(Η μελέτη αποτελεί αναδημοσίευση από τον Συλλογικό τόμο στη Μνήμη της Γιώτας Κραβαρίτου, Εκδ. Σάκκουλα 2012). Ένα σημαντικό κομμάτι των ακαδημαϊκών ενδιαφερόντων της Γιώτας Κραβαρίτου, περιστράφηκε γύρω από το ζήτημα των δεσμών που αναπτύσσουν τα άτομα μεταξύ τους και της σχέσης τους με το δίκαιο. Σύμφωνα με την άποψη που έχει διατυπώσει, στο έργο της οι κανόνες δικαίου αναγνωρίζουν και ταυτόχρονα δημιουργούν δεσμούς. Η συγκεκριμένη θεώρηση μπορεί να ανιχνευθεί και στο σώμα των αποφάσεων του ΕΔΔΑ σχετικά με την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή. Το Δικαστήριο με μια σειρά αποφάσεων έχει αναγνωρίσει ότι οι προσωπικοί, κοινωνικοί και οικονομικοί δεσμοί που αναπτύσσουν τα άτομα, αποτελούν εξίσου με την ιθαγένεια θεμέλιο δικαιωμάτων, ο σεβασμός των οποίων αποτελεί υποχρέωση των κρατών που έχουν κυρώσει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αναγνωρίζοντας με αυτό τον τρόπο ότι υπάρχουν διαφορετικά είδη δεσμών που επιτρέπουν διαφορετικούς βαθμούς ένταξης σε μια πολιτική κοινότητα. Σε μερικές περιπτώσεις η ερμηνεία από το ΕΔΔΑ, της διάταξης του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ [προστασία της ιδιωτικής & οικογενειακής ζωής] έχει διευρύνει το κανονιστικό εύρος των ανωτέρω όρων, περιλαμβάνοντας στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή και τους συμβιωτικούς δεσμούς που αναπτύσσει κάποιος/α εξαιτίας της εγκατάστασης της/του σε συγκεκριμένο τόπο. Η συγκεκριμένη νομολογία εκφράζει μια αλλαγή παραδείγματος ως προς την πρωτοκαθεδρία που έχει η ιθαγένεια στο εθνικό δίκαιο, σχετικά με τον προσδιορισμό των υποκειμένων στα οποία αναγνωρίζεται η ιδιότητα του φορέα δικαιωμάτων. Το γεγονός της διαμονής σε ένα συγκεκριμένο τόπο και για κάποιο χρονικό διάστημα θεμελιώνει, πλέον υπό προϋποθέσεις, δικαιώματα που εμπίπτουν στο προστατευτικό πεδίο της Συνθήκης, ανεξάρτητα από την ιθαγένεια του υποκειμένου. Οι δεσμοί που δημιουργούν τα άτομα εξαιτίας της εγκατάστασης τους σε ένα τόπο και των βιοτικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσουν, σταθμίζονται, και κατά περίπτωση μπορούν να αναδειχθούν υπέρτεροι των οικογενειακών δεσμών ή των δεσμών της ιθαγένειας.

Ο Γ. Παπαδημητρίου, με μια πρόδρομη μελέτη του στο περιοδικό Το Σύνταγμα (1979), έδειξε ότι η αναγωγή στο Σύνταγμα, ιδίως σε ζητήματα για τα οποία η διοίκηση διαθέτει εκτεταμένη διακριτική ευχέρεια όπως αυτό της αποβολής της ιθαγένειας, συμβάλλει στην ενδυνάμωση του κράτους δικαίου και στην ομαλή συνάρθρωσή του με την δημοκρατική αρχή. Η σημερινή σημασία της θεώρησής του αναδεικνύεται, αν κανείς αναζητήσει το περιεχόμενο του Συντάγματος, ενόψει της διεκδίκησης της ιθαγένειας είτε από άτομα που την έχουν απολέσει είτε από μετανάστες που έχουν αναπτύξει δεσμούς με την χώρα. Ο δικαστής ως «φύλακας» του Συντάγματος οφείλει να εξασφαλίσει την πραγμάτωση των σχετικών επιταγών του, που επιβάλλουν η ιθαγένεια να μην αντιμετωπίζεται μόνον με όρους κυριαρχίας, έστω λαϊκής κυριαρχίας, αλλά και ως βάση για την απόλαυση των ευχερειών που το δικαίωμα στην προσωπικότητα αναγνωρίζει σε καθένα μέλος το κοινωνικού συνόλου. Θεμέλιο και όριο του έργου δικαστή αποτελούν οι μέθοδοι και οι τεχνικές του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων και των κρατικών πράξεων. Η παραμέλησή τους καθιστά την δικαστική εξουσία «κυρία» του καταστατικού χάρτη και την αποστερεί από την νομιμοποίησή της.

