Ο νόμος, που στο πλαίσιο της συνολικής αναδιοργάνωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης καταργεί ακόμα και σε ευρεία κλίμακα υφιστάμενους ΟΤΑ με συνένωσή τους σε μεγαλύτερους οργανισμούς, δεν αντίκειται στις διατάξεις των άρθρων 101 και 102 Σ. Οριακός ο έλεγχος της συνταγματικότητας των σχετικών διατάξεων από το αρμόδιο δικαστήριο. Η σύσταση νέου ΟΤΑ με τη συνένωση ΟΤΑ που καταργούνται δεν αποτελεί τοπική υπόθεση, αλλά γενικότερης σημασίας θέμα και μπορεί να θεσπίζεται είτε ευθέως με τυπικό νόμο είτε με προεδρικό διάταγμα εκδιδόμενο κατ’ εξουσιοδότηση του νόμου.

Το άρθρο 90 παρ. 5 Συντ. δεν αποκλείει, η επιλογή προέδρων και αντιπροέδρων των ανώτατων δικαστηρίων να γίνεται σε περισσότερα του ενός στάδια (προεπιλογή – τελική επιλογή). Αλυσιτελώς προβάλλεται ως λόγος ακυρώσεως ότι το άρθρο 1 του ν. 3841/2010, το οποίο προβλέπει γνωμοδότηση της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής, αντίκειται στην παραπάνω διάταξη, δεδομένου ότι εν προκειμένω δεν υπήρξε τέτοια γνωμοδότηση και, επομένως, το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε την επιλογή αντιπροέδρων του ΣτΕ χωρίς να λάβει υπόψη τη γνώμη άλλου οργάνου (μειοψ.).

Ο Γ. Παπαδημητρίου, με μια πρόδρομη μελέτη του στο περιοδικό Το Σύνταγμα (1979), έδειξε ότι η αναγωγή στο Σύνταγμα, ιδίως σε ζητήματα για τα οποία η διοίκηση διαθέτει εκτεταμένη διακριτική ευχέρεια όπως αυτό της αποβολής της ιθαγένειας, συμβάλλει στην ενδυνάμωση του κράτους δικαίου και στην ομαλή συνάρθρωσή του με την δημοκρατική αρχή. Η σημερινή σημασία της θεώρησής του αναδεικνύεται, αν κανείς αναζητήσει το περιεχόμενο του Συντάγματος, ενόψει της διεκδίκησης της ιθαγένειας είτε από άτομα που την έχουν απολέσει είτε από μετανάστες που έχουν αναπτύξει δεσμούς με την χώρα. Ο δικαστής ως «φύλακας» του Συντάγματος οφείλει να εξασφαλίσει την πραγμάτωση των σχετικών επιταγών του, που επιβάλλουν η ιθαγένεια να μην αντιμετωπίζεται μόνον με όρους κυριαρχίας, έστω λαϊκής κυριαρχίας, αλλά και ως βάση για την απόλαυση των ευχερειών που το δικαίωμα στην προσωπικότητα αναγνωρίζει σε καθένα μέλος το κοινωνικού συνόλου. Θεμέλιο και όριο του έργου δικαστή αποτελούν οι μέθοδοι και οι τεχνικές του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων και των κρατικών πράξεων. Η παραμέλησή τους καθιστά την δικαστική εξουσία «κυρία» του καταστατικού χάρτη και την αποστερεί από την νομιμοποίησή της.

Το ισχύον σύστημα προηγουμένης διοικητικής αδείας για την ανέγερση και λειτουργία ναού ή την εγκατάσταση και λειτουργία ευκτηρίου οίκου αντιβαίνει στο άρθρο 13 παρ. 2 Συντ., διότι είναι ασυμβίβαστο προς την συνταγματική επιταγή της ανεμπόδιστης ασκήσεως λατρείας, πολύ δε περισσότερο που η χορήγηση της εν λόγω διοικητικής αδείας συναρτάται προς την εκ εκτίμηση, με βάση τα δεδομένα της συγκεκριμένης περιπτώσεως, της υπάρξεως πραγματικής ανάγκης προς λειτουργία ναού ή ευκτηρίου οίκου για την άσκηση λατρείας εκ μέρους των ανηκόντων στην τοπική θρησκευτική κοινότητα που υπέβαλαν τη σχετική αίτηση (μειοψ.). Αντίθετη νομολογία του Αρείου Πάγου (ΑΠ 20/2001). Το ζήτημα παραπέμπεται στην Ολομέλεια κατ’ άρθρο 100 παρ. 5 Συντ.

