Η ταύτιση της πολιτικής αντιπροσώπευσης με τη δημοκρατία δεν είναι αυτονόητο, ίσως μάλιστα ούτε καν ρεαλιστική. Ιδεοτυπικά η πολιτική αντιπροσώπευση θα μπορούσε να νοηθεί κατά δύο διαμετρικά αντίθετους μεταξύ τους τρόπους, δηλ. με φορά είτε από την κοινωνία προς την (πολιτική) εξουσία είτε αντίστροφα, με φορά από την εξουσία προς την κοινωνία. Σήμερα η δεύτερη μορφή της, κυρίαρχη για αρκετούς αιώνες, αναδύεται και πάλι στην επιφάνεια, καθώς, υπό την πίεση των παγκοσμιοποιημένων αγορών, η τάξη των πολιτικών φαίνεται να αντιπροσωπεύει μάλλον τους διεθνείς πιστωτές έναντι των –θεωρητικά μόνο κυρίαρχων- λαών. Η ανανέωση της πολιτικής αντιπροσώπευσης θα μπορούσε να επέλθει, έστω μερικώς, με την περιστολή της επαγγελματοποίησης της πολιτικής τάξης και την αντιμετώπιση της αυτονόμησής της από την κοινωνία. Αυτό θα μπορούσε να γίνει π.χ. με τους ακόλουθους τρόπους: α) μερική υποκατάσταση της κλήρωσης στη θέση της εκλογής και θεσμοθέτηση ενός επιπρόσθετου νομοθετικού σώματος με τρόπο που να εξασφαλίζει την αναλογική αντιπροσώπευση όλων των κοινωνικών τάξεων και μερίδων. β) καθιέρωση ενός ανώτατου ορίου συνολικής βουλευτικής θητείας, γ) σύντμηση των διαστημάτων μεταξύ των εκλογικών αναμετρήσεων, έτσι ώστε να συντμηθούν και τα χρονικά περιθώρια εφαρμογής κυβερνητικών πολιτικών οι οποίες έρχονται τυχόν σε αντίθεση με τη λαϊκή εντολή και δ) ίσως στάθμιση της ψήφου με κριτήριο τα ανήλικα τέκνα.

Το κρισιμότερο διακύβευμα των κοινωνικοοικονομικών ανατροπών που συντελούνται γύρω μας είναι η κρίση της πολιτικής αυτονομίας του σύγχρονου εθνικού κράτους, δηλαδή του στοιχείου εκείνου που κατ’εξοχήν συνδέθηκε με την σταδιακή δημοκρατική ολοκλήρωσή του. Κατά συνέπεια, το συνταγματικό κράτος διέρχεται εδώ και πολλά χρόνια μια βαθιά κρίση, δομικού χαρακτήρα, η οποία αφ’ενός μεν συνέβαλε στην πρόσφατη κατάρρευση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος αφ’ετέρου δε επιδεινώθηκε ραγδαία από αυτήν. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν το συνταγματικό κράτος που διαμορφώθηκε τους δύο προηγούμενους αιώνες μπορεί να αντέξει στην σημερινή συγκυρία του 21ου αιώνα. Στο πλαίσιο αυτό, εκείνο που προέχει, υποστηρίζει ο συγγραφέας, είναι η θεωρητική επεξεργασία ενός νέου συνταγματισμού, τόσο ως προς την φυσιογνωμία όσο και ως προς το περιεχόμενο, μια επεξεργασία που δεν θα σημαίνει ρήξη με τον παραδοσιακό συνταγματισμό, ούτε, πολύ περισσότερο, ανατροπή του, αλλά θα συνίσταται σε μια τομή μέσα στη συνέχεια και θα αναδεικνύει ένα νέο συνταγματισμό, που θα είναι ταυτόχρονα αμυντικός και επιθετικός. Ο συνταγματισμός αυτός θα είναι υπερεθνικός και δεν θα έρθει «καταλύσαι αλλά πληρώσαι» τον συνταγματισμό που διαπλάσθηκε στο πλαίσιο των εθνικών κρατών.Η μεγάλη πρόκληση του νέου συνταγματισμού είναι συνεπώς να συναρθρώσει, με συγκεκριμένες προτάσεις, το εθνικό με το υπερεθνικό και το εγγυητικό με το διεκδικητικό, προκειμένου να επιτύχει, υπό την δαμόκλειο σπάθη της σημερινής ζοφερής οικονομικής πραγματικότητας, ένα νέο μείγμα συνταγματικού πατριωτισμού και συνταγματικού κοσμοπολιτισμού.