Με την απόφαση ΣτΕ 350/2011 (Δ΄ Τμήμα, επταμ.) παραπέμφθηκε στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου το ζήτημα της συνταγματικότητας των διατάξεων των άρθρων 1 (παρ. 1, 2 και 6) και 24 του ν. 3838/2010, με τις οποίες εισάγονται νέες προϋποθέσεις για την κτήση της ελληνικής ιθαγένειας, και των άρθρων 14 έως 21 του ίδιου νόμου, με τις οποίες προβλέπεται η συμμετοχή αλλοδαπών, υπηκόων τρίτων χωρών, στις εκλογές της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης.

Oι αποφάσεις των δικαστηρίων υπόκεινται σε κριτική. Αρκεί αυτή η κριτική να ερείδεται σε επιστημονικώς άρτια νομικά επιχειρήματα και όχι σε αυθαίρετες υποκειμενικές ή, ακόμη χειρότερα, σε νεφελώδεις και ευκαιριακές ιδεολογικές τοποθετήσεις.

Από μόνο του το δίκαιο του αίματος δεν θα μπορούσε ποτέ να συμπεριλάβει νέους ανθρώπους στον ελληνικό λαό, όπως και σε κανέναν λαό, διότι είναι εξ ορισμού στατικό. Για τον λόγο αυτό, στον σύγχρονο κόσμο προβλέπονται πάντα και άλλοι τρόποι κτήσης της ιθαγένειας που είτε προκύπτουν από τον τόπο γέννησης είτε από τον τόπο κοινωνικοποίησης και ανατροφής.

Με αφορμή την περιπέτεια της Νομικής τέθηκαν δύο λάθος ερωτήματα σε σχέση με το μεταναστευτικό στην Ελλάδα: το πρώτο αφορά τη συζήτηση που ανατροφοδοτήθηκε γύρω από το άσυλο και το δεύτερο αφορά καθεαυτή τη Νομική ως χώρο «υποδοχής» των ανθρώπων αυτών.

Οταν το ΣΤΕ συντονίζεται µε τις πιο µαύρες σελίδες της πολιτικής µας ιστορίας

Αν το έθνος που κατά την απόφαση «αναφέρεται τόσο στις παρελθούσες όσο και στις μέλλουσες γενεές» ήταν κάτι διαφορετικό από τον λαό, θα έπρεπε να υπάρχει ένα όργανο που να διερμηνεύει, ως άλλος σαμάνος, τη βούληση και το συμφέρον του.

Πολλές απορίες αλλά και σοβαρές ανησυχίες προκαλεί η δημοσίευση της απόφασης του Δ΄ Τμήματος του ΣτΕ για το νέο νόμο για την ιθαγένεια και το εκλογικό δικαίωμα των μεταναστών στις εκλογές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας αυτοδιοίκησης. Η εκτενής απόφαση θέτει παρεμπιπτόντως με το σκεπτικό της πλείονα και καίρια για τη λαϊκή και κρατική κυριαρχία ζητήματα συνταγματικότητας, που αγγίζουν την καρδιά του πολιτεύματός μας αλλά και του κράτους.

Δύο πρόσφατες αποφάσεις του ΔΕΕ και του ΕΔΔΑ διαμορφώνουν εντός του ευρωπαϊκού συνταγματικού χώρου μια τάση υπαγωγής της κυριαρχικής αρμοδιότητας του κράτους ως προς την απονομή της ιθαγένειας και ως προς τη ρύθμιση του νομικού status διαμονής των ανιθαγενών σε κάποιες δικαιοκρατικές εγγυήσεις, οι οποίες, χωρίς να απολήγουν σε αναγνώριση ενός δικαιώματος «επιλογής ιθαγένειας», θέτουν ορισμένα διαδικαστικά όρια στην διακριτική ευχέρεια των πολιτειακών οργάνων σχετικά με αυτά τα ζητήματα.

Με αφορμή τη διαπίστωση ότι η Ελλάδα έχει, για μια ακόμη φορά, διαμορφωθεί σε χώρα υποδοχής μεταναστών, ο Π. Μαντζούφας θίγει τέσσερα ζητήματα που αφορούν στο μεταναστευτικό: τα παγκόσμια χαρακτηριστικά και οι ελληνικές ιδιαιτερότητες της μετανάστευσης, το νομικό καθεστώς των μεταναστών, η διαμόρφωση της εθνικής μας ταυτότητας και η απονομή ιθαγένειας στους μετανάστες δεύτερης γενιάς. Η μελέτη καταλήγει με ορισμένες σκέψεις για την κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών.

Η άρνηση χορήγησης ισόβιας σύνταξης σε πολύτεκνη μητέρα για το λόγο ότι ένα από τα παιδιά της είχε στερηθεί την ελληνική ιθαγένεια προσβάλλει το δικαίωμα της ιδιοκτησίας και συνιστά διακριτική μεταχείριση. Παραβίαση άρθρων 1 Πρώτου Πρωτοκόλλου και 14 ΕΣΔΑ