Ι
Η νέα σύνθεση του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης και η συμπλήρωση των θέσεων του αντιπροέδρου, του αναπληρωτή του και μελών της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών δεν προέκυψαν εν αιθρία. Η θητεία των απερχόμενων είχε ήδη συμπληρωθεί από έτους, αλλά η πλήρωση των κενών θέσεων, όπως συμβαίνει συνήθως τα τελευταία χρόνια, δεν θα εκκινήσει εγκαίρως. Εξάλλου, η απόπειρα να διαμορφωθεί συσχετισμός ικανός να εγγυηθεί τη συνταγματικά απαιτούμενη ειδική πλειοψηφία των τριών πέμπτων (3/5) της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής για την αντικατάστασή τους, δεν τελεσφόρησε. Δημοσιεύματα στον ημερήσιο Τύπο πριν από τις εκλογές του παρελθόντος Μαΐου έφεραν την «Ελληνική Λύση» να μην προσφέρει, τελικά, τις κρίσιμες ψήφους της. Η εξέλιξη πρέπει να αποδοθεί στις αρνητικές, πολιτικά και εκλογικά, συνέπειες που θα είχε, πιθανότατα και για τους δύο εταίρους, η συζητούμενη, αφού ουδέποτε διαψεύσθηκε, σύμπραξη. Έτσι, η εκκρεμότητα παρέμεινε και αφέθηκε να αντιμετωπιστεί μετεκλογικά.
ΙΙ
Η ανακοίνωση της σύγκλησης της Διάσκεψης των Προέδρων, προκειμένου να αναδείξει τη νέα ή να συμπληρώσει τη σύνθεση των δύο συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών -όχι όμως το Συνήγορο του Πολίτη ούτε τον Πρόεδρο και μέλη της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα που η θητεία τους είχε επίσης λήξει- πυροδότησε την πολιτική αντιπαράθεση. Η σύγκρουση του επικεφαλής του «Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος-Κίνημα Αλλαγής» με τον Υπουργό Επικρατείας στην Ολομέλεια της Βουλής συνεχίστηκε με άλλους πρωταγωνιστές την επομένη κατά τη συνεδρίαση της Διάσκεψης. Οι εκπρόσωποι της αξιωματικής και της πρώτης σε δύναμη κοινοβουλευτικής ομάδας της ελάσσονος αντιπολίτευσης «επιτέθηκαν» στον Πρόεδρο της Βουλής για τη, τουλάχιστον αμφιλεγόμενη, στρογγυλοποίηση προς τα κάτω του αριθμού των θετικών ψήφων, ώστε να προκύψει η ειδική πλειοψηφία της εκλογής. Στο στόχαστρό τους βρέθηκαν, επίσης, τόσο η λήψη της απόφασης από τη Διάσκεψη των Προέδρων την παραμονή της συνεδρίασης της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών, στη διάρκεια της οποίας θα συζητούνταν η χρηματική κύρωση σε βάρος της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, επειδή στελέχη της είχαν αρνηθεί να συνεργαστούν στην έρευνα των τηλεφωνικών υποκλοπών, όσο και το υψηλό πρόστιμο που είχε επιβληθεί στον επικεφαλής της «Ελληνικής Λύσης-Κυριάκος Βελόπουλος» από το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης.
Τα εν λόγω ζητήματα συγκέντρωσαν, προνομιακά και όχι ασφαλώς αδικαιολόγητα, τα φώτα της δημοσιότητας. Τις επόμενες ημέρες στον επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης θα προστεθούν και νέα. Συγκεκριμένα, στο στόχαστρο της κριτικής βρέθηκαν η παράλειψη να αναζητηθούν ευρύτερες συναινέσεις κατά την εκλογή, η επιδίωξη της ομοφωνίας είχε ήδη καταργηθεί στην αναθεώρηση του 2019, και η επιλογή στις θέσεις του αντιπροέδρου και του αναπληρωτή του στην Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών υπηρεσιακών στελεχών της, πρακτική που έχει επικρατήσει από μακρού στην πράξη με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Συνήγορο του Πολίτη. Δεν έλειψαν, τέλος, οι φωνές που, προκαταλαμβάνοντας τις εξελίξεις και με δόση υπερβολής, θα αναφερθούν στο «τέλος των ανεξάρτητων αρχών». Τα παραπάνω ζητήματα διατηρούν αμείωτο το θεωρητικό και το πολιτικό τους ενδιαφέρον, ενώ ορισμένα δεν αποκλείεται, ακριβέστερα αναμένεται, να κριθούν, εντέλει, δικαστικά.