Η παρούσα μελέτη απαντά θετικά στο ερώτημα σχετικά με τη δυνατότητα οικοδόμησης ενός ευρωπαϊκού μοντέλου δημοκρατίας, βάσει της θεωρίας του συνταγματικού πλουραλισμού και της θέσης ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία, δηλαδή το ιδεώδες του ατομικού και συλλογικού αυτοκαθορισμού, ως περιεχόμενο του συνταγματισμού, μπορεί να υπηρετηθεί πλέον -μετά τη μεταβίβαση πλείστων αρμοδιοτήτων στα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης- μόνον αν υλοποιείται και σε υπερκρατικό ευρωπαϊκό επίπεδο και αν νοηθεί ως συμπεριληπτική, έναντι μιας αποκλείουσας δημοκρατίας που αποτελεί βάση του κρατικού μονισμού. Και αυτό επειδή το πολιτικό και δημοκρατικό έλλειμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης εισχωρεί αναγκαστικά στο εθνικό κράτος, απομειώνοντας τη συνταγματική του ουσία• και αντιστρόφως, το κοινοτικό ‘έλλειμμα δημοκρατίας’ επιτείνεται από το αντίστοιχο εθνικό. Συνεπώς, η δημοκρατικοποίηση της Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας αποτελεί τη μόνη οδό διάσωσης της δημοκρατίας στην Ευρώπη. Υπό αυτή και μόνον την προϋπόθεση, τη μεταφορά της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της κοινωνικής αρχής, των πολιτισμικών δηλαδή επιτευγμάτων του συνταγματισμού, σε υπερεθνικό επίπεδο, η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης επιτρέπεται να οδηγήσει ακόμη και σε απίσχνανση ή υπέρβαση του κράτους.

Δημόσιος έπαινος του Κωνσταντίνου Τσουκαλά κατά την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστήμιου Πελοποννήσου.

Στη μελέτη του αυτή ο καθηγητής Μανιτάκης προβαίνει με αφορμή μια εκ νέου ανάγνωση του βιβλίου του Τσουκαλά, τα «Είδωλα Πολιτισμού», σε αξιολόγηση της σημαντικής θεωρητικής συμβολής του συγγραφέα στην ανάλυση του φιλελεύθερου κράτους δικαίου και του κοινωνικού κράτους. Διαπιστώνει την επικέντρωση του έργου του αλλά και των έργων των μαρξιστών αναλυτών γενικότερα, με προεξάρχον παράδειγμα τον Πουλαντζά, στη μελέτη κυρίως του κράτους και στην παραμέληση ή υποτίμηση της σημασίας και αξίας της Δημοκρατίας. Καταλήγει τονίζοντας την ανάγκη λογικής και θεσμικής διάκρισης της Δημοκρατίας από το Κράτος ενόψει της παγκοσμιοποίησης.

Η Νέδα Κανελλοπούλου πραγματεύεται το ερώτημα αν και πώς το Σύνταγμα μπορεί να αναπτύξει την εγγυητική του λειτουργία στις νέες εξουσιαστικές δομές που γεννά η ψηφιακότητα της πληροφορίας και η παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Τρία πεδία εμφανίζονται κρίσιμα. Το ένα πεδίο είναι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η ανάδειξη ενός Ευρωπαϊκού Συντάγματος ως πολυκεντρικό και δυναμικό σύστημα. Το άλλο πεδίο είναι οι νέοι τρόποι διοίκησης που συνδέονται με την εισδοχή των αρχών του public management και του new public management. Το τρίτο πεδίο είναι η πολυδιάσπαση της πολιτικής εξουσίας και, παράλληλα της πολιτικής κοινωνίας, με συνέπεια τη διάσπαση του γενικού ή γενικεύσιμου συμφέροντος σε μια πληθώρα κοινωνικών ή ιδιωτικών συμφερόντων.

Στη μελέτη αυτή ο καθηγητής Αντώνης Μανιτάκης διερευνά, με αφορμή το βιβλίο των Χάρντ και Νέγκρι «Το Πλήθος», την ιστορική προοπτική της παγκόσμιας δημοκρατίας. Αναζητώντας το ρόλο και τη σημασία του «πλήθους» στην αρχαία και σύγχρονη δημοκρατία, σε αντιδιαστολή με τις έννοιες του «δήμου» και του «λαού», διερωτάται αν η «δημοκρατία του πλήθους» την εποχή της Αυτοκρατορίας μπορεί να νοηθεί και να κτιστεί χωρίς θεσμισμένες διαμεσολαβήσεις και φαντασιακές αναπαραστάσεις ανάλογες ή διαφορετικές από εκείνες της αντιπροσωπευτικής ή και της αρχαίας δημοκρατίας

Ο καθηγητής Γιώργος Κασιμάτης σκιαγραφεί τη συνταγματική μεταβολή του 1974-1975, αναδεικνύοντας τα βασικά στοιχεία που τη συγκρότησαν και τη σημασία τους για τη διάπλαση της ιστορικής πραγματικότητας που ακολούθησε. Συστατικά στοιχεία της συνταγματικής μεταβολής του 1974 είναι το ιστορικό γεγονός της ειρηνικής και πραγματικής μετάβασης από τη δικτατορία στη δημοκρατία και οι συνταγματικές βάσεις της τελευταίας που θέσπισε ο συντακτικός νομοθέτης του 1975.

Η θέση που επιφυλάσσει ο Αλέξανδρος Σβώλος στον κοινοβουλευτισμό προδίδει μια ένταση που διατρέχει το σύνολο του έργου του: αυτήν ανάμεσα στο πολιτικό (πράξη) και το θεωρητικό (γνώση) υποκείμενο.