκηση μίας θέσης διδάσκοντος – ερευνητή. Για παράδειγμα, όσον αφορά τη νομική επιστήμη, η Πιστοποίηση για το σώμα των Λεκτόρων είναι δυνατή και χωρίς την Εξουσιοδότηση. Αντίθετα, τυχόν υποβολή αιτήσεως για Πιστοποίηση ως προς το σώμα των Καθηγητών Πανεπιστημίου χωρίς την Εξουσιοδότηση οδηγεί σε απόρριψη της αιτήσεως λόγω ελλείψεως αυτού του τυπικού προσόντος.
Η Εξουσιοδότηση αποτελεί ένα είδος Διπλώματος, το οποίο ωστόσο είναι σε μεγάλο βαθμό ανοικτό στη διοικητική πρακτική του εκάστοτε Τμήματος Πανεπιστημίου, το οποίο είναι αρμόδιο να το χορηγεί. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και στο ίδιο Πανεπιστήμιο παρατηρείται το φαινόμενο κάποια ακαδημαϊκά Τμήματα (π.χ. της Κοινωνιολογίας) να ζητούν το ελάχιστο νόμιμο, δηλαδή κυρίως ένα συμπίλημα των ήδη εκπονημένων γραπτών εργασιών του φοιτητή ενώ άλλα Τμήματα να είναι πιο απαιτητικά. Οι απαιτήσεις μπορεί κατά περίπτωση να φθάνουν στη συγγραφή όχι απλώς ενός μνημονίου («mémoire»), ειδικά συντεταγμένου για τις ανάγκες της διαδικασίας αυτής αλλά ενδεχομένως μίας διατριβής («thèse»), ακόμη και αν αυτή επισήμως δεν ονομάζεται με αυτόν τον όρο που παραπέμπει κατ’ αρχάς σε διδακτορική διατριβή.
Ωστόσο, η δημιουργία μίας «thèse» μπορεί να σχεδιαστεί και ως όχημα επαγωγό για τη διεκδίκηση των όποιων λογικών πιθανοτήτων επιτυχίας στον ετήσιο διαγωνισμό της «Qualification» του Εθνικού Συμβουλίου Πανεπιστημίων, ο οποίος ιδιαίτερα στη νομική επιστήμη είναι εξαιρετικά δύσκολος. Ενώ φαινομενικά η Εξουσιοδότηση δεν είναι ένα Διδακτορικό Δίπλωμα υπ’ αριθμόν 2 για το Διδάκτορα – φοιτητή της Εξουσιοδότησης, μία διατριβή υψηλότερων ποιοτικά και ποσοτικά προδιαγραφών από εκείνες της διδακτορικής διατριβής μπορεί να βοηθήσει στην αποτροπή μίας αποτυχίας στην παραπλήσια διαδικασία της «Πιστοποίησης». Φυσικά, κάτι τέτοιο συνάδει και με την προαναφερθείσα απαίτηση να έχει ήδη αποκτηθεί διδακτορικό δίπλωμα στο Δίκαιο. Και βέβαια, μία επιτυχής εκπόνηση μίας μεταδιδακτορικής διατριβής αποτελεί από μόνη της σημαντικό επίτευγμα στην επιστημονική σταδιοδρομία των ενδιαφερομένων, πράγμα που σημαίνει ότι η Εξουσιοδότηση αποτελεί ένα σημαντικό επιστημονικό εφόδιο για μία καριέρα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Είθισται να ξεκινά κανείς τη διαδικασία αυτή μέσα στην πρώτη διετία από τη λήψη του διδακτορικού διπλώματος, κατά κανόνα στο ίδιο Πανεπιστήμιο και πιθανόν με τον Επιβλέποντα (διευθυντή έρευνας, κατά την επίσημη ορολογία) της διδακτορικής διατριβής ως «Αναφέροντα» («Référent», από το 2014-2015 η ορολογία έχει μεταβληθεί, σε αντικατάσταση του όρου «parrain»). Διευκρινίζεται ότι ο Επιβλέπων δεν έχει την αρμοδιότητα να γίνει Αναφέρων σε περίπτωση που στο μεταξύ έχει αφυπηρετήσει. Ακόμη και αν έχει εξελιχθεί στο τιμητικό αξίωμα του Ομότιμου Καθηγητή, αδυνατεί να ασκήσει