ΙΙΙ
Η επιλογή των μελών των συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών είναι μία, ίσως η σημαντικότερη, από τις αποφασιστικές αρμοδιότητες της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής [άρθρα 101Α παρ. 2 πρότ. 3 Συντ. και 14 περίπτ. δ΄ ΚτΒ]. Την ασκεί με εισήγηση του Προέδρου της και αποφασίζουν, μετά την αναθεώρηση του 2019, τα τρία πέμπτα (3/5) των μελών της. Στη σύνθεση του συλλογικού οργάνου μετέχουν, ex officio, βουλευτές, όσοι κατέχουν τις ρητά προβλεπόμενες από τον Κανονισμό της Βουλής θέσεις στην οργανωτική δομή της λαϊκής αντιπροσωπείας. Ορισμένες ενδέχεται πάντως να μην καλυφθούν. Παραμένουν, μοιραία, κενές και, όπως έχει επικρατήσει στην πράξη, δεν υπολογίζονται για τον καθορισμό της απαιτούμενης συνταγματικά ειδικής πλειοψηφίας εκλογής.
Μέλη της Διάσκεψης των Προέδρων είναι ο Πρόεδρος της Βουλής και οι διατελέσαντες προκάτοχοί του, εφόσον έχουν εκλεγεί βουλευτές, οι Αντιπρόεδροι της και οι πρόεδροι, κατά σειρά, των έξι (6) διαρκών επιτροπών (άρθρο 31 ΚτΒ) ή εκείνων της αντίστοιχης σύνθεσης κατά τη θερινή περίοδο, όποτε λειτουργεί Τμήμα Διακοπής των εργασιών, της μόνιμης ειδικής επιτροπής θεσμών και διαφάνειας (άρθρο 43Α ΚτΒ), της επιτροπής οικονομικών και της επιτροπής βιβλιοθήκης, οι επικεφαλής των κοινοβουλευτικών ομάδων και ένας (1) ανεξάρτητος βουλευτής, όταν ο αριθμός τους ανέρχεται, τουλάχιστον, στους πέντε (5) (άρθρο 13 παρ. 1 ΚτΒ). Εντελώς πρόσφατα, τον περασμένο Σεπτέμβριο, στη σύνθεση προστέθηκε ο πρόεδρος της μόνιμης ειδικής επιτροπής έρευνας και τεχνολογίας (άρθρο 43Α ΚτΒ).
Βέβαια, διατελέσαντες Πρόεδροι της Βουλής συνεχίζουν, κατ’ εξαίρεση, να εκλέγονται βουλευτές και στις παρελθούσες βουλευτικές περιόδους ουδέποτε ήταν περισσότεροι του ενός (1). Εξάλλου, ο αριθμός των Αντιπροέδρων ποικίλει και συναρτάται, ευθέως, προς τις κοινοβουλευτικές ομάδες που αναγνωρίζονται ως τέτοιες από τον Κανονισμό (άρθρο 15 παρ. 1 ΚτΒ). Έτσι, η βάση για τον υπολογισμό της ειδικής πλειοψηφίας εκλογής, δηλαδή η συγκεκριμένη σύνθεση της Διάσκεψης των Προέδρων, δεν είναι γνωστή πριν από τη σύγκληση της νέας Βουλής στην πρώτη μετά τις γενικές βουλευτικές εκλογές Τακτική της Σύνοδο και την ανάδειξη του προεδρείου της.
ΙV
Στις γενικές βουλευτικές εκλογές της 24ης-25ης Ιουνίου 2023 αναδείχθηκε οκτακομματική Βουλή. Εξ αυτού του λόγου, η σύνθεση της Διάσκεψης των Προέδρων αυξήθηκε, σε σχέση με εκείνη της διαλυθείσας τον περασμένο Απρίλιο, κατά τέσσερα (4) μέλη. Εξάλλου, επικεφαλής κοινοβουλευτικής ομάδας είχε διατελέσει Πρόεδρος της Βουλής. Δεν μπορούσε όμως να είναι μέλος του συλλογικού οργάνου και υπό τις δύο ιδιότητές της, αλλά μόνον με τη μία, προφανώς της εν ενεργεία προέδρου. Υπό τα νέα δεδομένα, για την επίτευξη της ειδικής πλειοψηφίας των τριών πέμπτων (3/5) δεν θα αρκούσε η σύμπραξη των μελών των προερχόμενων από τη συμπολίτευση με μία μόνο κοινοβουλευτική ομάδα, ακόμη και αν επρόκειτο για την αξιωματική αντιπολίτευση. Απαιτούνταν, τουλάχιστον, και δεύτερη, δηλαδή επιβάλλονταν ευρύτερες συναινέσεις. Σε κάθε περίπτωση, η συμπόρευση προϋποθέτει παραχωρήσεις του μεγαλύτερου προς τους μικρότερους εταίρους της.
