Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Το Πολιτικό στη σκια της Πανδημίας. Εκδ. Καστανιώτη, 2021

Τίποτε πια δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο. Η πανδημία έχει καταστήσει δυσχερέστερη τη διάσταση ανάμεσα σε έναν μύχιο κόσμο που βάλλεται από παντού και στα δύσκολα προβλήματα που έχει να λύσει η πολιτική εξουσία. Είμαστε αναγκασμένοι να αναθεωρούμε ακόμα και τις πιο εμπεδωμένες απόψεις μας για τα «εγγενή όρια» του πολιτικού. Καλούμαστε να σκεφθούμε από την αρχή τις θεμελιώδεις κατηγορίες με τις οποίες έχουμε συνηθίσει να αποκωδικοποιούμε έναν ολοένα και πιο περίπλοκο κόσμο.

θα ήμουν ευτυχής αν το βιβλίο αυτό, που γεννήθηκε στη διάρκεια ενός παρατεταμένου εγκλεισμού, συμβάλει στην παραγωγή κάποιων νέων σκέψεων, επιφυλάξεων και αμφισβητήσεων του «κοινού νου», με τον ίδιο τρόπο που τόσοι άνθρωποι και τόσα άλλα βιβλία συνήργησαν στη δική του αναπάντεχη γέννηση.

Κωνσταντίνος Τσουκαλάς

Η επιστροφή της πολιτικής στα χρόνια της πανδημίας –
Η βαθυστόχαστη «ματιά» του Κωνσταντίνου Τσουκαλά

Bιβλιοπαρουσίαση: Γιώργος Σωτηρέλης, Καθηγητής συνταγματικού δικαίου, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της πανδημίας στην σύγχρονη πραγματικότητα; Πολλά και ενδιαφέροντα έχουν γραφεί έως τώρα και ασφαλώς ακόμη περισσότερα θα γραφούν στο μέλλον, διότι είναι αναμφισβήτητο ότι η πανδημία θα αποτελέσει ένα ορόσημο στην ιστορία του εικοστού αιώνα. Περίοπτη δε θέση, ανάμεσα σε αυτά,  κατέχει αναμφίβολα ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καστανιώτη, με τίτλο «Το πολιτικό στην σκιά της πανδημίας».

Ο συγγραφέας φυσικά δεν χρειάζεται συστάσεις. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους  -διαχρονικά- διανοούμενους στη χώρα μας, με εξαιρετική ακαδημαϊκή πορεία και πλουσιότατο συγγραφικό έργο, το οποίο επηρέασε βαθιά ολόκληρες γενιές επιστημόνων (μεταξύ των οποίων και τον γράφοντα, παρότι διαφορετικού γνωστικού αντικειμένου). Ωστόσο το βιβλίο του αυτό δεν είναι όπως τα άλλα, ούτε ως προς τον όγκο ούτε ως προς την γραφή. Είναι μια συνοπτική και εύληπτη παρέμβαση, με την οποία ο συγγραφέας απευθύνεται στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, προκειμένου να μοιρασθεί μαζί του τις αγωνίες και τις ανησυχίες του για το μέλλον του κόσμου μας μετά την πανδημία.

Για να το κάνει αυτό, όμως, ξεκινά από ορισμένες βασικές διαπιστώσεις, ως προς το τι συνέθετε την προ πανδημίας  «κανονικότητα», συνοψίζοντας επιγραμματικά τις σημαντικότερες θέσεις που έχει αναπτύξει με τα παλαιότερα βιβλία του, πρώτον ως προς την ιδεολογική επικυριαρχία των αγοραίων αντιλήψεων και δεύτερον ως προς την ανάδειξη πανίσχυρων διεθνών ιδιωτικών εξουσιών, που κινούνται ασύδοτα στην γκρίζα ζώνη μιας νέας υπερεθνικής οικονομικής πραγματικότητας, περιορίζοντας ξανά τα κράτη στον ρόλο του «νυκτοφύλακα» και του διαχειριστή μια αλόγιστης και πολλαπλά καταστροφικής, τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το περιβάλλον, «μεγέθυνσης» της οικονομίας.

Στην συνέχεια ο συγγραφέας διατυπώνει με ενάργεια την βασική του θέση, σύμφωνα με την οποία η πανδημία αποτέλεσε μια απότομη και αναπάντεχη τομή, μέσα στην καταθλιπτική και αδιατάρακτη συνέχεια της «κανονικότητας», η οποία όχι μόνον ταρακούνησε συνθέμελα όλες τις αυτάρεσκες βεβαιότητες της προηγούμενης περιόδου αλλά και επανέφερε επιτακτικά στο προσκήνιο τον ρόλο της πολιτικής, ως της μόνης «αρμόδιας» για την επίλυση δυσχερών και ακανθωδών προβλημάτων που άπτονται της υγείας, της ζωής αλλά και της εν γένει κοινωνικής συμβίωσης.

Αυτή η επιστροφή της πολιτικής, βέβαια, δεν έγινε σε συνθήκες θερμοκηπίου αλλά υπό την πίεση μιας «κατάστασης ανάγκης», η αντιμετώπιση της οποίας συχνά προκάλεσε επιφυλάξεις και προβληματισμούς ως προς τις παρεμβάσεις της κρατικής εξουσίας. Παρά ταύτα, όμως, η «επιστροφή της πολιτική» είναι ένα γεγονός αναμφισβήτητο και κατά βάσιν θετικό, καθώς συνοδεύεται από την  αναζωοογόνηση και εν δυνάμει τον αναπροσανατολισμό του δημόσιου χώρου, ως εγγυητή τόσο της ατομικής ελευθερίας όσο και της κοινωνικής συνοχής. Αρκεί βέβαια η επιστροφή αυτή να μην αποδειχθεί πρόσκαιρη αλλά να σηματοδοτήσει μια διαρκή και ανθεκτική στον χρόνο αναοριοθέτηση των σχέσεων μεταξύ οικονομίας και πολιτικής, στην οποία προσβλέπει ο συγγραφέας, αναλύοντας διεισδυτικά τους όρους και τις προϋποθέσεις για την επίτευξή της.

Δεν σκοπεύω βέβαια να επεκταθώ στις επί μέρους προσεγγίσεις και αναπτύξεις του βιβλίου, διότι σε αυτές προτρέπω να εντρυφήσουν ενδελεχώς όσοι προβληματίζονται σοβαρά για αυτά τα θέματα, με την πεποίθηση ότι θα έχουν πολλά να αποκομίσουν από έναν λόγο εμβριθή, σύνθετο αλλά και συνάμα κατανοητό. Θα αρκεσθώ απλώς να κλείσω με την ακροτελεύτια επισήμανση του συγγραφέα: «Το μόνο που μπορούμε να ελπίσουμε είναι ότι η έκρηξη της πανδημίας θα σηματοδοτήσει την έλευση μιας νέας γενιάς, που θα επιχειρήσει να πάρει την ζωή της, και μαζί με αυτήν την μοίρα της οικουμένης, στα χέρια της».

Δημοσιεύθηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών», 12.6.2021