Γιάννης Α. Τασόπουλος, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Δικηγόρος
Πρόσφατα το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο (ΓΟΣΔ) έκρινε ότι το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) απέτυχε να αποτρέψει την υπέρβαση εξουσίας που πραγματοποίησε η Ευρωπαΐκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) υιοθετώντας και εφαρμόζοντας το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά (PSPP). Επειδή ούτε οι γερμανικές Αρχές αντέδρασαν αποτελεσματικά απέναντι στην ΕΚΤ, το ΓΟΣΔ έκρινε ότι παραβίασαν το γερμανικό Σύνταγμα. Η απόφαση αυτή είναι σημαντική, αλλά νομίζω ότι δίνει μάχη οπισθοφυλακής και για αυτό σωστά αντιμετωπίστηκε από τις Βρυξέλλες με αποφασιστικότητα αλλά και ψυχραιμία.
Το σκεπτικό της απόφασης του ΓΟΣΔ μοιάζει με «κλειστό κύκλωμα». Σχηματικά: α) τα κράτη-μέλη είναι οι κύριοι των Συνθηκών και οι αρμοδιότητες της ΕΕ είναι δοτές καθώς προκύπτουν από μεταφορά εθνικών αρμοδιοτήτων με βάση το Σύνταγμα κάθε κράτους-μέλους∙ β) η υπέρβαση εξουσίας (ultra vires) από τα όργανα της ΕΕ αφαιρεί από τα κράτη-μέλη αρμοδιότητες που δεν τις έχουν εκχωρήσει, με αποτέλεσμα να προσβάλλεται η λαϊκή κυριαρχία στην πιο θεμελιώδη έκφρασή της που είναι το δικαίωμα της ψήφου, τόσο υπό τη νομιμοποιητική λειτουργία της υπαγωγής της πολιτικής εξουσίας στην συναίνεση του λαού, όσο και υπό την αποφασιστική της άσκησης των ουσιαστικών αρμοδιοτήτων του κράτους από φορείς, οι οποίοι εκφράζουν τη θέληση του εκλογικού σώματος στα πλαίσια του αντιπροσωπευτικού συστήματος, ενεργούν με βάση τη λαϊκή εντολή και λογοδοτούν στους ψηφοφόρους∙ γ) η ΕΕ δεν μπορεί να είναι η ίδια κυρία των αρμοδιοτήτων της, ανατρέποντας τον κανόνα της δοτής άσκησης κυριαρχίας και συνεπώς τα (Συνταγματικά, ιδίως) Δικαστήρια των κρατών-μελών πρέπει σε οριακές περιπτώσεις να έχουν τον τελευταίο λόγο αναφορικά με την ultravires άσκηση των εξουσιών της ΕΕ, για να αποτρέψουν την υπονόμευση, αν όχι την υφαρπαγή, και την αποψίλωση της λαϊκής κυριαρχίας στο πλαίσιο του εθνικού κράτους.
Το ανωτέρω σχήμα είναι εγκλωβισμένο σε μία λογική «αφαίρεσης – μεταφοράς» αρμοδιοτήτων από το εθνικό κράτος στην ΕΕ. Αλλά η αριθμητική της αφαίρεσης αδυνατεί να συλλάβει την αθροιστική και πολλαπλασιαστική ενέργεια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στην κυριαρχία των κρατών-μελών, σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης: η ισχύς εν τη ενώσει. Καθώς η ΕΕ αυξάνει την επιρροή ιδίως των μεγάλων κρατών προκαλεί μάλιστα εντύπωση ότι η «κοντόφθαλμη» οπτική προέρχεται από τη Γερμανία.
Αλλά βλέποντας τη μεταφορά αρμοδιοτήτων στην Ένωση σαν παιγνίδι μηδενικού αθροίσματος, α) χάνεις την προοπτική κάλυψης του δημοκρατικού ελλείμματος σε επίπεδο ΕΕ, ιδίως μέσα από την ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου∙ β) προβάλλεις υπερβολικά τη διακυβερνητική λειτουργία της ΕΕ, υποτιμώντας το ευρωπαϊκό δημόσιο συμφέρον και τον συστημικό και θεσμικό χαρακτήρα του – βλ. το «οτιδήποτε χρειαστεί» του Μ. Ντράγκι για τη διάσωση του Ευρώ∙ γ) αδυνατείς να συνεκτιμήσεις τα εύλογα συμφέροντα άλλων χωρών, όπως επιβάλλει η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Επί πλέον, εφόσον επικρατήσει η λογική του ΓΟΣΔ, η ενότητα και πρωτοκαθεδρία του ευρωπαϊκού δικαίου θα κλονιστεί επικίνδυνα και η λειτουργία της ΕΕ θα βραχυκυκλώνεται διαρκώς.
Αυτό δεν σημαίνει ότι τα εθνικά δικαστήρια στερούνται ρόλου στα ευρωπαϊκά ζητήματα. Το ΓΟΣΔ συνέβαλε καταλυτικά στο παρελθόν στον εμπλουτισμό της ευρωπαΐκής δικαιοταξίας με την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Είναι όμως πραγματικά κρίμα ότι, με την πρόσφατη απόφασή του, αντί να ενισχύσει και να θωρακίσει τη θέση της ΕΕ απέναντι στις αυταρχικές και αντιδημοκρατικές τάσεις που αναπτύσσονται σε ορισμένα κράτη-μέλη (π.χ. Ουγγαρία, Πολωνία), προκειμένου η ΕΕ να εγγυάται αποτελεσματικά τη δημοκρατία, την ελευθερία και το Κράτος Δικαίου, το ΓΟΣΔ έδωσε επιχειρήματα στις αυταρχικές κυβερνήσεις των κρατών-μελών, έναντι των αξιώσεων της Ένωσης υπέρ της πολιτικής ελευθερίας. Διακινδύνευσε έτσι το ΓΟΣΔ να θεωρηθεί ότι στο ζήτημα του δημοκρατικού πλουραλισμού εφαρμόζει το «διυλίζουμε τον κώνωπα και καταπίνουμε την κάμηλο». Για εμάς στην Ελλάδα, η απόφαση αυτή έχει πρόσθετη αξία επειδή δίνει ανάγλυφα τον κίνδυνο από τη δημιουργία Συνταγματικού Δικαστηρίου.
