Η υπόθεση των “Σπαρτιατών” στο Eκλογοδικείο (ΑΕΔ 9 και 10/2025). Ερμηνευτικές αυθαιρεσίες και αναπάντητα ερωτηματικά*

* Το κείμενο σε μορφή pdf (με τις υποσημειώσεις κατά σελίδα), βρίσκεται στον υπερσύνδεσμο Spartiates www.constitutionalism.gr

 

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ασκήθηκε έντονη κριτική στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο (ΑΕΔ), ως Εκλογοδικείο, για αποφάσεις του. Στις περισσότερες από αυτές η κριτική ήταν μάλλον υπερβολική, διότι οι υποθέσεις που σχετίζονται με τις βουλευτικές εκλογές είναι κατά κανόνα πολιτικά φορτισμένες και προκαλούν εντάσεις και αντιπαραθέσεις, που θολώνουν την νομική τους διάσταση. Όχι πως δεν υπήρξαν και αμφιλεγόμενες αποφάσεις, είτε σε θέματα ψηφοδελτίων είτε σε θέματα κωλυμάτων εκλογιμότητας. Ωστόσο, ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ) δεν έχει εκτεθεί για κραυγαλέα σφάλματα ή/και για απροκάλυπτη μεροληψία, με δύο μοναδικές εξαιρέσεις, στις οποίες η υπεισέλευση καθαρά πολιτικών σκοπιμοτήτων ήταν οφθαλμοφανής. Η πρώτη ήταν η ΑΕΔ 36/1990, μία «κατά παραγγελίαν» και δημοσίως προεξαγγελθείσα από τον τότε πρωθυπουργό Κ. Μητσοτάκη απόφαση, η οποία (ερμηνεύοντας με πρωτοφανή –και μη επαναληφθέντα, δυστυχώς…– κριτήρια αναλογικού συστήματος, την πλειοψηφική εκλογή των βουλευτών των μονοεδρικών περιφερειών) του προσέφερε την πολύτιμη 152^η έδρα, ώστε να διασφαλίσει την εύθραυστη αυτοδύναμη πλειοψηφία του. Η δεύτερη ήταν η ΑΕΔ 12/2005, μία σκανδαλώδης απόφαση που κατέφυγε σε άκρως προσχηματική ερμηνεία ως προς τα λευκά ψηφοδέλτια (τα οποία συνυπολογίσθηκαν στο εκλογικό μέτρο παρότι ενσωματώνουν, εξ ορισμού, βούληση μη αντιπροσώπευσης), προκειμένου να κερδίσει έδρα ο Αχιλλέας Καραμανλής…

Προσωπικά είχα την ελπίδα ότι αυτή θα ήταν η τελευταία μελανή σελίδα της εκλογικής νομολογίας μας αλλά δυστυχώς διαψεύσθηκα, καθώς το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ) μας επεφύλασσε ακόμη μία δυσάρεστη έκπληξη, με τις αποφάσεις 9 και 10/2025, για τους «Σπαρτιάτες». Είναι δε αξιοσημείωτο ότι οι αποφάσεις αυτές, παρότι είναι προδήλως αμφιλεγόμενες, σε όλες τους σχεδόν τις κρίσεις, δεν είχαν καμία μειοψηφία, ενώ τουλάχιστον οι προαναφερθείσες λήφθηκαν η μεν πρώτη με ισχυρή μειοψηφία (8-3) η δε δεύτερη με διαφορά μιας ψήφου (6-5, με τον ένα μάλιστα από τους ανήκοντες σε αυτήν την σφοδρώς επικριθείσα πλειοψηφία να γίνεται αργότερα Πρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας…).

Έκανα την μικρή αυτή εισαγωγή, διότι η περίοδος που διανύουμε είναι ίσως η χειρότερη για την κατάσταση της Δικαιοσύνης στην χώρα μας, με την Πολιτική και Διοικητική Δικαιοσύνη να συναγωνίζονται (ιδίως σε ό,τι αφορά την εισαγγελία του Αρείου Πάγου και επ’ εσχάτων το ΣτΕ), για το ποια θα φανεί περισσότερο αρεστή στην «εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα» εκτελεστική εξουσία… Σε αυτήν λοιπόν την τόσο αρνητική συγκυρία, το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ), στο οποίο θυμίζω ότι μετέχουν οι πρόεδροι των τριών Ανωτάτων Δικαστηρίων της χώρας (Συμβούλιο Επικρατείας, Άρειος Πάγος, Ελεγκτικό Συνέδριο) και ανά 4 δικαστές από τον Άρειο Πάγο όσο και από το Συμβούλιο Επικρατείας, έρχεται να επισφραγίσει, θαρρείς, την κρίση εμπιστοσύνης που ταλανίζει ολοένα και περισσότερο την ελληνική Δικαιοσύνη, με δύο άκρως προβληματικές αποφάσεις, που λήφθηκαν εν πολλοίς ερήμην του Συντάγματος και της εκλογικής νομοθεσίας. Και εξηγούμαι:

Η κρίσιμη νομοθετική διάταξη που έπρεπε να ερμηνεύσει το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ) είναι αυτή του άρθρου 102 παρ. 1 του ν. 5019/2023, τροποποιηθέντος εν μέρει από το άρθρο 35 του ν. 5043/2023 (άρθρο 32 παρ. 1 του Εκλογικού Νόμου, δηλ. του πδ 26/2012, όπως ισχύει). Σύμφωνα με αυτήν:

