Πέτρος Ι. Παραράς: Res Publica – Φιλελεύθερη Δημοκρατία, τόμ. 3. Σελίδες XVI + 521. Εκδ. Σάκκουλα 2023

Οι ίδιοι λόγοι που επέβαλαν την αναδημοσίευση μελετών μου στους προηγηθέντες δύο Τόμους (Res Publica I, Το Κράτος Δικαίου, Σάκκ., 2014 και Res Publica II, Δικαιώματα του Ανθρώπου, Σάκκ., 2014) υφίστανται και για την δημοσίευση νεότερων κειμένων στον παρόντα Τόμο. Είναι η ευχερής ανεύρεση, και εδώ, μελετών που καλύπτουν το χρονικό διάστημα από το 2014 μέχρι και το τέλος του έτους 2022. Διευκολύνεται, λοιπόν, η πρόσβαση στα κείμενα αυτά, όχι μόνο του συγγραφέα αλλά και των τρίτων, για την αξιοποίηση δυσεύρετων πλέον κειμένων που τώρα καθίστανται και πάλιν άμεσα προσβάσιμα, με τη βοήθεια, άλλωστε, και του αναλυτικότατου Ευρετηρίου καθ’ ύλην, το οποίο παραπέμπει σε σελίδα του κειμένου.

Να προστεθεί ότι στον πρώτο Τόμο, Res Publica I, προτάσσεται η το πρώτον δημοσιευόμενη εκτενής μελέτη για την «Θεμελιώδη αρχή του Κράτους δικαίου» (σελ. 1-56), ενώ στον δεύτερο Τόμο, Res Publica II, προηγείται του όλου κειμένου νέα μελέτη, σχεδόν μονογραφία, με τίτλο «Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Άρθρο 5 § 1 εδ. α΄ του Συντάγματος» (σελ. 1-103).

Ήδη στον παρόντα τρίτο Τόμο αναδημοσιεύονται μελέτες που έχουν ως  αντικείμενο σύγχρονα, κρίσιμα, νομικοπολιτικά και κοινωνικά γεγονότα που τα τελευταία χρόνια δοκιμάζουν έντονα το λεγόμενο “πολιτικό προσωπικό” της Χώρας μας. Ας αναφερθούν εδώ μερικά παραδείγματα: Συμμετοχική δημοκρατία, Δημιουργισμός και θρησκευτική ελευθερία, Το θεμελιώδες δικαίωμα στην ασφάλεια, Ο αυταρχικός φιλελευθερισμός, Η αντισυνταγματικότητα των τηλεοπτικών αδειών, Ο αντισημιτισμός στη Γαλλία, Πανδημία και Δικαιώματα του Ανθρώπου κ.λπ.

Στο σημείο όμως αυτό θέλω ιδιαίτερα να επισημάνω το γεγονός ότι, τουλάχιστον από την προηγούμενη δεκαπενταετία παρατηρούνται στην Ευρώπη πολιτικές εξελίξεις που ωθούν σε υποχώρηση του Κράτους δικαίου και περιορισμό ορισμένων ατομικών δικαιωμάτων. Το φαινόμενο αυτό παρατηρήθηκε ιδίως σε Ουγγαρία και Πολωνία, κράτη που είναι και μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το έτος 2004. Και είναι ο Orbán, πρωθυπουργός της Ουγγαρίας από το 2010, που χαρακτήρισε τον  ιδιαίτερο αυτό τύπο πολιτεύματος ως “ανελεύθερη δημοκρατία”, χωρίς βέβαια να θέσει και θέμα κατάργησης των εκλογών. Η συναφής λοιπόν για τα παραπάνω έρευνα κατέληξε στη διατύπωση ενός πρωτότυπου κειμένου που προτάσσεται εδώ των λοιπών μελετών μου και αντιμετωπίζει αυτό ακριβώς το ζήτημα (σελ. 1-50).

Πάντα ταύτα όμως είναι ενδείξεις ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία δέχεται ικανές πιέσεις, πρόσφατα και πέραν του Ατλαντικού, γι’ αυτό και πολιτικοί επιστήμονες έχουν ήδη κάνει λόγο για “Μελαγχολική δημοκρατία” (Pascal Bruckner, La mélancolie démocratique, Seuil 1990) ή “Καχεκτική δημοκρατία” (Ηλίας Νικολακόπουλος, Πατάκης 2001). Την “ασθένεια” δε αυτή, που πλήττει όλο και πιο έντονα την φιλελεύθερη δημοκρατία, προσπαθούν να ερμηνεύσουν οι καθηγητές Steven Levitsky και Daniel Ziblatt (Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες, Μεταίχμιο, 2018), οι οποίοι κατέληξαν στη διαπίστωση ότι, σταδιακά όλο και περισσότερες χώρες μετατρέπονται σε συγκεκαλυμμένες δικτατορίες, ασφαλές πόρισμα αν ληφθεί μάλιστα υπ’ όψιν ότι από 42 που ήσαν το 2012 τα φιλελεύθερα κράτη, τώρα καταγράφονται παγκοσμίως μόλις 34 φιλελεύθερες δημοκρατίες (βλ. κατωτέρω, σελ. 4 σημ. 10), με σημαντικά παραδείγματα, όπως αναφέρθηκε, και στην Ευρώπη.

Βιώνουμε λοιπόν τώρα, μετά τον πρώτο ακρωτηριασμό της Δύσης 1956-1989 (Μίλαν Κούντερα, Ο ακρωτηριασμός της Δύσης ή η τραγωδία της Κεντρικής Ευρώπης, Εστία 2022), έναν δεύτερο ακρωτηριασμό, ενόψει των γεγονότων που εξελίσσονται κατά την τελευταία δεκαπενταετία στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη με χρήση πολιτικών και στρατιωτικών εργαλείων (δημοκρατική παλινδρόμηση). “Ανεκπλήρωτη” λοιπόν η “δημοκρατία”, όπως διαπιστώνει για την πατρίδα του, την Αίγυπτο, στο τελευταίο ομώνυμο “μυθιστόρημά” του ο Αλαά Αλ-Ασουανί, άπιαστο δε όνειρο η Ευρώπη, όπως θα την ήθελε ο G. Steiner (Η ιδέα της Ευρώπης, Δώμα 2021).

Αυτά είναι μερικά από τα ζητήματα που τίθενται στην πρώτη αδημοσίευτη μελέτη για την “ανελεύθερη δημοκρατία”, η οποία επιβεβαιώνει, με έντονη ανησυχία μας, την υποχώρηση του Κράτους δικαίου στην Ευρώπη, τούτο δε τελεί σε  άμεση συνάφεια με τον σκεπτικισμό που είχε σχετικώς εκφράσει ο Albert Camus για (Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού, Πατάκης 2014) ήδη από του έτους 1955 στην Αθήνα!

Δηλαδή επιβεβαιώνεται η “θνητότητα των πολιτισμών”;