καθήκοντα Αναφέροντα αλλά μπορεί να γίνει μέλος ή και πρόεδρος της κριτικής επιτροπής που θα αξιολογήσει το φάκελο υποψηφιότητας. Αντίθετα, η νομοθεσία επιτρέπει στον Ομότιμο Καθηγητή να συνεχίσει να επιβλέπει την εκπόνηση των διδακτορικών διατριβών που επέβλεπε, μόλις εξήλθε από την ενεργό υπηρεσία. Συνεπώς, σε περίπτωση «καθυστερημένης» ενεργοποίησης της διαδικασίας της Εξουσιοδοτήσεως, ο υποψήφιος ρισκάρει να χάσει την ευκαιρία να έχει τον τέως Επιβλέποντα και στον κομβικό ρόλο του Αναφέροντα. Πρόκειται για σημαντικό διαδικαστικό ζήτημα δεδομένου ότι σε περίπτωση κατά την οποία ο Επιβλέπων αδυνατεί να γίνει Αναφέρων, είναι πιθανόν να υπάρξει δυστοκία στην εξεύρεση του Αναφέροντα. Χωρίς εξεύρεση, είναι νομικά αδύνατο να ενεργοποιηθεί η διαδικασία αυτή. Το πρόβλημα της εξεύρεσης Αναφέροντα είναι έντονο στο χώρο της νομικής επιστήμης.
Δ. Καλλιτεχνική χρήση των ζώων και πνευματικά δικαιώματα
Η Γαλλία διακρίνεται στις καλές τέχνες και έχει μία μακραίωνη παράδοση με τον ανθρωπομορφισμό των ζώων, στη λογοτεχνία. Στον αντίποδα αυτής της εγχώριας παράδοσης βρίσκεται το ποίημα «Κίρκη» ενός σύγχρονου ποιητή, του Alain Hannecart. Αν δόκιμοι συμπατριώτες του είχαν συνθέσει σημαντικά ομότιτλα ποιήματα για τη μάγισσα που μετέτρεψε τους συντρόφους του Οδυσσέα σε ζώα, όπως ο Jean-Baptiste Rousseau και ο Louis Ménard, ο Hannecart πρωτοτυπεί στηλιτεύοντας τις παρενέργειες του καπιταλιστικού συστήματος, με την αποκτήνωση των πολιτών, θυμάτων αυτού του συστήματος. Δεν λείπει και η αναφορά στη σπουδαιότητα της ύπαρξης και τήρησης κανόνων δικαίου. Ειδικότερα, η τελευταία στροφή της πολιτικής του αλληγορίας αναφέρει ότι «Δίχως νόμους δίχως κανόνες και δίχως ηθική / Η φιλελεύθερη πολιτική / Έχει μετατρέψει τον άνθρωπο σε ζώο».
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η βιομηχανία του Γουώλτ Ντίσνεϋ διέπρεψε με τον ανθρωπομορφισμό, δημιουργώντας δύο αυτοτελείς κόσμους, των παπιών, με κεντρική φιγούρα το Ντόναλντ, και των ποντικιών, με εμβληματική μορφή το Μίκυ Μάους. Καθώς οι δύο κόσμοι είχαν διαφορετικούς σχεδιαστές, η οικογένεια των Ντακ έζησε περιπέτειες με οικολογικά μηνύματα και πολιτική προβληματική, σε μία κοινωνία ευμάρειας που απολαμβάνει σημαντικά τεχνολογικά επιτεύγματα και τεχνικά έργα. Αντίθετα, ο κόσμος των Μάους παρέμεινε στο περιθώριο της πολιτικής, πράγμα που δεν εμπόδισε τη δημοφιλία του. Η «απολίτικη» φιγούρα του Μίκυ, που λανσαρίστηκε στη δεκαετία του 1930 στις ΗΠΑ και εμμέσως ανέδειξε το σύγχρονο υλικοτεχνικό πολιτισμό της Δύσης, γαλούχησε γενιές παιδιών και έχει πλέον παγκοσμιοποιηθεί. Αυτός ο ήρωας με τον άτυπο παιδαγωγικό ρόλο δεν μπόρεσε να μείνει ανεπηρέαστος από τη νέα οικονομική κρίση. Στην Ελλάδα, ανεστάλη η κυκλοφορία του περιοδικού αυτού, το 2013, εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων.