«1. Στις βουλευτικές εκλογές λαμβάνουν μέρος είτε συνδυασμοί υποψηφίων ενός μόνο κόμματος, είτε συνδυασμοί συνασπισμού περισσότερων του ενός συνεργαζόμενων κομμάτων, είτε συνασπισμοί ανεξάρτητων υποψηφίων, είτε μεμονωμένοι υποψήφιοι. Για την κατάρτιση συνδυασμού πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις: α) Το κόμμα να έχει ιδρυθεί νόμιμα. β) Ο πρόεδρος, ο γενικός γραμματέας, τα μέλη της διοικούσας επιτροπής, ο νόμιμος εκπρόσωπος και η πραγματική ηγεσία του κόμματος να μην έχουν καταδικασθεί σε οποιονδήποτε βαθμό σε κάθειρξη για τα αδικήματα των κεφαλαίων 1 – 6 του Δεύτερου Βιβλίου του Ποινικού Κώδικα, ή σε οποιαδήποτε ποινή για εγκλήματα του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα που επισύρουν την ποινή της ισόβιας κάθειρξης. Η αποστέρηση του δικαιώματος κατάρτισης συνδυασμών, σύμφωνα με την παρούσα περίπτωση, ισχύει για τη χρονική διάρκεια της επιβληθείσας ποινής και υπολογίζεται από την επομένη της ημέρας της οριστικής καταδικαστικής απόφασης. Η έκτιση ή μη της ποινής ή η παραγραφή αυτής δεν ασκεί επιρροή στον υπολογισμό του ανωτέρω χρονικού διαστήματος. Στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου, η πραγματική ηγεσία έχει την έννοια ότι πρόσωπο άλλο από εκείνο που κατέχει τυπικά θέση προέδρου, γενικού γραμματέα, μέλους της διοικούσας επιτροπής ή νομίμου εκπροσώπου με συγκεκριμένες πράξεις του εμφανίζεται να ασκεί διοίκηση του κόμματος, ή να έχει τοποθετήσει εικονική ηγεσία, ή να έχει τον ηγετικό πολιτικό ρόλο προς το εκλογικό σώμα. γ) Η οργάνωση και η δράση του κόμματος να εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. H κρίση περί του ότι η δράση του πολιτικού κόμματος δεν εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος δύναται να λάβει χώρα μόνο όταν υφίσταται καταδίκη σε οποιονδήποτε βαθμό υποψηφίων βουλευτών ή ιδρυτικών μελών ή διατελεσάντων προέδρων για τα αδικήματα των άρθρων 134, 187 και 187Α του Ποινικού Κώδικα. Στην περίπτωση συνασπισμού κομμάτων οι ανωτέρω προϋποθέσεις πρέπει να συντρέχουν για καθένα από τα κόμματα που απαρτίζουν τον συνασπισμό. Η συνδρομή των προϋποθέσεων της παρούσας ελέγχεται αυτεπαγγέλτως από το Α1 Τμήμα του Αρείου Πάγου, στη σύνθεση του οποίου συμμετέχουν ο Πρόεδρος αυτού και όλα τα μέλη του, το οποίο λαμβάνει ή δύναται να ζητεί σχετική τεκμηρίωση από τις κατά περίπτωση αρμόδιες δικαστικές ή άλλες αρχές. Προς υποβοήθηση της κρίσης του, δικαίωμα να υποβάλουν υπόμνημα με στοιχεία τεκμηρίωσης μέχρι τη λήξη της προθεσμίας της παρ. 1 του άρθρου 34, έχουν: i) τα πολιτικά κόμματα και οι συνασπισμοί κομμάτων που έχουν εκλέξει αντιπροσώπους στη Βουλή των Ελλήνων στις τελευταίες γενικές βουλευτικές εκλογές από τους συνδυασμούς του ίδιου κόμματος ή συνασπισμού, ii) τα πολιτικά κόμματα και οι συνασπισμοί, που έχουν εκλέξει αντιπροσώπους στις τελευταίες εκλογές για την ανάδειξη των Ελλήνων αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Το Α1 Τμήμα του Αρείου Πάγου σε περίπτωση αυτεπάγγελτου ελέγχου ή υποβολής υπομνημάτων με στοιχεία τεκμηρίωσης για τα οριζόμενα, καλεί με οποιονδήποτε πρόσφορο τρόπο το ελεγχόμενο κόμμα, να λάβει γνώση και να υποβάλει υπόμνημα με τις απόψεις του».

Τρία ήταν, ειδικότερα, τα βασικά ζητήματα στα οποία έπρεπε να απαντήσει το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ):

Πρώτον: είναι συνταγματική η ως άνω διάταξη;

Δεύτερον: αν κριθεί συνταγματική, έπρεπε να ανακηρυχθούν, με βάση αυτήν, οι συνδυασμοί υποψηφίων των «Σπαρτιατών» από το Α1 Τμήμα του Αρείου Πάγου;

Τρίτον: αν δεν έπρεπε να ανακηρυχθούν, ποια είναι η νομική βάση για την αμφισβήτηση της εκλογής των βουλευτών των «Σπαρτιατών» και ποιες πρέπει είναι οι συνέπειες της κρίσης του Εκλογοδικείου (ΑΕΔ) ως προς αυτούς;

