Στη μελέτη αυτή, ο συγγραφέας ασχολείται με τον συνταγματικό πατριωτισμό που εκδηλώνεται ταυτόχρονα σε χώρες που βρίσκονται σε πρόγραμμα δημοσιονομικής σταθεροποίησης, όπως η δίκη μας, και σε χώρες της Ευρωζώνης που χρηματοδοτούν τις πρώτες, όπως η Γερμανία. Η παράλληλη επίκληση του Συντάγματος και στις δυο κατηγορίες χωρών στόχο έχει στις μεν πρώτες να αποκρούσει μέτρα που κινούνται στα όρια της συνταγματικής νομιμότητας, στις δε δεύτερες να σταματήσει την ανάληψη αλλότριων δημοσιονομικών βαρών από τους φορολογούμενους πολίτες τους. Έτσι, ο συνταγματικός πατριωτισμός και των δυο θα είχε ικανοποιηθεί εάν οι βουλευτές τους εξέφραζαν αυτό που τους υποδείκνυαν κάθε φορά οι αντίστοιχες κοινωνίες τους, ούτως ώστε στις μεν χώρες που είναι σε πρόγραμμα, οι κοινωνίες τους να πάψουν να υποφέρουν, στις δε χώρες που χρηματοδοτούν τις πρώτες, οι φορολογούμενοί τους να πάψουν να αναλαμβάνουν αλλότρια βάρη. Κατά τον συγγραφέα, εδώ πρόκειται για τις δύο όψεις του αυτού νομίσματος, όπου όμως το δυστύχημα είναι πως η μια όψη αγνοεί ότι βρίσκεται στο ίδιο νόμισμα με την άλλη! Αντιθέτως, και οι δυο προεξοφλούν ότι η άσκηση συνταγματικού πατριωτισμού από τη μια δεν θα έχει καμιά επίπτωση στη μέχρι τώρα συμπεριφορά της άλλης. Και οι δύο λειτουργούν με την παραδοχή ότι θα έχουν την πολυτέλεια να αλλάξει η καθεμιά τους πολιτική, χωρίς να μεταβληθεί εξ αυτού του λόγου η στάση της άλλης. Έτσι, κατά τον συγγραφέα, εμείς λειτουργούμε με την παραδοχή ότι η άλλη πλευρά θα συνεχίσει να μας χρηματοδοτεί σαν να μην έγινε τίποτε αν σταματήσουμε εμείς να τηρούμε τις μνημονιακές μας υποχρεώσεις, στη δε περίπτωση ορισμένων εταίρων μας, η δική μας κατάρρευση, που αναπόφευκτα θα επέλθει αν αυτοί σταματήσουν να μας στηρίζουν, δεν θα έχει καμιά συνέπεια γι’ αυτούς, οι οποίοι θα συνεχίσουν να απολαμβάνουν όλα τα πλεονεκτήματα από τη συμμετοχή τους στην Ευρωζώνη όπως και πριν, αγνοώντας ότι συνιστούμε συγκοινωνούντα δοχεία, ότι συγκροτούμε τις δυο όψεις του αυτού νομίσματος και ότι βρισκόμαστε πάνω στην ίδια βάρκα, την Ευρωζώνη. Λόγος για τον οποίο, κατά το συγγραφέα, η ενδεδειγμένη ανάγνωση του Μνημονίου, που έχει προκαλέσει τόση αμηχανία στο νομικό κόσμο της χώρας, παρά την απόφαση 668/2012 της Ολομέλειας του ΣτΕ, δεν μπορεί παρά να είναι πρώτα διεθνής.

