Πρόσφατα ασχοληθήκαμε με το ζήτημα εάν μια ανοικτή διαδικασία επιλογής για την ηγεσία τριών Ανεξαρτήτων Αρχών διασφαλίζει εμπράκτως την ανεξάρτητη δράση τους. Οι προϋποθέσεις της ανεξαρτησίας των Αρχών δεν εξαντλούνται, όμως, στον τρόπο επιλογής των Μελών τους, αλλά συνδέονται τόσο με την κανονιστική οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων τους όσο και με τον τρόπο που τις αντιμετωπίζουν οι κυβερνώντες. Η πρακτική, μάλιστα, της εκάστοτε κυβέρνησης, είτε αυτή αφορά τη νομοθέτηση εγγυήσεων προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας είτε την εν γένει διοικητική μέριμνα και υποστήριξη του έργου τους, αποβαίνει συχνά ο πιο καθοριστικός παράγοντας για την ουσιαστική υποβοήθηση ή την παρεμπόδιση της αποστολής των Αρχών. Η περίπτωση του ΑΣΕΠ, της πιο καταξιωμένης ίσως Αρχής στη συνείδηση των πολιτών, προσφέρεται, λόγω του ευαίσθητου αντικειμένου του (προσλήψεις), για μια πιο συστηματική μελέτη της διαχρονικής τάσης των κυβερνητικών ηγεσιών να παρεμβαίνουν στο έργο των Αρχών. Παρεμβάσεις που εκδηλώνονται παντοειδώς: με απόπειρα ελέγχου της εσωτερικής λειτουργίας του, πρωτοβουλίες υποκατάστασης του ρόλου του, ενέργειες παραμερισμού ή περιθωριοποίησής του. Εξίσου ευφάνταστος και ποικιλόμορφος είναι ο τρόπος άσκησης του επηρεασμού: άλλοτε ευθύς και απροκάλυπτος, άλλοτε έμμεσος και υποδόριος.
ΤΟ ΑΣΕΠ ΑΠΛΟΣ ΘΕΑΤΗΣ
Παράδειγμα ευθείας παρέμβασης αντλείται από τον δεύτερο πανελλήνιο γραπτό διαγωνισμό του ΑΣΕΠ, ο οποίος παρά τις σημαντικές ουσιαστικές αδυναμίες του, υπήρξε απολύτως επιτυχημένος από οργανωτική-διαδικαστική άποψη. Από την πρώτη στιγμή, ωστόσο, ήταν παραπάνω από εμφανής η διάθεση του Υπουργείου Εσωτερικών να καρπωθεί το γεγονός, ως εάν επρόκειτο για επιτυχία του Υπουργείου και όχι για οργανωτικό επίτευγμα του ίδιου του ΑΣΕΠ.
Η τάση ευθείας υποκατάστασης της Αρχής κορυφώθηκε μάλιστα προσφάτως με δημόσιες ανακοινώσεις της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΕΣ για τη «νέα ενιαία ψηφιακή πλατφόρμα αιτήσεων», που «στοχεύει να ενοποιήσει όλες τις διαδικασίες αιτήσεων, επιλογών και αποτελεσμάτων, δίνοντας τέλος στις πολύχρονες καθυστερήσεις που χαρακτήριζαν το παρελθόν». Διαχέεται έτσι η εντύπωση για ένα ΑΣΕΠ αμέτοχο των πολιτικών για τον εκσυγχρονισμό του και παθητικό αποδέκτη των μέτρων του Υπουργείου σχετικά με την επιτάχυνση των προσλήψεων, την επίσπευση της ανάληψης καθηκόντων από τους νεοπροσληφθέντες ή την ανανέωση των πληροφοριακών συστημάτων που θα επιτρέπουν την «άμεση ψηφιακή υποβολή αιτήσεων, αυτόματη επεξεργασία δικαιολογητικών και ηλεκτρονική ανάρτηση αποτελεσμάτων, μειώνοντας σημαντικά τον χρόνο διορισμού». Η ηγεσία του Υπουργείου οικειοποιείται με χαρακτηριστική άνεση τα επιχειρησιακά ζητήματα της πολιτικής για τις προσλήψεις, ενώ το ΑΣΕΠ παραμένει απλός θεατής σε θέματα του πυρήνα της αρμοδιότητάς του.
ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ – ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΣΕΠ
Οι απόπειρες ελέγχου της εσωτερικής λειτουργίας του ΑΣΕΠ εκδηλώνονται κυρίως με έμμεσο τρόπο και συνδέονται συχνά με την επιλεκτική αξιοποίηση των Μελών του. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι πρώτον, η διαμόρφωση της σύνθεσης των οργάνων που επιλέγουν τους προϊστάμενους και τους διοικητές του Δημοσίου βάσει «κατευθύνσεων» των υπουργικών γραφείων και δεύτερον, η ανάθεση κρίσιμων εισηγητικών ή οργανωτικών ρόλων σε «έμπιστα πρόσωπα» των Υπουργών, που δρουν εν είδει «δούρειου ίππου» της πολιτικής ηγεσίας.
Εξίσου δηλωτική της διάθεσης παραμερισμού και περιθωριοποίησης της Αρχής είναι και η νομοθέτηση πληθώρας διαδικασιών επιλογής στις οποίες το ΑΣΕΠ καλείται να συμμετάσχει μόλις με ένα μέλος του, ως παράγων νομιμοποίησης της όλης διαδικασίας ή «φύλλον συκής» προαποφασισμένων επιλογών. Αποκαλυπτικές είναι α) οι διαδικασίες επιλογής των διοικήσεων των φορέων του Δημοσίου, όπου το μέλος του ΑΣΕΠ προεδρεύει μεταξύ 3 Γενικών Γραμματέων των Υπουργείων, β) η συμμετοχή Μέλους του ΑΣΕΠ στην επιλογή προσωπικού στη ΣΤΑΣΥ (άρθρο 21 ν.5131/2024) που περιορίζεται στην εξέταση τυχόν ενστάσεων, καθώς και γ) η εξωφρενική ρύθμιση (άρθρο 34 ν.5220/2025) για τις προσλήψεις στην «Σιδηρόδρομοι Ελλάδος Μ.Α.Ε.» (τον «νέο» ΟΣΕ μετά τα Τέμπη), κατά την οποία το ένα και μοναδικό Μέλος του ΑΣΕΠ συμμετέχει σε «Ειδικές Επιτροπές Επαγγελματικής Καταλληλότητας» στις οποίεςπροεδρεύουν υπάλληλοι της Εταιρείας.
Ο χώρος δεν επαρκεί για την εξαντλητική απαρίθμηση των περιστατικών υποβάθμισης του ΑΣΕΠ. Στα θέματα αυτά έχει αναφερθεί διεξοδικά η προ 3ετίας Έκθεση στελεχών της Αρχής, που συζητήθηκε μεν στη Βουλή αλλά αγνοήθηκε επιδεικτικά στη συνέχεια. Θα κλείσουμε με μία «ανθρωπολογική» επισήμανση για τη «βολική στάση» των πολιτικών ηγεσιών έναντι του ΑΣΕΠ: ενώ δεν διστάζουν να προτάξουν τον θεσμικό του ρόλο «στα δύσκολα», αναλογιζόμενες το πολιτικό κόστος της σύνδεσης με τυχόν καθυστερήσεις και εμπλοκές, με μεγάλη προθυμία το υποκαθιστούν «στα εύκολα», προκειμένου να καρπωθούν τις επιτυχίες του. Με την ίδια άνεση που του ρίχνουν τον «μουτζούρη» για να αποφύγουν την κριτική για δικές τους αδυναμίες ή παραλείψεις, ιδιοποιούνται το έργο του για να εξασφαλίσουν πρόσκαιρα πολιτικά οφέλη.
Η αλλαγή νοοτροπίας της πολιτικής τάξης έναντι της ΑΣΕΠ κρίνεται, συνεπώς, επιβεβλημένη. Μέχρι, όμως, να συμβεί αυτό, η συλλογική ηγεσία της Αρχής οφείλει να «φυλάττει Θερμοπύλες». Να προασπίζει χωρίς ενδοιασμούς «τη λέξη και το γράμμα» της ανεξαρτησίας της.