Οι απαντήσεις που έδωσε το Εκλογοδικείο στα ερωτήματα αυτά είναι επιεικώς απογοητευτικές, σχεδόν στο σύνολό τους. Ας τις δούμε όμως με την σειρά:

 

1. Ο ΕΠΙΔΕΡΜΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΞΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ»

Ο γράφων είναι ο πρώτος που διατύπωσε, από το 2013, την άποψη ότι βάσει του άρθρου 29 του Συντάγματος –που ορίζει ότι «η οργάνωση και η δράση των πολιτικών κομμάτων οφείλει να εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος»– έπρεπε να αναληφθεί νομοθετική πρωτοβουλία ώστε να απαγορευθεί η ανακήρυξη συνδυασμών κομμάτων που περιλαμβάνουν στους κόλπους τους, ως ηγετικά στελέχη, καταδικασμένους για σύσταση εγκληματικής οργάνωσης ή για εγκλήματα κατά του δημοκρατικού πολιτεύματος¹.

Αντιμετώπισα τότε την λυσσώδη αντίδραση της Χρυσής Αυγής και των συνοδοιπόρων της (ιδίως δε της εφημερίδας η οποία κατ’ ευφημισμόν αυτοαποκαλείται «Δημοκρατία») που επιδόθηκαν σε μία συνεχή προσπάθεια «δολοφονίας χαρακτήρα» (την οποία μάλιστα θεώρησαν ανεκτή ή και θεμιτή τα Δικαστήρια, στα οποία κατέφυγα, συχνά με επιχειρηματολογία που συναγωνιζόταν αυτήν της Χρυσής Αυγής…).

Στον επιστημονικό χώρο αρχικά δεν υπήρξαν ιδιαίτερες αντιδράσεις. Διατυπώθηκαν απλώς κάποιες σποραδικές επιφυλάξεις ως προς την ανάγκη ή/και την δυνατότητα να επιβληθεί ένας τέτοιος περιορισμός, εν όψει ιδίως του ότι το Σύνταγμά μας δεν επιτρέπει την δικαστική απαγόρευση κόμματος² (επ’ αυτού η θέση μου ήταν σαφής³ αλλά διατυπώθηκαν και αντίθετες απόψεις⁴ που τροφοδότησαν αυτές τις επιφυλάξεις). Εντονότεροι προβληματισμοί αναπτύχθηκαν μετά την καταδίκη των στελεχών της Χρυσής Αυγής⁵, ιδίως δε όταν η κυβέρνηση της ΝΔ αποφάσισε όχι μόνο να υιοθετήσει αρχικά (με το άρθρο 92 του ν. 4804/2021) την νέα -επεξεργασμένη μετά την καταδίκη της ηγεσίας της Χρυσής Αυγής– πρότασή μου⁶ (χωρίς όμως να συμπεριλάβει στους λόγους μη ανακήρυξης και την συμμετοχή των καταδικασθέντων στις λίστες των υποψηφίων βουλευτών⁷), αλλά και να την υπερκεράσει στην συνέχεια, προσθέτοντας, με εμφανώς μικροκομματικά κριτήρια, την ως άνω άκρως αμφιλεγόμενη πρόβλεψη περί «πραγματικής ηγεσίας», η οποία υποστηρίχθηκε ή απλώς θεωρήθηκε συνταγματικά θεμιτή από μέρος της θεωρίας⁸, παρότι αλλάζει εντελώς τα δεδομένα. Πράγματι, ενώ η αρχική ρύθμιση (του ν. 4804/2021) δεν άφηνε περιθώρια υποκειμενικών αξιολογήσεων ως προς την δημοκρατική λειτουργία των κομμάτων, η παρεισαγωγή ενός ρευστού και αβέβαιου κριτηρίου, όπως είναι η «πραγματική ηγεσία», εγκυμονεί τον τεράστιο κίνδυνο το κυνήγι των «αχυρανθρώπων» να αποδειχθεί «κυνήγι μαγισσών» και να οδηγήσει εκ του πλαγίου σε απαγόρευση κομμάτων με προσχηματικά ή κατασκευασμένα «στοιχεία» (δεδομένου μάλιστα ότι μέχρι και η συνδρομή της ΕΥΠ θεωρήθηκε, φευ, θεμιτή…). Με άλλα λόγια, θεωρώ ότι η προσθήκη και της «πραγματικής ηγεσίας» στους λόγους για την μη ανακήρυξη των συνδυασμών ενός κόμματος παρεκτρέπει την ρύθμιση σε αντισυνταγματικές ατραπούς, ακόμη και αν δεχθούμε ότι αυτή η προσθήκη οφείλεται σε δημοκρατική ευαισθησία και όχι σε μικροκομματικές σκοπιμότητες, όπως είναι η δική μου πεποίθηση. Στην θέση δε αυτήν, περί αντισυνταγματικότητας της ρύθμισης επί της αρχής, ως προς το θέμα της «πραγματικής ηγεσίας», συνέκλινε εν κατακλείδι, έστω και με διαφορετικές αφετηρίες, η μεγάλη πλειονότητα των εκπροσώπων της θεωρίας του Συνταγματικού Δικαίου⁹, όχι φυσικά λόγω έλλειψης δημοκρατικής ευαισθησίας αλλά με βασικό κριτήριο έναν διαβαθμισμένο εγγυητισμό, σε σχέση τόσο με την ασφάλεια δικαίου, γενικά, όσο και με την προστασία του κομματικού πλουραλισμού, ειδικότερα.