Οι «δίδυμοι» νόμοι 3863 και 3865/2010 συνιστούν μια πολυεπίπεδη παρέμβαση στο ασφαλιστικό και συνταξιοδοτικό σύστημα που, ανεξάρτητα από το περιεχόμενο και την κατεύθυνσή της, δικαίως φέρει τον τίτλο «μεταρρύθμιση». Βεβαίως, πρόκειται για μια μεταρρύθμιση που επικαθορίζεται από την κυρίαρχη δημοσιονομική σκοπιμότητα και τη διαπερνά μια πολύ απλή λογική: αύξηση των εισφορών και των επιβαρύνσεων για ασφαλισμένους και συνταξιούχους με παράλληλη μείωση των παροχών και ευρύτερα των δαπανών των φορέων. Τα ζητήματα συμβατότητας της συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης με το Σύνταγμα και το διεθνές δίκαιο θα απασχολήσουν σοβαρά τη νομολογία, ενόψει και των αρχών που διαμορφώθηκαν με την απόφαση ΣτΕ (Ολ.) 668/2012. Πέραν της δυνατότητας να διαπιστωθεί ευθέως η επί της ουσίας αντισυνταγματικότητα επιμέρους μέτρων, η απόφαση φαίνεται πως αναδεικνύει και διαδικαστικού χαρακτήρα δεσμεύσεις του νομοθέτη, δηλαδή ιδίως την υποχρέωση τεκμηριωμένης με μελέτες και συνθετικής, ενόψει της σωρευτικής επίδρασης τους, αιτιολόγησης των μέτρων που λαμβάνει.

Η Νέδα Κανελλοπούλου πραγματεύεται το ερώτημα αν και πώς το Σύνταγμα μπορεί να αναπτύξει την εγγυητική του λειτουργία στις νέες εξουσιαστικές δομές που γεννά η ψηφιακότητα της πληροφορίας και η παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Τρία πεδία εμφανίζονται κρίσιμα. Το ένα πεδίο είναι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η ανάδειξη ενός Ευρωπαϊκού Συντάγματος ως πολυκεντρικό και δυναμικό σύστημα. Το άλλο πεδίο είναι οι νέοι τρόποι διοίκησης που συνδέονται με την εισδοχή των αρχών του public management και του new public management. Το τρίτο πεδίο είναι η πολυδιάσπαση της πολιτικής εξουσίας και, παράλληλα της πολιτικής κοινωνίας, με συνέπεια τη διάσπαση του γενικού ή γενικεύσιμου συμφέροντος σε μια πληθώρα κοινωνικών ή ιδιωτικών συμφερόντων.

Στο κείμενο αυτό επιχειρείται συνοπτική παρουσίαση των βασικών δομών του διοικητικού συστήματος της χώρας, επισημαίνονται αγκυλώσεις και δυσλειτουργίες που συνοδεύουν τη λειτουργία των υφιστάμενων θεσμών κατά την περίοδο εφαρμογής του ισχύοντος Συντάγματος και διατυπώνονται σκέψεις για την μεταρρύθμιση του συστήματος στην προοπτική της συνταγματικής αναθεώρησης. Η μεταρρύθμιση πρέπει να είναι ευρεία ώστε να καταλαμβάνει όχι μόνον την οργάνωση του εν στενή εννοία κράτους αλλά και των οργανισμών της καθ’ ύλην και κατά τόπο αυτοδιοίκησης με την υιοθέτηση μιας νέας αντίληψης για τις σχέσεις μεταξύ κράτους και αυτοδιοικούμενων οργανισμών και την κατανομή των υποθέσεων που αναλαμβάνουν. Στο πλαίσιο αυτό είναι επιβεβλημένη η αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος προς την κατεύθυνση της καθιέρωσης της αυτονομίας του δημόσιου πανεπιστημίου ως προς ορισμένο τουλάχιστον κύκλο υποθέσεων που συνάπτονται με την κύρια αποστολή του. Η επιτυχία του μεταρρυθμιστικού εγχειρήματος στο σύνολο των διοικητικών δομών της χώρας συναρτάται και από τις μεταβολές που θα επιχειρήσει ο αναθεωρητικός νομοθέτης στο χώρο της δημόσιας διοίκησης και ιδίως στη στελέχωσή της με σκοπό μια πιο αποτελεσματική και ορθολογική οργάνωση των υπηρεσιών της.