Το διοικητικό δικαστήριο δύναται μεν να προβεί και αυτεπαγγέλτως σε έλεγχο της συνταγματικότητας ή της συμφωνίας προς το κοινοτικό δίκαιο των διατάξεων, κατ’ επίκληση των οποίων εκδόθηκε η προσβαλλόμενη πράξη, υποχρεούται όμως να περιορίσει τον έλεγχο αυτό επί του κεφαλαίου της πράξεως που αμφισβητήθηκε με την προσφυγή και εντός των ορίων του αιτήματος της τελευταίας (μειοψ.). Το ζήτημα παραπέμπεται στην επταμελή σύνθεση του Τμήματος.

Η μελέτη, που ακολουθεί, επιχειρεί να συμβάλει στον προβληματισμό σχετικά με τη νομική δυνατότητα των διοικητικών οργάνων να ελέγχουν τη συνταγματικότητα των νόμων κατασταλτικά, να προβαίνουν επομένως και αυτά πέραν των δικαστηρίων σε έλεγχο συνταγματικότητας και πιθανόν να μην εφαρμόζουν διάταξη νόμου την οποία κρινουν ως αντίθετη προς το Σύνταγμα.

Η εφαρμογή του προγράμματος σταθεροποίησης που περιλαμβάνεται στα μνημόνια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θέτει πολυεπίπεδα θέματα συνταγματικότητας. Αφενός η σχετική δανειακή σύμβαση ουδέποτε κυρώθηκε με νόμο (δεδομένου ότι συνάφθηκε τρεις μέρες μετά την ψήφιση του ν. 3845/2010), ενώ αντισυνταγματική είναι και η πρόβλεψη του νόμου για μη κύρωση των μελλοντικών συμφωνιών τροποποίησης του μνημονίου. Αφετέρου, και σε επίπεδο ουσιαστικής αντισυνταγματικότητας οι συμφωνίες είναι προβληματικές, ως αντίθετες στα συνταγματικά δικαιώματα της συλλογικής αυτονομίας, της εργασίας, της προστασίας της κοινωνικής ασφάλισης, αλλά και στο πρώτο πρόσθετο πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ. Το σημαντικότερο είναι ότι η εφαρμογή τους δεν θα δώσει λύσεις στα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, εφόσον θα επιβαρύνει το δημόσιο χρέος, διαλύοντας ταυτόχρονα τις προστατευτικές εγγυήσεις του κοινωνικού κράτους.

Ο δικαστικός έλεγχος των μέτρων οικονομικής πολιτικής δεν είναι ανεξάρτητος από το οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον και, πιο συγκεκριμένα, από τις κρατούσες σε κάθε εποχή οικονομικο-πολιτικές αντιλήψεις. Σε μια πρώτη περίοδο, την «κρατοκεντρική» (1975-1990), η κρατούσα αντίληψη επιφυλάσσει στο κράτος κεντρικό ρόλο εντός του οικονομικού πεδίου. Το κρίσιμο νομολογιακό σώμα της περιόδου αυτής συγκροτούν αποφάσεις με τις οποίες ελέγχεται η συνταγματικότητα μέτρων έντονου κρατικού παρεμβατισμού. Με συμβατικό ορόσημο το 1990 εισερχόμαστε σε μια δεύτερη περίοδο, την «αγορακεντρική», με κύριο χαρακτηριστικό το «άνοιγμα» στην αγορά και τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Οι αποφάσεις με τις οποίες ελέγχεται η συνταγματικότητα των σχετικών μέτρων δίνουν το στίγμα στην περίοδο αυτή. Μια τρίτη περίοδος και ένα νέο οικονομικο-πολιτικό υπόδειγμα, «διορθωτικό» του προηγούμενου, έχουν αρχίσει να αναδύονται τα τελευταία χρόνια, μια εξέλιξη που φαίνεται πως αποτυπώνεται και στη νομολογία

Προβλήματα συνταγματικότητας παρουσιάζουν τα μέτρα που λήφθηκαν για την εφαρμογή του προγράμματος στήριξης της ελληνικής οικονομίας και αφορούν τις εργασιακές σχέσεις. Η κατάργηση της αρχής ότι καμία συλλογική σύμβαση δεν επιτρέπεται να περιέχει όρους δυσμενέστερους από εκείνους των εθνικών γενικών συλλογικών συμβάσεων παραβιάζει το ουσιώδες περιεχόμενο του δικαιώματος συλλογικής διαπραγμάτευσης κατά το άρθρο 22 παρ. 2 Συντ. Αμφίβολης συνταγματικότητας είναι επίσης η αύξηση του ανώτατου ορίου των ομαδικών απολύσεων, καθώς και η μείωση του ύψους της αποζημίωσης απόλυσης.