Παρά ταύτα, το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ) αγνόησε αυτές τις έντονες επιφυλάξεις και έκρινε –παραβλέποντας την ιστορική και υπερβαίνοντας τα ακραία όρια της συστηματικής ερμηνείας– ότι το άρθρο 29 του Συντάγματος έχει τόσο ισχυρή κανονιστική εμβέλεια, ώστε να επιτρέπει (ή και να επιβάλλει) ακόμη και τον τόσο ρευστό και δυσαπόδεικτο νομοθετικό περιορισμό της «πραγματικής ηγεσίας», που έχει επιβληθεί από το άρθρο 102 του ν. 5019/2023 ως προς την ανακήρυξη των συνδυασμών των κομμάτων. Κινήθηκε δηλαδή, κατά βάσιν, στην ίδια (εν μέρει ορθή και εν μέρει λανθασμένη) κατεύθυνση με το Α1 Τμήμα του Αρείου Πάγου (αποφάσεις 8/2023 και 95/2023), το οποίο όμως, παρότι είχε επεξεργασθεί –με μία αξιοπρόσεκτη μειοψηφία– τη διάταξη εμπεριστατωμένα (ιδίως ως προς το ότι το άρθρο 29 παρ. 1 Σ δεν είναι “lex imperfecta”, που ήταν εξ αρχής και η δική μου θέση¹⁰) και με ιδιαίτερη δημοκρατική ευαισθησία, θεωρώ ότι είχε υποπέσει, εν τέλει, σε μία διπλή υπέρβαση ορίων: αφ’ενός μεν των συνταγματικών ορίων του άρθρου 29 –τόσο σχετικά με την «πραγματική ηγεσία» όσο και γενικότερα, με την ερμηνεία του περί «μαχόμενης δημοκρατίας», που ορθώς εν τέλει δεν επανέλαβε το Εκλογοδικείο¹¹– αφ’ετέρου δε και της ίδιας της αρμοδιότητάς του, ως προς τις κρίσεις του περί συνταγματικότητας. Και τούτο διότι η ανακήρυξη κομματικών συνδυασμών, σύμφωνα με την πάγια νομολογία του ΑΕΔ και του ΣτΕ¹², είναι διοικητικής και όχι δικαστικής φύσεως¹³ και άρα περιορίζεται, κατά βάσιν, στην εφαρμογή του νόμου, με τα όποια περιθώρια διακριτικής ευχέρειας προβλέπονται σε αυτόν¹⁴. Διαφορετικά θα έπρεπε να δεχθούμε ότι το Α1 Τμήμα του Αρείου Πάγου είτε καθίσταται πρώτος βαθμός δικαιοδοτικής κρίσης είτε μπορεί να ασκεί προληπτικό έλεγχο συνταγματικότητας σε οποιαδήποτε διάταξη της εκλογικής νομοθεσίας που αφορά την ανακήρυξη (πχ για τις ποσοστώσεις φύλου), προκαταλαμβάνοντας σε κάθε περίπτωση την κρίση του ΑΕΔ (αν βέβαια τελικά αχθούν ενώπιόν του οι αποφάσεις περί ανακήρυξης ή μη ανακήρυξης…). Τέτοιες σκέψεις και κρίσεις, σαν αυτές που περιέχονται στις προαναφερθείσες αποφάσεις του Α1 Τμήματος, θα μπορούσαν ίσως, κατά μία άποψη, να δικαιολογηθούν μόνον αν αρνείτο, ως διοικητικό επί της ουσίας όργανο, να εφαρμόσει την διάταξη, θεωρώντας την αντισυνταγματική¹⁵.

 

2. Η ΑΝΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΚΛΟΓΟΔΙΚΕΙΟΥ
ΝΑ ΚΡΙΝΕΙ ΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΩΝ «ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ»
ΜΕ ΟΨΙΓΕΝΕΙΣ Ή/ΚΑΙ ΟΨΙΦΑΝΕΙΣ ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΥΣ

Παρά τις ανωτέρω έντονες επιφυλάξεις μου, πάντως, δεν θεωρώ ότι αυτή η κρίση του Εκλογοδικείου (ΑΕΔ) για την συνταγματικότητα της επίμαχης ρύθμισης είναι το πλέον προβληματικό σημείο της απόφασης, δεδομένου ότι μέχρις ενός σημείου θέτει σωστά το ζήτημα της κανονιστικής εμβέλειας του άρθρου 29 Σ, ενόψει και της πρόσφατης σχετικής νομολογίας του ΕΔΔΑ¹⁶, ενώ ακόμη και ως προς την προβληματική πρόβλεψη περί «πραγματικής ηγεσίας» βρίσκει έρεισμα και σε μέρος της θεωρίας. Αρκεί βέβαια η κρίση αυτή να μην εκληφθεί σαν δικαιολογούσα τα όσα διέλαβαν στην συνέχεια οι αποφάσεις, οδηγώντας τον νομικό συλλογισμό, σε όλα του σχεδόν τα σημεία, σε επικίνδυνες παρεκτροπές, αρχής γενομένης από το ζήτημα που τέθηκε στο δεύτερο ως άνω ερώτημα, αναφορικά με των νομιμότητα της ανακήρυξης των συνδυασμών των «Σπαρτιατών». Ειδικότερα:

Α. Όπως προκύπτει ευχερώς και από το ίδιο το ιστορικό των δύο αποφάσεων, το Α1 Τμήμα του Αρείου Πάγου ορθώς ανακήρυξε τους εν λόγω συνδυασμούς, παρότι έκρινε, κατά τα ανωτέρω, συνταγματική την διάταξη. Και τούτο διότι πριν από την ανακήρυξη δεν είχε ανακύψει κανένα στοιχείο που να οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι οι «Σπαρτιάτες» είχαν ως «πραγματική ηγεσία» καταδικασμένα στελέχη της Χρυσής Αυγής και ιδίως τον Κασιδιάρη. Ούτε καν τα κόμματα που είχαν υποβάλει σχετικά υπομνήματα για συνδυασμούς πολιτικών κομμάτων ή ανεξαρτήτων δεν είχαν υπονοήσει κάτι τέτοιο. Άρα, με τα δεδομένα που είχαν ενώπιόν τους τα μέλη του Α1 Τμήματος, ορθώς ανακήρυξαν αυτούς τους συνδυασμούς, με βάση τις ισχύουσες (και κριθείσες σύμφωνες με το Σύνταγμα) ρυθμίσεις του άρθρου 102 του ν. 5019/2023. Κάθε άλλη απόφαση θα εμπεριείχε μία ακραία έκφραση υποκειμενισμού και «ετσιθελισμού», οδηγώντας αναπόφευκτα σε προκρούστειες λογικές και ανάγοντας έτσι τους δικαστές του Αρείου Πάγου, κατά την ενάσκηση της διοικητικής φύσεως αρμοδιότητάς τους, σε αυθαίρετους κριτές των ορίων του πολιτικού πλουραλισμού.

Το θέμα αυτό, άλλωστε, έχει ήδη κριθεί από την εκλογική νομολογία σε παρεμφερείς υποθέσεις δημοτικών εκλογών, που αφορούσαν την υποχρεωτική ποσόστωση φύλου. Συγκεκριμένα, το ΣτΕ απεφάνθη, στην μεν πρώτη περίπτωση (ΣτΕ 3185/2003) ότι «η μετά την ανακήρυξη του συνδυασμού και την συμμετοχή του στις εκλογές διαπίστωση από το διοικητικό δικαστήριο ότι υποψήφια κοινοτική σύμβουλος δεν είχε το προσόν της ηλικίας δεν καθιστά απαράδεκτη την δήλωση κατάρτισης ολόκληρου του συνδυασμού, ο οποίος είχε ανακηρυχθεί και συμμετείχε στις εκλογές έχοντας τον νόμιμο αριθμό υποψηφίων από το γυναικείο φύλο», στην δε δεύτερη περίπτωση (ΣτΕ 3189/2003) ότι: «δεν ήταν απαράδεκτη η δήλωση κατάρτισης του συνδυασμού από το γεγονός ότι εκ των υστέρων διαπιστωθηκε από το διοικητικό δικαστήριο ότι υποψήφια δημοτική σύμβουλος στην πραγματικότητα ουδέποτε έθεσε υποψηφιότητα με τον συνδυασμό», για να καταλήξει, ως προς αμφότερες, ότι:

«…κρίσιμο χρονικό σημείο κατά το οποίο κρίνεται το παραδεκτό της δήλωσης κατάρτισης του συνδυασμού από την άποψη της συμμετοχής σε αυτόν του νόμιμου αριθμού γυναικών υποψηφίων δημοτικών και τοπικών συμβούλων είναι το χρονικό σημείο ανακήρυξης του συνδυασμού από το πολιτικό δικαστήριο» (ΣτΕ 3185 και 3189/2003 – ακριβώς τα ίδια επανέλαβε αργότερα και η ΣτΕ 3237/2007 7μ)¹⁷.

Β. Είναι γνωστό, βέβαια, και περιγράφεται στις αποφάσεις του Εκλογοδικείου (ΑΕΔ), ότι στην συνέχεια είδαν το φως της δημοσιότητας στοιχεία και εκδηλώθηκαν συμπεριφορές που έδειξαν στενή σχέση του Κασιδιάρη με ένα μεγάλο μέρος στελεχών και βουλευτών των «Σπαρτιατών». Την σχέση αυτήν, πάντως, κατήγγειλε ιδίως ο επικεφαλής τους, ο οποίος διαχώρισε την θέση του και συγκρούσθηκε με τους βουλευτές του κόμματός του, έως ότου επιτευχθεί ένας εύθραυστος συμβιβασμός μεταξύ τους. Παρά ταύτα, αν όλα αυτά ήταν γνωστά πριν από την ανακήρυξη, μπορούμε να δεχθούμε ότι θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα, όπως συνέβη αργότερα –ορθώς θα λέγαμε με βάση τον νόμο– με την μη ανακήρυξη του συνδυασμού των «Σπαρτιατών» στις Ευρωεκλογές. Ωστόσο, η νομιμότητα της κατάρτισης των συνδυασμών και κατ’ επέκτασιν της ανακήρυξης των υποψηφίων ναι μεν ελέγχεται από το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ) μετά από ένσταση (ως προπαρασκευαστική πράξη των εκλογών)¹⁸ πλην όμως με βάση τα δεδομένα που ίσχυαν κατά την στιγμή της ανακήρυξης. Αναδρομική εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 102 του ν. 5019/2023, υπό την έννοια της επίκλησης οψιφανών ή/και οψιγενών επιβαρυντικών στοιχείων, δεν είναι νοητή.