Ο Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος επισημαίνει ότι αυτό που, κατά συνεκδοχή, αποκαλείται «Μνημόνιο» είναι η αναμενόμενη συνέπεια της απουσίας μιας νέας συνταγματικής πολιτικής στα κράτη μέλη και την Ευρωπαϊκή Ένωση, που έδωσε την ευκαιρία στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές «αγορές» και στο ΔΝΤ να αναλάβουν ρόλο θεσμικού διαμεσολαβητή μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών-μελών της. Αυτή δε η διαμεσολάβηση, αφενός, επιταχύνει την αποδόμηση της εθνικής έννομης τάξης και, αφετέρου, θέτει σε δοκιμασία το ευρωπαϊκό κεκτημένο και την προοπτική ολοκλήρωσης της συνταγματικής θέσμισης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με άλλα λόγια, το «Μνημόνιο» ενσωματώνει και αναπαράγει την κρίση του κράτους δικαίου τόσο στην εθνική όσο και στην ενωσιακή έννομη τάξη.

Ο καθηγητής Κώστας Χρυσόγονος παρουσιάζει κριτικά το ‘μηχανισμό στήριξης’ της ελληνικής οικονομίας, τον οποίο χαρακτηρίζει ως «defacto εκχώρηση της εξωτερικής οικονομικής κυριαρχίας», και εξετάζει τις συνέπειές του για την ίδια την κρατική υπόσταση της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Ο καθηγητής Γιώργος Κασιμάτης εξετάζει κριτικά το πλέγμα των διατάξεων που συνιστούν τη Συμφωνία Δανεισμού της Ελλάδας με τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης, διαπιστώνει κατάφωρες παραβιάσεις του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου και του ελληνικού Συντάγματος και διατυπώνει τον έντονο προβληματισμό, από την έποψη τόσο της εθνικής κυριαρχίας όσο και των αρχών του ευρωπαϊκού δικαιικού πολιτισμού και του πνεύματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Η καταγραφή με κρυφά μέσα της εικόνας προσώπου συνιστά, κατ’ αρχήν, προσβολή του δικαιώματος του προσώπου τούτου επί της εικόνας του, το οποίο προστατεύεται ως ιδιαίτερη έκφανση του δικαιώματος στο σεβασμό της ιδιωτικής ζωής. Η τηλεοπτική μετάδοση είδησης, της οποίας αποκλειστική ή κύρια πηγή αποτελεί εικόνα συγκεκριμένου προσώπου που καταγράφηκε με κρυφά μέσα, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως θεμιτή άσκηση του δικαιώματος του πληροφορείν, εφ’ όσον η μεταδιδόμενη είδηση έχει ληφθεί υπό συνθήκες που στοιχειοθετούν προσβολή του δικαιώματος τρίτου επί της εικόνας του –εκτός εάν κριθεί διαφορετικά από το Ε.Σ.Ρ., κατόπιν ειδικής και πλήρως αιτιολογουμένης σταθμίσεως (μειοψ.).

Η εφαρμογή του προγράμματος σταθεροποίησης που περιλαμβάνεται στα μνημόνια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θέτει πολυεπίπεδα θέματα συνταγματικότητας. Αφενός η σχετική δανειακή σύμβαση ουδέποτε κυρώθηκε με νόμο (δεδομένου ότι συνάφθηκε τρεις μέρες μετά την ψήφιση του ν. 3845/2010), ενώ αντισυνταγματική είναι και η πρόβλεψη του νόμου για μη κύρωση των μελλοντικών συμφωνιών τροποποίησης του μνημονίου. Αφετέρου, και σε επίπεδο ουσιαστικής αντισυνταγματικότητας οι συμφωνίες είναι προβληματικές, ως αντίθετες στα συνταγματικά δικαιώματα της συλλογικής αυτονομίας, της εργασίας, της προστασίας της κοινωνικής ασφάλισης, αλλά και στο πρώτο πρόσθετο πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ. Το σημαντικότερο είναι ότι η εφαρμογή τους δεν θα δώσει λύσεις στα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, εφόσον θα επιβαρύνει το δημόσιο χρέος, διαλύοντας ταυτόχρονα τις προστατευτικές εγγυήσεις του κοινωνικού κράτους.

Πρακτικά εκδήλωσης του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, Πέμπτη 15 Ιουλίου 2010

Πρακτικά εκδήλωσης του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, Τρίτη 15 Ιουνίου 2010