Νομοθετική κατάργηση του άρθρου 16 του Συντάγματος
Ακρίτας Καϊδατζής, Αν. καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Α.Π.Θ.
«H ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση». Αυτό ορίζει η παρ. 5 του άρθρου 16 του Συντάγματος. Η διάταξη είναι απλή, σαφής, απερίφραστη. Η λέξη «αποκλειστικά» δεν αφήνει περιθώρια εξαιρέσεων, ερμηνειών και παρερμηνειών. Κανένα πανεπιστήμιο δεν επιτρέπεται να λειτουργεί στην Ελλάδα, αν δεν είναι οργανωμένο ως ν.π.δ.δ. ιδρυματικού χαρακτήρα. Εξίσου απερίφραστη είναι η ερμηνεία της διάταξης από τα δικαστήρια: «Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται στην Ελλάδα αποκλειστικώς από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, πλήρως αυτοδιοικούμενα, απαγορεύεται δε απολύτως η σύσταση σχολών ανώτατης εκπαίδευσης από ιδιώτες, ασχέτως του προορισμού ή του χαρακτήρα των σχολών αυτών». Αυτά είπε πριν λίγους μόλις μήνες το Συμβούλιο της Επικρατείας (απόφαση 922/2023), επαναλαμβάνοντας πάγια σχετική νομολογία του (ομοίως οι αποφάσεις ΣτΕ 1318/2009, 547/2008 κ.ά.).
Το νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας θεσπίζει μια νέα οργανωτική μορφή υπό την οποία μπορούν να λειτουργούν πανεπιστήμια: τα νομικά πρόσωπα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (ν.π.π.ε.). Που όμως δεν είναι ν.π.δ.δ. Ήδη και μόνο γι’ αυτό το λόγο, το νομοσχέδιο είναι αντισυνταγματικό. Είναι ευθέως –και κατάφωρα– αντίθετο στο άρθρο 16 παρ. 5 του Συντάγματος. Οι ευφημισμοί, στρεβλώσεις και λαθροχειρίες που, σε ένα αξιοθαύμαστης επινοητικότητας newspeak, επικαλείται το Υπουργείο δεν διασώζουν τη συνταγματικότητά του.
Τα ν.π.π.ε., μάς λέει το Υπουργείο, είναι, δήθεν, «μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα». Όμως, όπως το ίδιο συνομολογεί, σκοπός τους είναι η «παροχή υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης». Δηλαδή η έναντι αντιτίμου (διδάκτρων) και στη βάση συμβατικών σχέσεων παροχή υπηρεσιών από επιχειρήσεις σε πελάτες-αγοραστές των υπηρεσιών. Αυτό ακριβώς που ήθελε να αποκλείσει το άρθρο 16 παρ. 5, προβλέποντας ως αποκλειστική τη μορφή του ν.π.δ.δ., που θέτει την ανώτατη εκπαίδευση εκτός συναλλαγών. Κατά το Σύνταγμα, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση δεν (επιτρέπεται να) παρέχεται στο πλαίσιο συμβατικών σχέσεων ως παροχή υπηρεσιών. Τα πανεπιστήμια δεν είναι επιχειρήσεις. Οι φοιτητές δεν είναι πελάτες. Οι καθηγητές δεν είναι εργαζόμενοι που συνδέονται με σχέση εργασίας και υπόκεινται στο διευθυντικό δικαίωμα οποιουδήποτε εργοδότη.
Οι συνταγματικές διατάξεις, μάς λέει το Υπουργείο για να δικαιολογηθεί, «δεν ερμηνεύονται στατικά μέσα στο χρόνο». Σωστό. Η Η Η ερμηνεία του Συντάγματος εξελίσσεται μαζί με την εξέλιξη της κοινωνικής πραγματικότητας. Με ένα αυτονόητο όριο, ωστόσο. Ότι, πάντως, παραμένει ερμηνεία. Δηλαδή επιλογή μεταξύ περισσότερων διαφορετικών, αλλά πάντως καταρχήν υποστηρίξιμων, ερμηνευτικών εκδοχών. Δεν συνιστά ερμηνεία η αναίρεση του κανονιστικού περιεχομένου, δηλαδή ουσιαστικά η κατάργηση της διάταξης. Αυτό ακριβώς κάνει το νομοσχέδιο. Εάν εφαρμοστεί, το άρθρο 16 παρ. 5 δεν θα σημαίνει τίποτε. Θα έχει καταργηθεί με κοινό νόμο. Κάτι που όχι μόνο πρωτοετής της Νομικής, αλλά οποιοσδήποτε πολίτης που έχει λάβει σχολική παιδεία αντιλαμβάνεται πως αποτελεί τον ορισμό του αντισυνταγματικού νόμου.
Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μάς λέει το Υπουργείο, κατοχυρώνει το δικαίωμα πανεπιστημίων άλλων κρατών να εγκατασταθούν στην Ελλάδα. Κι αυτό σωστό. Παραλείπει όμως να μας πει ότι αυτό αφορά πανεπιστήμια που είναι ή λειτουργούν ως επιχειρήσεις, δηλαδή με σκοπό την παροχή υπηρεσιών. Και, κυρίως, παραλείπει να μας πει ότι το ενωσιακό δίκαιο κάνει λόγο για παροχή υπηρεσιών «τριτοβάθμιας» (προσέξτε τον όρο) εκπαίδευσης. Τριτοβάθμια δεν είναι μόνον η ανώτατη, δηλαδή πανεπιστημιακή, εκπαίδευση. Είναι επίσης η ανώτερη εκπαίδευση (όρο που χρησιμοποιεί το Σύνταγμά μας στην παρ. 7 του άρθρου 16) και είναι, ιδίως, η επαγγελματική εκπαίδευση, που μόνον αυτή, σε αντίθεση με την πανεπιστημιακή εκπαίδευση, αποτελεί πεδίο αρμοδιότητας του ενωσιακού δικαίου. Πανεπιστήμια άλλων κρατών πράγματι παρέχουν, εδώ και χρόνια, υπηρεσίες τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα μέσω των συνεργασιών τους με τα κολλέγια. Όμως αυτό που παρέχουν είναι επαγγελματική, και όχι πανεπιστημιακή, εκπαίδευση. Ακριβώς διότι το Σύνταγμά μας δεν επιτρέπει την παροχή της από επιχειρήσεις. Οι τίτλοι που τα πανεπιστήμια αυτά παρέχουν μέσω των κολλεγίων αναγνωρίζονται επαγγελματικά, αλλά όχι ακαδημαϊκά. Ήδη μ’ αυτή τη διευθέτηση το ενωσιακό δίκαιο τηρείται πλήρως.
Η σύμφωνη με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία του άρθρου 16, μάς λέει το Υπουργείο, επιβάλλει να πάμε ένα βήμα παραπέρα και να επιτρέψουμε την παροχή πανεπιστημιακής εκπαίδευσης από επιχειρήσεις άλλων κρατών. Όμως αυτό παύει να είναι «ερμηνεία», άρα δεν είναι ούτε «σύμφωνη ερμηνεία». Είναι αναίρεση του κανονιστικού περιεχομένου, δηλαδή κατάργηση του άρθρου 16. Και, κυρίως, είναι κάτι που δεν επιβάλλεται από το ενωσιακό δίκαιο. Οι υποχρεώσεις που επιβάλλονται απ’ αυτό εξαντλούνται με την αναγνώριση της δυνατότητας πανεπιστημίων άλλων κρατών να παρέχουν τριτοβάθμια μεν, αλλά επαγγελματική, εκπαίδευση στην Ελλάδα.
* Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών της 8.2.2024