Η αναζήτηση από τη συμπολίτευση των πρόσθετων δυνάμεων για να διαμορφωθεί η συνταγματικά καθορισμένη ειδική πλειοψηφία είναι πάντως προτιμότερο να εξαντληθεί σε μία, κατά προτίμηση τη συγγενέστερη ιδεολογικά και ευχερέστερα «ελεγχόμενη» πολιτικά, κοινοβουλευτική ομάδα. Τούτο θα αποδεικνύονταν στην πράξη επιβεβλημένο στην περίπτωση της σύνθεσης της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών που διερευνά την υπόθεση των τηλεφωνικών υποκλοπών. Η «Ελληνική Λύση-Κ. Βελόπουλος» ανταποκρινόταν περισσότερο στις παραπάνω προδιαγραφές και η επιλογή της συνιστούσε στην πράξη μονόδρομο για την επιδιωκόμενη σύμπραξη.
V
Ακόμη όμως και αν επιτυγχάνονταν η διμερής σύμπραξη, δεν θα ήταν ικανή από μόνη της να αποδώσει καρπούς. Για να οδηγήσει στην εκλογή των προσώπων που θα στελεχώσουν τις ανεξάρτητες αρχές, δηλαδή για να διαθέτει την ειδική πλειοψηφία εκλογής, απαιτούνταν, επιπλέον, παρεμβάσεις. Θα κινούνταν υποχρεωτικά προς δύο κατευθύνσεις, συνδυάζοντας τη, κατά το δυνατόν, μείωση των πιθανολογούμενων αρνητικών και την, κατά το δυνατόν, αύξηση των βέβαιων θετικών ψήφων των μελών της Διάσκεψης των Προέδρων. Η σχετική πρωτοβουλία δεν μπορούσε να εκδηλωθεί uno acto, αφού τούτο δεν θα ήταν ούτε επιτρεπτό διαδικαστικά ούτε και σκόπιμο πολιτικά.
Ο αριθμός των «μη φίλιων» δυνάμεων στη Διάσκεψη των Προέδρων μειώνεται με τον αποκλεισμό μελών της σύνθεσής της. Θα προέρχονταν, υποχρεωτικά, από τις θέσεις που καταλαμβάνουν οι εκπρόσωποι της αντιπολίτευσης. Δηλαδή, από τους προέδρους των κοινοβουλευτικών ομάδων ή από τους Αντιπροέδρους της Βουλής. Προς τούτο, δεν χωρεί πάντως τροποποίηση του Κανονισμού της, αφού θα ήταν «φωτογραφική» και θα πυροδοτούσε, δικαιολογημένα, την ένταση. Έτσι, προκρίθηκε, αναγκαστικά, η μοναδική απομένουσα επιλογή, η μη εκλογή Αντιπροέδρων από ορισμένες κοινοβουλευτικές ομάδες κατά την ανάδειξη του προεδρείου της Βουλής. Πρόκειται για γνωστή πρακτική που απέκτησε επικαιρότητα και μάλιστα τρις κατά την προηγούμενη δεκαετία στην περίπτωση του «Λαϊκού Συνδέσμου-Χρυσή Αυγή». Η επανάληψή της στους «Σπαρτιάτες» υπήρξε, μάλλον, επιβεβλημένη μετά τις δημόσιες ευχαριστίες του επικεφαλής και βουλευτών τους στο πρόσωπο του οριστικώς καταδικασθέντος και έγκλειστου μέλους της ηγετικής ομάδας του πολιτικού κόμματος-εγκληματική οργάνωση. Η ίδια ακριβώς αντιμετώπιση επιφυλάχθηκε, για αδιευκρίνιστους και καταρχήν μη προφανείς λόγους, στους προταθέντες από το «Δημοκρατικό Πατριωτικό Κίνημα Νίκη» και την «Πλεύση Ελευθερίας-Ζ. Κωνσταντοπούλου». Την υποψηφιότητά τους αποδοκίμασαν, δηλώνοντας «παρών» στην ψηφοφορία, το σύνολο της συμπολίτευσης και ευάριθμοι βουλευτές των λοιπών πολιτικών χώρων. Έτσι, τρεις (3) Αντιπρόεδροι αποκλείστηκαν από το προεδρείο της Βουλής και τη σύνθεση της Διάσκεψης των Προέδρων της.
