Το δημοκρατικό πολίτευμα

Αντώνης Μανιτάκης, Ομότιμος καθηγητής Νομικής Α.Π.Θ.

Στο μικρό αυτό απόσπασμα από το δεύτερο κεφάλαιο του τόμου ΙΙ του "Συνταγματικού Δικαίου", που ετοιμάζεται από καιρό, αναλύονται τα βασικά, συστατικά, γνωρίσματα της αρχαίας δημοκρατίας σε αντιπαραβολή με τη σύγχρονη δημοκρατία. Η ανάλυση της τελευταίας έπεται στο βιβλίο. Τονίζονται κυρίως τα διαχρονικά της γνωρίσματα, εκείνα που κληροδοτήθηκαν στην σύγχρονη και επιβιώνουν ως αξίες πολιτικές, οικουμενικής, πλέον, αποδοχής: α) η επινόηση της αγοράς του δήμου ως κοινός τόπος δημόσιας διαβούλευσης, απόφασης και λογοδοσίας για τα κοινά, αλλά και ως μέσο –διαδικαστικό χαρακτήρα- απαραίτητο για τη δημιουργία του Δήμου, β)η κυριαρχία ή αυτονομία του Δήμου, γ)η πολιτική ισότητα και ισηγορία και, τέλος, δ) η ευνομία ή ευταξία . Παράλληλα επισημαίνονται οι ουσιώδεις διαφορές τους, μεταξύ των οποίων η κλήρωση των πολιτικών αρχόντων στην αρχαία και όχι, όπως στη σημερινή, η δια εκλογής ανάδειξη των αντιπροσώπων στο Κοινοβούλιο. Υπογραμμίζεται ακόμη ότι η αρχαία δημοκρατία έμοιαζε περισσότερο με αντιπροσωπευτική παρά με άμεση.

Η συμβολή της μελέτης περιορίζεται, τελικά, σε μια απόπειρα να δειχθεί η σύγχρονη αξία της αντιπαραβολής του όρου "Δημοκρατία', προς τον όρο "Πολιτεία", ως ιδεατή μορφή μιας δικαιοκρατούμενης «συνταγματικής» δημοκρατίας. Και τούτο για να φανεί πόσο αναγκαίος είναι από την μία μεριά ο χαρακτηρισμός της σύγχρονης δημοκρατίας ως «πολιτικής δημοκρατίας», ως μορφής πολιτεύματος που αναγνωρίζει και εγγυάται την αυτονομία της πολιτικής μαζί με την πρωταρχικότητα της πολιτικής σύγκρουσης ως γεγονότος. Και από την άλλη, πόσο αναντικατάστατο συμπλήρωμά της καθίσταται, εξ αυτού του γεγονότος, το αίτημα του κράτους δικαίου και η αξίωση σύμπλευση της δημοκρατίας με τον συνταγματισμό και το Σύνταγμα.

Η πολιτική ανάλυση βασίστηκε κυρίως στα Πολιτικά του Αριστοτέλη, από τα οποία αντλήθηκαν πληροφορίες και αξιοποιήθηκαν κρίσεις και αξιολογήσεις του .