Η πενία στην παιδεία, με τη διττή σημασία του όρου (εκπαίδευση και αγωγή) είναι χειρότερη από την οικονομική πενία.
Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ο Μίκυ έχει αποφύγει να υπαχθεί σε ένα είδος δημόσιου τομέα (δηλαδή να γίνει προσιτός σε κάθε ενδιαφερόμενο), με ακραίο τρόπο. Η κοινή πολιτιστική κληρονομιά, την οποία υπερασπίζονται κυρίως οι δημόσιες βιβλιοθήκες, δέχεται επίθεση από όλες τις πλευρές. Ειδικότερα, η διάρκεια των δικαιωμάτων έχει επιμηκυνθεί για να φθάσει, σε ολόκληρη τη Δύση, κοντά στα 70 έτη από το θάνατο του δημιουργού του έργου πνευματικής ιδιοκτησίας. Η σχετική συζήτηση δεν είναι καινούρια, ο αναρχικός φιλόσοφος Προυντόν ανησυχούσε το δέκατο ένατο αιώνα για αυτό το θέμα, στο έργο του «Λογοτεχνικά πρωτοτόκια». Ωστόσο, εκείνη την εποχή, μόνοι τους οι δημιουργοί, από τότε και μετά άλαλοι, συζητούσαν μεταξύ τους.
Ε. Πτυχές της πνευματικής ιδιοκτησίας στο Διαδίκτυο στη γαλλική έννομη τάξη
Στο νομοθετικό διάταγμα υπ’ αριθ. 2001-670, της 25ης Ιουλίου 2001, έγινε η προσαρμογή των Κωδίκων των Ταχυδρομείων και των Τηλεπικοινωνιών στο κοινοτικό δίκαιο και ολοκληρώθηκε η μεταφορά της Οδηγίας 97/66. Μία πενταετία αργότερα, ενσωματώθηκε στη γαλλική έννομη τάξη και η Οδηγία 2001/29/ΕΚ, με το νόμο 2006-961 της 1ης Αυγούστου 2006, σχετικά με το δικαίωμα του δημιουργού και με τα συγγενικά δικαιώματα στην κοινωνία της πληροφορίας. Ο νόμος αυτός για τα πνευματικά δικαιώματα χαρακτηρίστηκε πολύ αμφιλεγόμενος και προκάλεσε αντιδράσεις από πολλούς οργανισμούς, όπως το Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού, το οποίο διατύπωσε το φόβο ότι περιορίζεται η διάθεση του ελεύθερου λογισμικού. Ο νόμος αυτός έχει επιτρέψει την υιοθέτηση εξαιρέσεων στο καθεστώς του «δικαιώματος δανείου» και του εισαχθέντος από τη νομολογία σε βάρος των ιδρυμάτων του πολιτισμού «δικαιώματος εκθέσεως», καθεστώς που επικρίνεται ως ολοένα και περισσότερο δρακόντειο. Για την προστασία του λογισμικού έχει δημιουργηθεί ένας ηλεκτρονικός χώρος για τη φιλοξενία του. Τον Ιούνιο 2009 το Συνταγματικό Συμβούλιο δήλωσε πως η πρόσβαση στο Διαδίκτυο είναι ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Η απόφαση αυτή ήρθε σε αντιπαράθεση με κάποια τμήματα του νόμου Hadopi, της 12ης Ιουνίου 2009, ο οποίος ευνοούσε τη διάδοση και την προστασία της δημιουργίας στο Διαδίκτυο. Ο νόμος αυτός προέβλεπε παρακολούθηση και αυτόματη διακοπή της πρόσβασης στον κυβερνοχώρο χωρίς δικαστική επανεξέταση, όσων συνέχιζαν να κατεβάζουν ή να διανέμουν παράνομο υλικό μετά από δύο προειδοποιήσεις. Υπεύθυνη για την εφαρμογή του νόμου είναι η ανεξάρτητη υπηρεσία Hadopi, η οποία αναφέρεται στο γαλλικό Υπουργείο Πολιτισμού. Το έργο της παρακολούθησης ανέλαβε ιδιωτική εταιρεία, η οποία παρακολουθεί τους διαδικτυακούς τόπους, στους οποίους ανταλλάσσονται αρχεία και εντοπίζει τις διευθύνσεις IP, των υπολογιστών που κατεβάζουν παράνομα μουσική ή βίντεο. Η εταιρεία στη συνέχεια στέλνει τις διευθύνσεις αυτές στην Hadopi, η οποία με τη σειρά της στέλνει τα στοιχεία στους παρόχους υπηρεσιών Διαδικτύου, οι οποίοι αναλαμβάνουν να ειδοποιήσουν με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο τους χρήστες που παρανομούν.
