Οι Ανεξάρτητες Αρχές ως λάφυρο του νικητή των εκλογών
Χαράλαμπος Ανθόπουλος, Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ
Το αποτέλεσμα των εκλογών του Ιουνίου 2023 δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τον μετασχηματισμό του ελληνικού πολιτικού συστήματος σε ένα σύστημα με «κυρίαρχο κόμμα». Αυτό δεν οφείλεται τόσο στο ποσοστό με το οποίο η Νέα Δημοκρατία κέρδισε τις εκλογές (40,56% και 158 έδρες στη Βουλή), το οποίο είναι αρκετά κάτω από εκείνο με βάση το οποίο ένα κόμμα χαρακτηρίζεται ως «κυρίαρχο» (γύρω στο 45-50% των ψήφων), όσο κυρίως στη μεγάλη απόσταση που τη χωρίζει από τα άλλα δύο μεγαλύτερα κόμματα (17,83% και 47 έδρες στη Βουλή ο ΣΥΡΙΖΑ, 11,84% και 32 έδρες στη Βουλή το ΠΑΣΟΚ). Οι πιο πρόσφατες δημοσκοπήσεις μετά την εκλογή του Στ.Κασσελάκη στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, δείχνουν μία αύξηση της πτωτικής τάσης του κόμματος αυτού, μολονότι η εκλογή του Χάρη Δούκα στον Δήμο Αθηναίων και του Στέλιου Αγγελούδη στον Δήμο Θεσσαλονίκης επέφερε ένα πρώτο ρήγμα στην παντοδυναμία της Νέας Δημοκρατίας.
Η παρουσία ενός «κυρίαρχου» κόμματος το οποίο καταφέρνει να κερδίζει και να ξανακερδίζει τις εκλογές, δεν είναι ασύμβατη με το δημοκρατικό πολίτευμα, υπό την προϋπόθεση ότι το κόμμα αυτό δεν συγχέει την «εκλογική δημοκρατία» με τη «συνταγματική δημοκρατία» η οποία δεν ταυτίζεται με την αρχή της πλειοψηφίας. Ο τρόπος με τον οποίο όμως έγινε η επιλογή των νέων μελών του ΕΣΡ και της ΑΔΑΕ από τη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής, αποτελεί ανησυχητικό δείγμα μίας απόκλισης από την ευρωπαϊκή αντίληψη της συνταγματικής δημοκρατίας, ένας θεμελιώδης πυλώνας της οποίας είναι η ανεξαρτησία των Ανεξάρτητων Αρχών, ως θεσμών εξ ορισμού μη-πλειοψηφικών, που δεν είναι λάφυρο του εκάστοτε νικητή των εκλογών.
Δεν είναι μόνο η επινόηση της «στρογγυλοποίησης προς τα κάτω» η οποία παραβίασε ευθέως τη συνταγματικώς καθορισμένη αυξημένη πλειοψηφία των τριών πέμπτων (βλ. Χ. Ανθόπουλου, Τρία πέμπτα «παρά κάτι». Η νέα μέθοδος επιλογής των μελών των Ανεξάρτητων Αρχών, σε: iEidiseis, 2.10.2023 διαθέσιμο και σε: www.constitutionalism.gr και Ν. Αλιβιζάτου, Κηραλοιφές, ΕΥΠ και υποκλοπές: ένα αμαρτωλό τρίγωνο, σε: Καθημερινή, 8.10.2023, διαθέσιμο και σε: www.constitutionalism.gr). Ας σημειωθεί εδώ ότι το εάν η απόφαση της Διάσκεψης των Προέδρων ελήφθη σύμφωνα με το Σύνταγμα, δηλαδή με την πλειοψηφία των τριών πέμπτων, δεν είναι θέμα που ανήκει στα λεγόμενα interna corporis της Βουλής, διότι αυτά αφορούν τη ψήφιση των νόμων, όχι την επιλογή από τη Βουλή ανώτατων δημόσιων λειτουργών, που αποτελεί μία πράξη τυπικά κοινοβουλευτική αλλά ουσιαστικά διοικητική, υποκείμενη σε δικαστικό έλεγχο.
Αλλά, εξίσου αντισυνταγματική ήταν και η μονοκομματική στελέχωση του ΕΣΡ και της ΑΔΑΕ, όσον αφορά τα νέα τους μέλη, η οποία διαστρέφει το νόημα της αυξημένης πλειοψηφίας των τριών πέμπτων που θεσπίστηκε στο Σύνταγμα για να αποτρέψει ακριβώς το ενδεχόμενο αυτό. Διότι εάν οι Ανεξάρτητες Αρχές συγκροτούνται ως «πλειοψηφικοί θεσμοί», δηλαδή ως προέκταση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, δεν έχει νόημα η ύπαρξη τους, ιδίως όταν αντικείμενο του ελέγχου τους είναι μεταξύ άλλων και πράξεις της εκτελεστικής ή νομοθετικής εξουσίας.
Οι εκπρόσωποι του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ στη Διάσκεψη των Προέδρων αλλά και τα δύο αυτά κόμματα στο σύνολο τους, δεν αντιλήφθηκαν εγκαίρως τη βαρύτητα των διαπραχθεισών συνταγματικών παραβιάσεων από το κοινοβουλευτικό αυτό όργανο και δεν αξιοποίησαν καν τα μέσα του κοινοβουλευτικού ελέγχου που έχουν στη διάθεση τους, ίσως και επειδή για την άσκηση ορισμένων εξ αυτών χρειαζόταν η συνένωση των κοινοβουλευτικών δυνάμεών τους.
Αντίθετα, άμεση ήταν η παρέμβαση του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών και του Προέδρου του, Δημήτρη Βερβεσού (Βλ. Δ. Βερβεσού, Μια κερκόπορτα στη δημοκρατία; σε: ΤΟ ΒΗΜΑ, 29.10.2023), έτσι ώστε το μείζον αυτό ζήτημα οπισθοχώρησης της Δημοκρατίας και του Κράτους Δικαίου στην Ελλάδα να τεθεί υπό την κρίση του ΣτΕ. Σε μία δίκη από την έκβαση της οποίας θα κριθεί αν υπάρχουν πράγματι συνταγματικοί φραγμοί στην κατάχρηση εξουσίας των εκάστοτε πολιτικών πλειοψηφιών.
