Χ. CONTIADES (Ed.), Engineering Constitutional Change. A Comparative Perspective on Europe, Canada and the USA, 478 σελ., Routledge, London 2012 (βιβλιοκρισία: Π. Παραράς / Χρ. Παπαστυλιανός)
To σύνταγμα αλλάζει μέσω της ενεργοποίησης μηχανισμών των οποίων η λειτουργία υπόκειται σε πολυεπίπεδες επιδράσεις. Ο συλλογικός αυτός τόμος, που κυκλοφόρησε στη σειρά Routledge Research in Constitutional Law με επιστημονική επιμέλεια του καθηγητή Ξ. Κοντιάδη, προσεγγίζει τη συνταγματική αναθεώρηση σε 18 χώρες (τα 15 παλαιά κράτη μέλη της Ευρ. Ένωσης, τον Καναδά, την Ελβετία και τις ΗΠΑ), παρουσιάζοντας αναλυτικά τα εναλλακτικά μονοπάτια που ακολουθεί η εξέλιξη και μεταβολή του Συντάγματος σε διαφορετικές έννομες τάξεις, καθώς και όλα τα ζητήματα που απασχολούν τη σύγχρονη συνταγματική θεωρία σε σχέση με τη συνταγματική αλλαγή. Ο επιμελητής και οι συγγραφείς ενός τόμου με θεματικό αντικείμενο τη «συνταγματική αλλαγή» βρίσκονται εξαρχής αντιμέτωποι με την ανάγκη να οριοθετήσουν την έννοια της συνταγματικής αλλαγής έναντι άλλων εννοιών που καλύπτουν επίσης το πεδίο της μεταβολής ενός συντάγματος και κυρίως έναντι της συνταγματικής αναθεώρησης που αποτελεί τη συνήθη μορφή νομικά τυποποιημένης συνταγματικής αλλαγής. Ωστόσο όπως αποδεικνύει και η συλλογή των άρθρων που περιλαμβάνονται σε αυτό τον τόμο και τα οποία αντιστοιχούν στις περιπτώσεις 18 διαφορετικών κρατών, η έννοια της συνταγματικής αλλαγής δεν περιορίζεται στη μεταβολή του συνταγματικού κειμένου μετά από μια αναθεώρηση του συντάγματος αλλά περιλαμβάνει κάθε αλλαγή που συμβάλει στη μετατόπιση των ορίων του νοήματος των συνταγματικών κανόνων άσχετα από την «κανονικότητα» και «τυπικότητα» της προέλευσης της. Συνεπώς το περιεχόμενο της έννοιας προσαρμόζεται κάθε φορά στις ιδιαιτερότητες της συνταγματικής παράδοσης κάθε χώρας.Ωστόσο αυτή η παρατήρηση δε σημαίνει ότι είναι αδύνατο να κατατάξουμε τα «είδη» της συνταγματικής αλλαγής με βάση κάποια κριτήρια. Σύμφωνα με τους συγγραφείς του συγκριτικού κεφαλαίου, από τις συμβολές του τόμου αναδεικνύονται τρία κυρίως κριτήρια κατάταξης: α) η σχέση χρόνου και συντάγματος, β) ο θεσμικός ρόλος των παραγόντων που οδηγούν σε μια συνταγματική αλλαγή, γ) η σημασία και το είδος της διαδικασίας συνταγματικής αναθεώρησης ως προς τη συνταγματική αλλαγή καθώς πρόκειται για την επικρατέστερη μορφή τυποποιημένης συνταγματικής αλλαγής. Ακολουθώντας αυτά τα κριτήρια μπορούμε να διακρίνουμε σύμφωνα με τους συγγραφείς του συγκριτικού κεφαλαίου πέντε πρότυπα συνταγματικής αλλαγής [το «ελαστικό», το «εξελικτικό», το «πραγματιστικό», το «συγκρουσιακό», και το «αμεσό-δημοκρατικό»].