Εξάλλου, πολύ σημαντικός είναι ο νόμος 2015-195, της 20ης Φεβρουαρίου του 2015, ο οποίος μεταγράφει τρεις οδηγίες για την προσαρμογή ορισμένων πτυχών του ευρωπαϊκού δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας. Κατά την οδηγία 2006/116/ΕΚ για τη διάρκεια προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενικών δικαιωμάτων, ο νόμος προβλέπει την παράταση της διάρκειας των οικονομικών δικαιωμάτων των εκτελεστών και παραγωγών σε εβδομήντα έτη από την πρώτη παρουσίαση-παροχή στο κοινό. Μεταγράφεται επίσης η οδηγία 2012/28/ΕΕ σχετικά με ορισμένες επιτρεπόμενες χρήσεις ορφανών έργων (έργα για τα οποία δεν μπορούσε να ανακτηθεί ο συντάκτης ή οι συντάκτες), συμπεριλαμβάνοντας μια επιλογή για προσιτές στο κοινό ψηφιακές βιβλιοθήκες. Τέλος, ο νόμος αυτός ενσωματώνει και το περιεχόμενο της οδηγίας 2014/60/ΕΕ σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν παράνομα απομακρυνθεί από το έδαφος κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προστατεύοντας το πολιτιστικό περιβάλλον.
ΣΤ. Περιορισμοί στο Διαδίκτυο σχετικοί με την ελευθερία της έκφρασης
Στη Γαλλία αρμόδια έτσι ώστε οι τεχνολογίες πληροφόρησης να μην επηρεάζουν την ανθρώπινη ταυτότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα ή την προστασία της ιδιωτικής ζωής και τις ατομικές ελευθερίες είναι η Εθνική Επιτροπή Πληροφορικής και Ελευθεριών. Τα καθήκοντα αυτής της ανεξάρτητης διοικητικής αρχής ορίζονται από το Νόμο 78-17 του 1978.
Εξάλλου, το γαλλικό κράτος συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών, όπως η Ελλάδα και η Γερμανία, που απαγορεύουν τη ρατσιστική προπαγάνδα. Στη γνωστή υπόθεση της «Yahoo France», τα γαλλικά δικαστήρια στην περίπτωση ιστοσελίδων με ρατσιστικό και αντισημιτικό περιεχόμενο που επιπλέον πωλούσαν και ρατσιστικά σύμβολα, καταδίκασαν τον πάροχο πρόσβασης διότι δεν εμπόδισε την πρόσβαση σε περιεχόμενο αντίθετο προς την έννομη τάξη της χώρας όπου διαμένουν οι χρήστες του Διαδικτύου, θέτοντας ως προϋπόθεση την προηγούμενη δήλωση της γεωγραφικής του προέλευσης. Το αμερικανικό ομοσπονδιακό δικαστήριο αρνήθηκε να εφαρμόσει τη γαλλική δικαστική απόφαση. Διευκρίνισε ότι το φιλτράρισμα ενός διαδικτυακού τόπου ισοδυναμεί με ρύθμιση του περιεχομένου που αντίκειται στην πρώτη τροποποίηση του Συντάγματος των ΗΠΑ, η οποία κατοχυρώνει την ελευθερία της έκφρασης. Στην πράξη, η επιχείρηση «Yahoo» μετά τη νομική της νίκη προέβη σε οικειοθελή αφαίρεση των συγκεκριμένων ιστοσελίδων.
