Χ. Ανθόπουλος, Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ
Στο κείμενο αυτό με τον όρο «ηλεκτρονική ψήφος» αναφερόμαστε μόνο στην ηλεκτρονική ψήφο από απόσταση, από το σπίτι ή από άλλο ιδιωτικό χώρο, μέσω του Internet, με χρήση προσωπικού υπολογιστή, tablet ή smartphone (εν γένει «home vote»), διότι ειδικά αυτή η μορφή ηλεκτρονικής ψήφου παρουσιάζει προβλήματα συνταγματικότητας σε σχέση με τις αρχές της ελευθερίας και της μυστικότητας της ψήφου και της αυτοπρόσωπης άσκησης του εκλογικού δικαιώματος, οι οποίες κατοχυρώνονται στο άρθρο 51 παρ.3 Συντ. Αντιθέτως, η ηλεκτρονική ψήφος σε εκλογικό τμήμα, δηλαδή σε ελεγχόμενο χώρο, αποτελεί απλώς μια αυτοματοποιημένη εκδοχή της παραδοσιακής ψήφου που δεν θέτει ιδιαίτερα ζητήματα συνταγματικότητας (για τις μορφές της ηλεκτρονικής ψήφου βλ. Φ. Παναγοπούλου, Ηλεκτρονική ψηφοφορία, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2023, με πρόλογο Ευ. Βενιζέλου).
Ως μέθοδος ψηφοφορίας η ηλεκτρονική ψήφος από απόσταση αποτελεί ένα «άλλο πρόσφορο μέσο» εκτός από την επιστολική ψήφο, με το οποίο μπορεί να ασκηθεί το δικαίωμα της ψήφου των εκλογέων που βρίσκονται έξω από την Επικράτεια (άρθρο 51 παρ.4 Συντ.). Το Σύνταγμα προέβλεψε ειδικά μόνο για τους «εκλογείς αυτούς» (άρθρο 51 παρ.4 Συντ.) τη δυνατότητα επιστολικής ή και ηλεκτρονικής ψήφου από απόσταση, προς διευκόλυνση της άσκησης του εκλογικού τους δικαιώματος, υπό την προϋπόθεση της ψήφισης του σχετικού νόμου με την αυξημένη πλειοψηφία των δύο τρίτων του όλου αριθμού των βουλευτών (άρθρο 51 παρ.4 Συντ.). Ήδη με τον ν. 5083/2024 οι εκλογείς του εξωτερικού, αλλά και οι εντός Επικρατείας εκλογείς, μπορούν να ψηφίζουν με επιστολική ψήφο στις ευρωεκλογές, σύμφωνα και με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Η πρόταση της Κυβέρνησης να μπορούν οι εκλογείς του εξωτερικού να ψηφίζουν με επιστολική ψήφο και στις βουλευτικές εκλογές, δεν συγκέντρωσε την αυξημένη πλειοψηφία του άρθρου 51 παρ.4 Συντ. Αν οψέποτε συγκεντρωθεί η απαιτούμενη αυξημένη πλειοψηφία, μπορεί να καθιερωθεί, ειδικά για τους εκλογείς αυτούς, και η ηλεκτρονική ψήφος από απόσταση.
Είναι προφανές ότι η ψήφος από το σπίτι, επιστολική ή ηλεκτρονική, δεν διασφαλίζει πλήρως τη μυστικότητα της ψήφου κατά την έννοια του άρθρου 51 παρ.3 Συντ., αφού δεν υπάρχει το εκλογικό παραβάν ή ένας προστατευόμενος χώρος στο εκλογικό κατάστημα, που προφυλάσσει τον εκλογέα από πιέσεις, επιρροές ή εκφοβισμούς συγγενών, φίλων ή άλλων τρίτων προσώπων. Υπό τις συνθήκες αυτές, η μυστικότητα της έκφρασης της ψήφου, εναπόκειται στην ευθύνη του εκλογέα, δηλαδή παύει να αποτελεί μία εγγύηση χάριν του δημοσίου συμφέροντος, προς διασφάλιση της ελεύθερης και ανόθευτης εκδήλωσης της λαϊκής θέλησης (άρθρο 52 Συντ.).
Χωρίς τη μυστικότητα της ψήφου δεν υπάρχει όμως ούτε η ελευθερία της ψήφου, αφού η πρώτη αποτελεί ουσιώδη προϋπόθεση για τη δεύτερη. Η ηλεκτρονική ψήφος από απόσταση δεν διασφαλίζει ούτε την αυτοπρόσωπη συμμετοχή στη ψηφοφορία, εκτός αν χρησιμοποιηθούν συστήματα βιομετρικής αναγνώρισης της ταυτότητας του εκλογέα, τα οποία όμως θέτουν με τη σειρά τους ζητήματα προστασίας των προσωπικών δεδομένων. Και τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, η τυχόν γενίκευση της ηλεκτρονικής ψήφου από απόσταση στις βουλευτικές εκλογές , θα τις μετέτρεπε σε μία απλώς τεχνική διαδικασία, απογυμνώνοντάς τες από την τελετουργική και δημόσια διάστασή τους, ως μία διαδικασία πολιτικής ολοκλήρωσης που αναπτύσσει το αίσθημα του συνανήκειν των πολιτών. Για τους λόγους αυτούς, και όχι μόνο για τα προβλήματα ασφάλειας της ηλεκτρονικής ψήφου, η παραδοσιακή ψήφος με αυτοπρόσωπη φυσική παρουσία, στα εκλογικά τμήματα, αποτελεί τον κανόνα στα δυτικοευρωπαϊκά δημοκρατικά συστήματα, με περιορισμένες εξαιρέσεις, όπως προβλέπει και το ελληνικό Σύνταγμα, που επιτρέπει την επιστολική ή ηλεκτρονική ψήφο από απόσταση μόνο προς διευκόλυνση των εκλογέων εξωτερικού. Η Εσθονία, μία πρώην Σοβιετική δημοκρατία, στην οποία δεν υπήρχε ιστορικά μια ιδιαίτερη ευαισθησία για τη διασφάλιση της μυστικότητας της ψήφου, έκανε εύκολα το βήμα για την εισαγωγή του Internet voting από τον ιδιωτικό χώρο του εκλογέα, έμεινε όμως τελικά μία μεμονωμένη περίπτωση.
Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «Τα Νέα» στις 02.08.2025