Από την στιγμή λοιπόν που τέτοια επιβαρυντικά στοιχεία δεν ανέκυψαν ή δεν προσκομίσθηκαν εγκαίρως, ώστε να τα έχουν υπ’όψιν τους τα μέλη του Α1 Τμήματος του Αρείου Πάγου την στιγμή της ανακήρυξης, το κόμμα των «Σπαρτιατών» νομίμως κατήλθε στις εκλογές και εξέλεξε τους βουλευτές που εξέλεξε. Αυτή και μόνο θα έπρεπε να είναι η απάντηση του Εκλογοδικείου (ΑΕΔ), με την οποία θα έκλεινε την αχθείσα ενώπιόν του υπόθεση Αντί αυτού, όμως, κατέφυγε σε μία σειρά σόλοικων και αντιφατικών συλλογισμών, που σταδιακά παρεξέτρεψαν πλήρως την δικανική του κρίση.

 

3. ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η «ΠΑΡΑΒΑΣΗ ΝΟΜΟΥ»;
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΑΦΕΤΗΡΙΑ
ΣΤΟΝ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΑΠΟΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

Ας προσπαθήσουμε όμως να παρακολουθήσουμε αυτούς τους συλλογισμούς, δηλαδή να αποκρυπτογραφήσουμε την τόσο παράδοξη αυτή απόφαση του Εκλογοδικείου (ΑΕΔ), επιχειρώντας να απαντήσουμε στο δεύτερο ερώτημα που θέσαμε αρχικά:

Α. Η πρώτη επιλογή του Εκλογοδικείου ήταν να θεωρήσει (ήδη με τις μη οριστικές αποφάσεις 1 και 2/2024) ότι δεν συνέτρεχε κώλυμα εκλογιμότητας των βουλευτών των οποίων αμφισβητήθηκε η εκλογή. Η επιλογή αυτή κατ’αρχήν είναι σωστή –η μόνη σωστή θα λέγαμε…– πλην όμως ούτε αιτιολογήθηκε πλήρως (παρότι η ύπαρξη κωλύματος εκλογιμότητας φαίνεται πως ήταν ο μόνος λόγος ένστασης¹⁹, ενώ είχε υποστηριχθεί και από μέρος της θεωρίας, έστω και ακροθιγώς²⁰) αλλά ούτε και συνοδεύθηκε από ορθή ερμηνεία της έννοιας της παράβασης νόμου, όπως θα δούμε στη συνέχεια, πέρα από το ότι το Εκλογοδικείο φαίνεται να οδηγήθηκε σε αυτήν με μία άκρως αμφιλεγόμενη «εκτίμηση του όλου περιεχομένου του δικογράφου»²¹). Ειδικότερα:

Οι βουλευτές των οποίων αμφισβητήθηκε η εκλογή πράγματι δεν ενέπιπταν σε κάποιο από τα κωλύματα εκλογιμότητας, διότι αυτά όχι μόνο πρέπει να ερμηνεύονται στενά –με βάση το κύριο επιχείρημα του Εκλογοδικείου– αλλά και προβλέπονται περιοριστικά στο Σύνταγμα, στο άρθρο 56, ενώ μόνο με εξουσιοδότησή του μπορούν, σε ελάχιστες περιπτώσεις, απλώς να εξειδικευθούν (όχι όμως και να ιδρυθούν) από τον νομοθέτη. Πολλώ δε μάλλον, δεν μπορούν να καθιερωθούν με νόμο που σχετίζεται με άλλο άρθρο του Συντάγματος, και συγκεκριμένα με το άρθρο 29, το οποίο αφορά τα της λειτουργίας των κομμάτων. Επιπλέον, τα κωλύματα εκλογιμότητας συναρτώνται με την κατοχή κάποιας θέσης ή ιδιότητας, εκτός αν απορρέουν από έλλειψη θετικού προσόντος ή στέρηση του δικαιώματος του εκλέγειν του υποψηφίου, που επηρεάζει και το εκλέγεσθαι²². Στην περίπτωσή μας δεν συντρέχει τίποτε από τα ανωτέρω. Οι βουλευτές των οποίων αμφισβητήθηκε η εκλογή ήταν καθ’όλα εκλόγιμοι, με οποιοδήποτε κόμμα ή συνδυασμό ανεξαρτήτων ή και ως μεμονωμένοι υποψήφιοι, με μόνη διαφοροποίηση ότι δεν μπορούσαν να εκλεγούν αν συμπεριλαμβάνονταν σε κόμμα για το οποίο συντρέχει, κατά νόμον, «αποστέρηση του δικαιώματος κατάρτισης συνδυασμών», και όχι «μη εκλογιμότητα του κόμματος» (πρόκειται για έναν νεολογισμό που έχει μάλλον επιστρατευθεί προκειμένου να συναχθεί αντανακλαστικά και «μη εκλογιμότητα βουλευτή» που συμμετείχε σε αυτό)²³. Σε κάθε περίπτωση επισημαίνω και το ότι η ένσταση για τα κωλύματα εκλογιμότητας είναι απρόθεσμη και άρα δεν επιβάλλεται να υποβληθεί στην προβλεπόμενη για την υποβολή ενστάσεων δεκαπενθήμερη προθεσμία…