Ζ: Θεμελιώδη δικαιώματα καθολικά και αλληλεγγύης: Η «Αδελφότητα» 2 αιώνες μετά την Επανάσταση
Υποστηρίζεται η άποψη ότι δεν πρέπει από εδώ και μετά να αντιμάχεται κανείς τη λογοτεχνική και καλλιτεχνική ιδιοκτησία, αλλά να κάνει χρήση αυτής για την πιο ευρεία δυνατή διάδοση, προς όφελος της ανθρωπότητας. Το ελεύθερο λογισμικό, οι άδειες οι οποίες ονομάζονται Creative Commons (CC) στη μουσική, η εγκυκλοπαίδεια Wikipedia διαθέσιμη στο Διαδίκτυο είναι τόσο επιτυχή παραδείγματα αυτής της θέσης που κανένας δεν θα ήθελε να τα δει να παύουν να υπάρχουν. Χωρίς το προαναφερθέν προτεινόμενο σκεπτικό, ο πολιτισμός θα ήταν μακριά από το ανθρωπιστικό τρίγωνο «δημιουργός – εκδότης-παραγωγός – γενικό συμφέρον», προσφιλές στη φιλοσοφία του γαλλικού κινήματος του Διαφωτισμού, που τον είδε να γεννιέται. Αυτές οι παρατηρήσεις δεν συνοδεύονται, όπως θα έπρεπε, από την κριτική που αναλογεί στην υπερβολική τάση «φιλτραρίσματος» των αιτήσεων για «Πιστοποίηση» στα σώματα των Λεκτόρων και Καθηγητών Πανεπιστημίου, τουλάχιστον στη νομική επιστήμη.
Η νέα γενιά κανόνων δικαίου θα πρέπει να κινείται γύρω από μοντέρνα νομικά εργαλεία και θεσμούς, κυρίως τα θεμελιώδη δικαιώματα αλληλεγγύης. Ο όρος «δικαιώματα αλληλεγγύης» χρησιμοποιείται με το σκεπτικό ότι ενώ οι δύο πρώτες γενιές δικαιωμάτων (ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, κοινωνικά δικαιώματα) ανάγονται, κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στην ελευθερία ή την ισότητα, η τρίτη γενιά ανάγεται στην «αδελφότητα» και ειδικότερα την αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων (από το γνωστό τρίπτυχο έμβλημα της γαλλικής επανάστασης «ελευθερία – ισότητα – αδελφότητα»). Ως παραδείγματα τέτοιων δικαιωμάτων τρίτης γενιάς αναφέρονται, μεταξύ άλλων, τα δικαιώματα στο περιβάλλον, στην ανάπτυξη, στην ειρήνη, στην κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας κ.ά. Η Γαλλία έχει δημιουργήσει ένα Χάρτη του περιβάλλοντος από το 2004, με το συνταγματικό νόμο υπ’ αριθμόν 2005-205. Ο Χάρτης αυτός όχι απλώς καθιερώνει το καθολικό δικαίωμα διαβίωσης σε ένα περιβάλλον ισορροπημένο που σέβεται την υγεία αλλά προβλέπει και το καθολικό καθήκον συμμετοχής στην προφύλαξη και στη βελτίωση του περιβάλλοντος. Προβλέπεται μεταξύ άλλων, στο άρθρο 8, ότι η εκπαίδευση και η κατάρτιση στο περιβάλλον οφείλουν να συμβάλουν στην άσκηση των δικαιωμάτων και καθηκόντων που καθορίζονται στο Χάρτη. Συνεπώς, έχει αποκτήσει η Γαλλία ένα νομικά δεσμευτικό κείμενο που καθιερώνει τα περιβαλλοντικά δικαιώματα, κυρίως ως δικαιώματα τρίτης γενιάς, ανοίγοντας νέους δρόμους στην προσέγγιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Με αφορμή και το γαλλικό συνταγματικό κεκτημένο, συνιστάται στο επίπεδο του συγκριτικού δικαίου να δοθεί έμφαση στην προστασία και προαγωγή των διαφόρων πτυχών των δραστηριοτήτων των – σε ευρεία έννοια – μηχανικών (όπως θεωρούνται και οι γεωπόνοι στη Γαλλία), με κύριο άξονα τα θεμελιώδη δικαιώματα αλληλεγγύης. Για παράδειγμα, ενδείκνυται η ρητή καθιέρωση στα τυπικά Συντάγματα