Λίνα Παπαδοπούλου: Μισαλλόδοξος λόγος και θρησκεία, Μια συνταγματική αξιολόγηση, εκδόσεις Κάλλιπος 2022

Πλήρες κείμενο ελεύθερης πρόσβασης.

Η μονογραφία αναλύει, υπό το πρίσμα του συνταγματικού δικαίου, την απαγόρευση του μισαλλόδοξου λόγου (ή ρητορικής μίσους), ως περιορισμού της ελευθερίας της έκφρασης, σε διεθνές (ιδίως Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Εστιάζει, δε, ειδικότερα σε εκείνες τις περιπτώσεις μισαλλόδοξου λόγου (hate speech) που αφορούν τη θρησκεία, είτε από την πλευρά του ομιλητή, υπό την έννοια ότι εκκινεί από τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, είτε από την πλευρά των θυμάτων, υπό την έννοια ότι ανήκουν σε κάποια θρησκευτική κοινότητα. Όλες οι εθνικές έννομες τάξεις των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και άρα και η Ελλάδα, την οποία η συγγραφέας εξετάζει διεξοδικά, έχουν ενσωματώσει την Απόφαση – Πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ της 28ης Νοεμβρίου 2008 «σχετικά με την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκφράσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου». Εξ αυτού του λόγου, σε συνδυασμό με την εφαρμογή της ΕΣΔΑ, η συγγραφέας τοποθετεί το θέμα στο πλαίσιο του πολυεπίπεδου συνταγματισμού, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των δικαιωμάτων από μία πολλαπλότητα πηγών. Η νομολογία του ΕΔΔΑ και ιδίως η σημασία του άρθρου 17 ΕΣΔΑ αξιολογούνται κριτικά. Αναλύεται, περαιτέρω, και η σχετική ελληνική νομολογία βάσει κριτηρίων συνταγματικού δικαίου. Το θέμα εξετάζεται όχι μόνον από την άποψη της προστασίας των δικαιωμάτων και ειδικότερα της ελευθερίας του λόγου, αλλά επίσης ως έκφανση του χαρακτήρα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας ως ηπίως μαχόμενης. Στο πλαίσιο αυτό, η συγγραφέας εξετάζει επίσης την πειστικότητα των προτάσεων σχετικά με το δημόσια αγαθό που προστατεύει η απαγόρευση του μισαλλόδοξου λόγου. Ως τέτοια αγαθά έχουν προταθεί η ισότητα και απαγόρευση δυσμενών διακρίσεων, η αξιοπρέπεια και τιμή του ατόμου, και η δημόσια τάξη. Η συγγραφέας καταλήγει ότι στην κοινωνική τους διάσταση και εναρμονισμένα τα δημόσια αυτά προστατευόμενα αγαθά συνιστούν την έννοια της «εν ισότητι συμβίωσης» (vivre ensemble / living together), ως ιδιαίτερου χαρακτηριστικού του ευρωπαϊκού συνταγματισμού.

 

Η μονογραφία χωρίζεται σε πέντε μέρη και περιλαμβάνει συνολικά δέκα κεφάλαια.

Στο 1ο μέρος («Το πεδίο») οριοθετείται το αντικείμενο και οι μεθοδολογικές προκείμενες (1ο κεφάλαιο) και εκτίθενται εκείνες οι βασικές συνιστώσες του κυρίως διακυβευόμενου δικαιώματος, της ελευθερίας της έκφρασης που είναι κρίσιμες για τη συνταγματική αξιολόγηση της καταπολέμησης του μισαλλόδοξου λόγου (2ο κεφάλαιο).

Το 2ο μέρος («Ο νόμος») έχει ως αντικείμενο τις σχετικές με τη νομική μεταχείριση του μισαλλόδοξου λόγου νομικές ρυθμίσεις σε επίπεδο διεθνές (συμπεριλαμβανομένου του Συμβουλίου της Ευρώπης) και ενωσιακό αφενός (3ο κεφάλαιο) και εθνικό αφετέρου (4ο κεφάλαιο).

Το 3ο μέρος («Η νομολογία») εξετάζει τη νομολογία των εθνικών δικαστηρίων και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στα κεφάλαια 5 και 6 (αντίστοιχα).

Στο 4ο μέρος εισάγονται δύο κρίσιμες συνιστώσες: η θρησκεία αφενός, σε αναφορά με τον θρησκευτικό μισαλλόδοξο λόγο, στον οποίο η μονογραφία εστιάζει (7ο κεφάλαιο), και το διαδίκτυο αφετέρου, ως μέσο διάδοσης του μισαλλόδοξου λόγου, το οποίο διαφοροποιεί όχι μόνον ποσοτικά αλλά εντέλει και ποιοτικά τις σταθμίσεις μεταξύ της διακινδύνευσης και της ελευθερίας της έκφρασης (8ο κεφάλαιο).

Στο τελευταίο (5ο μέρος) επιχειρείται η θεωρητικοποίηση και σύνθεση όλων των προηγουμένων με αναζήτηση του εννόμου αγαθού που η απαγόρευση του μισαλλόδοξου λόγου υπηρετεί (9ο κεφάλαιο) και εκτίθενται καταληκτικές σκέψεις που συνδέουν όλα τα παραπάνω με το μοντέλο δημοκρατίας και φιλελευθερισμού στο οποίο εντάσσονται (10ο κεφάλαιο).

 

Πίνακας Περιεχόμένων

Εισαγωγικές σελίδες
1. Οριοθέτηση
2. Το κατεξοχήν διακύβευμα
3. Διεθνές και ενωσιακό δίκαιο
4. Το ελληνικό δίκαιο
5. Νομολογία εθνικών δικαστηρίων
6. Η νομολογία του ΕΔΔΑ
7. Ειδικά ζητήματα του θρησκευτικού μισαλλόδοξου λόγου
8. Μισαλλόδοξος λόγος στο διαδίκτυο
9. Τα προστατευόμενα αγαθά
10. Για μια συμπεριληπτική συνταγματική δημοκρατία
Τελικές σελίδες

Πλήρες κείμενο ελεύθερης πρόσβασης

 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

three × five =