Η μη εκλογή δεν επιτρέπει, σύμφωνα με την κρατούσα και ερμηνευτικά συναγόμενη άποψη, τον υπολογισμό των κενών θέσεων κατά τον καθορισμό της ειδικής πλειοψηφίας εκλογής· η τυχόν αντίθετη άποψη, αν και θεωρητικά φαίνεται περισσότερο πειστική, μόνο δικαστικά θα μπορούσε να επικρατήσει. Η ως άνω μείωση των «μη φίλιων» μελών της Διάσκεψης των Προέδρων δεν ήταν όμως αρκετή, υπό τον επικρατούντα συσχετισμό δυνάμεων, για να επιτευχθεί, με τη σύμπραξη της «Ελληνικής Λύσης-Κ. Βελόπουλος», η ειδική πλειοψηφία των τριών πέμπτων (3/5). Το υπολειπόμενο για τη συμπλήρωσή της μπορούσε να διασφαλίσει η αύξηση των «φίλιων δυνάμεων». Δηλαδή, η συμμετοχή στη σύνθεση του συλλογικού οργάνου νέων μελών, προερχόμενων από τη συμπολίτευση.
Προς τούτο, απαιτούνταν η τροποποίηση του Κανονισμού της Βουλής και η σχετική πρωτοβουλία εκδηλώθηκε στις αρχές του περασμένου μήνα. Ο Πρόεδρός της (Βουλής) πρότεινε σημειακές συμπληρώσεις και αναδιατυπώσεις σε περισσότερες διατάξεις και των δύο, διακριτών, Μερών του. Περιλήφθηκε, μεταξύ αυτών, η συμμετοχή στη Διάσκεψη και του προέδρου της μόνιμης ειδικής επιτροπής έρευνας και τεχνολογίας. Πρόκειται για το δεύτερο από τους δέκα, συνολικά, σχηματισμούς αυτής της κατηγορίας που προσφέρει τον επικεφαλής της στη διαμόρφωση του συσχετισμού δυνάμεων για την εκλογή των συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών. Στην αιτιολογική έκθεση της πρότασης αναφέρεται ότι με την προσθήκη επιδιώκεται να διασφαλιστεί η πλειοψηφία της συμπολίτευσης στη σύνθεση της Διάσκεψης.
Ακόμη και αν αυτή αποτελούσε τη μοναδική της ratio, η πρωτοβουλία αντιμετωπίζει συγκυριακή, όχι πάγια, ανάγκη, οφειλόμενη στην κατανομή των κοινοβουλευτικών δυνάμεων, όπως προέκυψαν από τις τελευταίες γενικές βουλευτικές εκλογές. Η προώθηση της επίμαχης διάταξης παραγνωρίζει όμως βασικό κανόνα στη λειτουργία των συλλογικών οργάνων, σύμφωνα με τον οποίο σε περίπτωση ισοψηφίας υπερισχύει πάντοτε και ακολουθείται υποχρεωτικά η επιλογή του προέδρου του. Ανομολόγητος, αλλά στην ουσία ο πραγματικός, σκοπός της πρότασης, όπως μπορούσε να εντοπιστεί εξ αρχής και θα αποδειχθεί σύντομα, ήταν ο έλεγχος της διαδικασίας εκλογής των προσώπων που θα στελεχώσουν τις συνταγματικά κατοχυρωμένες ανεξάρτητες αρχές.
Θα τον επισημάνει βουλευτής του «Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος-Κίνημα Αλλαγής» στην Ολομέλεια της Βουλής κατά την επεξεργασία της πρότασης. Στερούμενος όμως κοινοβουλευτικής εμπειρίας, πολιτικού βάρους και, ενδεχομένως, της απαιτούμενης νομιμοποίησης για να επιμείνει, δεν θα πετύχει να επιβάλει ή, έστω, να θέσει το ζήτημα στο επίκεντρο της, άνευρης κατά τα λοιπά, συζήτησης. Όταν ο αρχηγός του πρώτου κόμματος της ελάσσονος αντιπολίτευσης αντιληφθεί, επιτέλους και μετά από ημέρες, το πραγματικό διακύβευμα της πρωτοβουλίας, θα αναλωθεί στις γνωστές ανέξοδες και αμήχανα επαναλαμβανόμενες καταγγελίες του. Η συμπλήρωση της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής με ένα ακόμη «φίλιο» μέλος υπερψηφίστηκε από τη Νέα Δημοκρατία, το «Συνασπισμό της Ριζοσπαστικής Αριστεράς-Προοδευτική Συμμαχία» και το «Δημοκρατικό Πατριωτικό Κίνημα Νίκη».