Β. Με βάση τα ανωτέρω, είναι κατ’αρχήν ορθή η σκέψη του Εκλογοδικείου (ΑΕΔ) ότι ο μόνος λόγος ενστάσεως που μπορούσε βασίμως να προβληθεί –ασχέτως του αν προβλήθηκε ή εκμαιεύθηκε.. – ήταν «εκλογική παράβαση σχετική με την ενέργεια των εκλογών». Στην περίπτωση αυτήν, όμως, είχε ενώπιόν του αποκλειστικά και μόνον δύο επιλογές:

Η πρώτη –και μόνη ορθή κατά τα ανωτέρω– επιλογή ήταν να δεχθεί το αυτονόητο, δηλαδή την νομιμότητα της ανακήρυξης των συνδυασμών των «Σπαρτιατών», κατ’επέκτασιν δε και των βουλευτών, καθώς τα δεδομένα που υπήρχαν την στιγμή της ανακήρυξης –και με βάση τα οποία έκρινε ορθώς το Α1 Τμήμα του Αρείου Πάγου– δεν επιτρέπεται να αμφισβητηθούν αναδρομικά, με οψιφανή ή/και οψιγενή στοιχεία, σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν αναλυτικά προηγουμένως.

Η δεύτερη επιλογή ήταν να κριθεί παράνομη η ανακήρυξη του συνδυασμού των «Σπαρτιατών», με επιχειρήματα που θα εστίαζαν σε όσα είδαν το φως της δημοσιότητας εκ των υστέρων. Αυτή ήταν, τελικά, και η απόφαση στην οποία φάνηκε να καταλήγει, ελαφρά τη καρδία, το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ), σφάλλοντας μάλιστα καταφανώς όχι μόνον στο κατ’αρχήν αλλά και ως προς τις συνέπειες. Πράγματι, παρότι η παράβαση του νόμου αφορούσε συνολικά και αποκλειστικά την ανακήρυξη του συνδυασμού των «Σπαρτιατών» και όχι τις επί μέρους ανακηρύξεις καθεαυτές, οπότε μοναδική συνέπεια θα έπρεπε να είναι η ακύρωση της εκλογής όλων των βουλευτών των «Σπαρτιατών», το Εκλογοδικείο κατέληξε παραδόξως στην ακύρωση της εκλογής μόνο των βουλευτών κατά των οποίων είχε υποβληθεί ένσταση, με το επιχείρημα ότι «Αν με την ένσταση ή τις ενστάσεις αμφισβητούνται τα αποτελέσματα μόνο ορισμένης ή ορισμένων εκλογικών περιφερειών, για τις λοιπές εκλογικές περιφέρειες, για τις οποίες δεν υποβλήθηκαν ενστάσεις οι εκλογές έχουν καταστεί οριστικές και αμετάκλητες».

Το επιχείρημα όμως αυτό, στην ως άνω απόλυτη διατύπωσή του δεν ευσταθεί, δεδομένου ότι η στο άρθρο 29 του ν. 345/1976 («Κώδικος περί του κατά το άρθρον 100 του Συντάγματος Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου», στο εξής ΚΑΕΔ) προβλέπεται ρητά ότι :

«1. Αν η επιδιωκόμενη από την ένσταση ακύρωση της ανακήρυξης βουλευτή ή αναπληρωματικού σε ορισμένη εκλογική περιφέρεια δύναται να έχει έννομες συνέπειες στην ανακήρυξη βουλευτών ή αναπληρωματικών σε άλλη ή άλλες εκλογικές περιφέρειες από εκείνη του καθ`ου η ένσταση, βουλευτή ή αναπληρωματικού, ο εισηγητής υποχρεούται να μεριμνήσει για την κοινοποίηση αντιγράφου της ένστασης, μαζί με την πράξη ορισμού της δικασίμου, στο βουλευτή ή τον αναπληρωματικό της άλλης αυτής εκλογικής περιφέρειας, η ανακήρυξη του οποίου μπορεί να επηρεασθεί από την απόφαση. Η κοινοποίηση γίνεται τουλάχιστον είκοσι (20) ημέρες πριν από τη συζήτηση. (Σημ.: όπως τροποποιήθηκε με την παρ.3 άρθρ.1 Ν.2479/1997 ΦΕΚ Α 67/6.5.1997).

2. Την κατά την προηγουμένην παράγραφον υποχρέωσιν έχει και το Ειδικόν Δικαστήριον εάν κατά την συζήτησιν ή και μετ` αυτήν προ της εκδόσεως οριστικής αποφάσεως ήθελε κρίνει ότι συντρέχει περίπτωσις εφαρμογής των εν αυτή οριζομένων.

3. Αν κατά τις προηγούμενες παραγράφους επηρεάζεται η ανακήρυξη βουλευτή, ο βουλευτής αυτός θεωρείται καθ`ου και έχει δικαίωμα να ασκήσει αντένσταση κατά το άρθρο 28. Αν επηρεάζεται η ανακήρυξη αναπληρωματικού, ο αναπληρωματικός αυτός μπορεί να ασκήσει πρόσθετη παρέμβαση κατά τα άρθρα 13 και 27 (σημ.: όπως τροποποιήθηκε με την παρ.3 άρθρ.1 Ν.2479/1997 ΦΕΚ Α 67/6.5.1997)».