θεμελιωδών αρχών όπως η προφύλαξη (ρητά καθιερωμένη στο άρθρο 5 του προαναφερθέντα Χάρτη με τον όρο «précaution») που συμπληρώνει την προληπτική δράση (αρχή της πρόληψης), και η ολοκληρωμένη προστασία των γεωργικών καλλιεργειών από βιολογικούς δράστες επίθεσης. Η τελευταία αρχή συνεπάγεται το συγκρητισμό της μεθόδου της αγροτικής χημείας και της μεθόδου της βιοκαλλιέργειας. Εξάλλου συνιστάται (ήδη στο επίπεδο του τυπικού Συντάγματος) και η ρητή καθιέρωση θεμελιωδών δικαιωμάτων, σαν το δικαίωμα στη χορηγία, το δικαίωμα στον τουρισμό κ.ο.κ. Στο πλαίσιο αυτής της συλλογιστικής, είναι σημαντική η ρητή καθιέρωση με την αναθεώρηση του ελληνικού Συντάγματος το 2001, του καθολικού δικαιώματος συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας. Διευκρινίζεται ότι το δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας (ή κοινωνία της γνώσης) θεωρείται ως το εμβληματικό παράδειγμα της υπό αναγνώριση τέταρτης γενεάς θεμελιωδών δικαιωμάτων (π.χ. δικαιώματα σχετικά με τη βιοηθική καθώς και με τον κόσμο των ζώων), στο συγκριτικό Συνταγματικό Δίκαιο. Οι παρατηρήσεις για τα δικαιώματα τρίτης γενεάς ως δικαιώματα αλληλεγγύης ισχύουν κατ’ αρχάς και για δικαιώματα τέταρτης γενεάς, σαν το προαναφερθέν κεντρικό παράδειγμα.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Το συνταγματικό αγαθό της ασφάλειας
Ο όρος «μυστηριώδες» είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται στη γαλλική θεωρία για την αξιολόγηση επιστημονικών έργων, πράγμα ενδεικτικό των προβλημάτων που ενυπάρχουν σε μερικές από αυτές τις διαδικασίες. Εκτιμάται ότι ενδείκνυται ταυτόχρονα μία εμβάθυνση και διεύρυνση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, με σεβασμό στον επιστημονικό λόγο και στη διεκδίκηση σπουδαστικών και διδακτικών τίτλων, και μία αποδοτική πολιτική προστασίας του συνταγματικού αγαθού της δημόσιας ασφάλειας για λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος.
Εξάλλου, η γαλλική ποίηση έχει διαχρονικά χρησιμοποιήσει το θέμα της Κίρκης από το πεδίο της προσωπικότητας και των ανθρώπινων συναισθημάτων μέχρι και το πολιτικό πεδίο της κριτικής των δυσλειτουργιών του συστήματος της οικονομίας της αγοράς, με επιτυχία. Είναι σημαντική η περαιτέρω λογοτεχνική ενασχόληση με την τρέχουσα κοινωνική συμβίωση. «Στη Γαλλία, σήμερα, υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι οι οποίοι συγγράφουν από αυτούς που διαβάζουν». Αυτή η φράση δεν θεωρείται απλώς προκλητική ίντριγκας και ανεπίδεκτη συζήτησης αλλά ρεαλιστική και επιβεβαιωμένη από μελέτες σχετικές με την εξέλιξη της ανάγνωσης. Σε κάθε περίπτωση, τα θέματα της ασφάλειας και της αδελφότητας ως δυνητικές πηγές έμπνευσης είναι πολύ επίκαιρα…
C. Saujot, Le droit français de l’Archéologie, 2e édition, Éditions Cujas 2007, σσ. 17-18 και υποσ. 10.
Α. Μανιάτης, Προσέγγιση της γαλλικής ναυτικής και τεχνικής νομοθεσίας και λογοτεχνίας, Νόμος + Φύση Πέμπτη 1 Οκτωβρίου 2015.
Βλ. Φάρος Μεγάλη Γενική Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος Όγδοος Ημιπληγία – Καλυμμαύχι, Αθήνα 1979, σ. 108.