VΙ
Παρακολουθώντας κανείς στην εξέλιξή τους όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, καταλήγει αναπόδραστα στο συμπέρασμα ότι οι αποφάσεις της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής για τη σύνθεση του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης και της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών σηματοδοτούν την επιτυχή κατάληξη ενός προσεκτικά επεξεργασμένου σχεδίου. Ακολουθήθηκε με αξιοσημείωτη συνέπεια και η κοινοβουλευτική πλειοψηφία πέτυχε, όπως επιδίωξε, να καθορίσει τη σύνθεση των δύο συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών, δίχως να υποχρεωθεί στην αναζήτηση ευρύτερων συναινέσεων και αρκούμενη στη σύμπραξη μόνο μίας ακόμη κοινοβουλευτικής ομάδας, της συγγενέστερης ιδεολογικά και ευχερέστερα «ελεγχόμενης» πολιτικά.
Ο κυβερνητικός σχεδιασμός περιλάμβανε τον αποκλεισμό εκπροσώπων κοινοβουλευτικών ομάδων από τη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής και την προσθήκη «φίλιου» μέλους στη σύνθεσή της. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η συμπολίτευση ήταν σε θέση να επιβάλει τις επιλογές της, βασιζόμενη αποκλειστικά στις δυνάμεις της. Ωστόσο, πρέπει να θεωρείται πιθανόν ότι τα πράγματα θα εξελίσσονταν, κατά πάσα βεβαιότητα, διαφορετικά, αν τις κρίσιμες αποφάσεις δεν τις νομιμοποιούσε, κατά περίπτωση και με την ψήφο ευάριθμων βουλευτών της, η αντιπολίτευση. Όταν, εντέλει, έγιναν αντιληπτά το σχέδιο και ο επιδιωκόμενος σκοπός, οι εκπρόσωποί της θα αντιδράσουν με διαμαρτυρίες και καταγγελίες. Ωστόσο, όλα είχαν, πλέον, δρομολογηθεί με ασφάλεια.
Οι πρόσφατες αποφάσεις της Διάσκεψης των Προέδρων διαμορφώνουν ένα φιλικό για τις μελλοντικές επιδιώξεις της πλειοψηφίας προηγούμενο. Η «πεπατημένη» του είναι βέβαιον ότι θα ακολουθηθεί σύντομα για την εκλογή του Προέδρου και μελών της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα ή του Συνηγόρου του Πολίτη, η θητεία των οποίων έχει, επίσης, λήξει. Ακόμη και αν οι αντιδράσεις της αντιπολίτευσης επαναληφθούν, με την ίδια ή και μεγαλύτερη ένταση, δεν θα αποδειχθούν αρκετές για να ανακόψουν την πρωτοβουλία, όποτε εκδηλωθεί. Θα γίνουν απλώς για τις εντυπώσεις και την επικοινωνία.
Η όλη μεθόδευση ανέσυρε πάντως στην επιφάνεια ένα ζήτημα που πρέπει να απασχολήσει την επόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος. Η στελέχωση των συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών δεν είναι ορθό να αφήνεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα ενός μη κατοχυρωμένου με διάταξη αυξημένης τυπικής ισχύος συλλογικού οργάνου που δεν διαθέτει γνωστή και σταθερή σύνθεση, αλλά μεταβαλλόμενη, αναλόγως του εκλογικού αποτελέσματος και της βούλησης της πλειοψηφίας, αποφασίζοντας μάλιστα δίχως την επιδίωξη ομοφωνίας ή, έστω, ευρύτερων συναινέσεων. Οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης στη θητεύουσα Βουλή αδυνατούν να καταθέσουν, αυτοτελώς, πρόταση αναθεώρησης, επιτρέπεται όμως να το πράξουν συνεργαζόμενες. Ας περιμένουμε!
* Αναρτήθηκε στο δικτυακό τόπο: www.ieidisis.gr στις 10.10.2023.