Σύμφωνα λοιπόν με αυτές τις διατάξεις είναι προφανές ότι μπορούν να υπάρξουν «εκλογικές περιφέρειες για τις οποίες δεν υποβλήθηκαν ενστάσεις», ως προς τις οποίες οι εκλογές δεν έχουν καταστεί οριστικές και αμετάκλητες, όπως ισχυρίσθηκε το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ), καθώς η ανακήρυξή των βουλευτών και αναπληρωματικών μπορεί να επηρεασθεί από ένσταση ή από ενστάσεις που υποβλήθηκαν μεν σε άλλες εκλογικές περιφέρειες πλην όμως δύνανται να έχουν ευρύτερες επιπτώσεις. Τις επιπτώσεις αυτές οφείλει, κατά τα ανωτέρω, να τις διαπιστώσει το ίδιο το Εκλογοδικείο, ακόμη και κατά την συζήτηση των ενστάσεων ή και μετά από αυτήν, και να μεριμνήσει για την κοινοποίηση αντιγράφου της ένστασης ή των ενστάσεων σε όλους τους τυχόν επηρεαζόμενους βουλευτές ή αναπληρωματικούς, δηλαδή, εν προκειμένω, σε όλους τους βουλευτές και σε όλους τους αναπληρωματικούς των Σπαρτιατών²⁴.

Τέτοια κοινοποίηση, μάλιστα, όχι μόνο δεν είναι πρωτόγνωρη αλλά έχει γίνει επανειλημμένα, σε παλαιότερες υποθέσεις, από το Εκλογοδικείο (κάποιες από τις οποίες έχει χειρισθεί και ο γράφων) με αποτέλεσμα να ακυρωθεί σε ουκ ολίγες περιπτώσεις η εκλογή βουλευτών σε άλλες περιφέρειες και για άλλους βουλευτές, εκτός από αυτούς κατά των οποίων είχε ασκηθεί ένσταση. Πρόκειται για τις περίφημες «καραμπόλες», από τις οποίες έχουν αλλάξει πολλές έδρες στο παρελθόν.

Γ. Τα παραπάνω, για τα οποία υπάρχει σχεδόν ομοφωνία στην θεωρία²⁵, τα προσπέρασε πολύ εύκολα και εντελώς αναιτιολόγητα το Εκλογοδικείο, με μία αξιωματική και εν τέλει «ετσιθελική» διατύπωση, παρότι η συγκεκριμένη (υποτιθέμενη) παρανομία της ανακήρυξης του Αρείου Πάγου αφορούσε εξ ορισμού ολόκληρο τον συνδυασμό των «Σπαρτιατών», δεδομένου μάλιστα ότι ο εκλογικός νόμος δεν προβλέπει πλέον τοπικές ανακηρύξεις υποψηφίων (άρθρο 35 του πδ 26/2012, όπως ισχύει). Θα ήταν εξ άλλου παράλογο και εν τέλει υποκριτικό, για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα, που αφορά στην πραγματικότητα την μη ανακήρυξη συνδυασμών κόμματος για λόγους συνταγματικούς, να μην είναι δυνατόν να κριθεί παράνομη συνολικά η ανακήρυξη του συνδυασμού, ώστε να ακυρωθεί η εκλογή όλων των βουλευτών και των αναπληρωματικών του.

Εφ’όσον λοιπόν το Εκλογοδικείο κατέληξε στο ότι συντρέχει παράβαση νόμου ως προς την ανακήρυξη του συνδυασμού των «Σπαρτιατών», η παράβαση αυτή δεν μπορεί να σημαίνει τίποτε άλλο από το ότι η ανακήρυξη αυτή είναι σαν μη γενόμενη για όλους τους υποψήφιους βουλευτές τους, εκλεγέντες και αναπληρωματικούς. Κατά συνέπειαν, οι μεν ανακηρυχθέντες βουλευτές χάνουν την έδρα τους οι δε αναπληρωματικοί δεν τους αναπληρώνουν, αποκλειστικά και μόνον διότι πάσχει εξ υπαρχής και συνολικά η ανακήρυξη του συνδυασμού, για τους λόγους που προβλέπει το άρθρο 102 του ν. 5043/2023 (με βάση πάντα τις προαναφερθείσες ερμηνευτικές παραδοχές του Εκλογοδικείου).

Τηρουμένων των αναλογιών, η περίπτωση αυτή είναι παρόμοια με την απαγόρευση ανακήρυξης συνδυασμών για λόγους μη τήρησης της ποσόστωσης φύλου, που προβλέπεται από τον εκλογικό νόμο και για τις βουλευτικές εκλογές (άρθρο 34 παρ. 10 του πδ 26/2012, όπως ισχύει). Ας σκεφθούμε, για παράδειγμα, τι θα σήμαινε η ως άνω λογική του Εκλογοδικείου (ΑΕΔ) σε περίπτωση ανάλογης ένστασης κατά τριών βουλευτών, λόγω ελλιπούς συμμετοχής γυναικών στους συνδυασμούς του κόμματός τους, που ανακηρύχθηκαν (συνολικά) από τον Άρειο Πάγο. Δηλαδή δεν θα ήταν δυνατόν μια τέτοια ένσταση να συμπαρασύρει και την εκλογή των υπολοίπων, παρότι το πρόβλημα της ανακήρυξης δεν θα αφορά την συγκεκριμένη εκλογή των βουλευτών αλλά ένα κεντρικό πρόβλημα της ανακήρυξης των συνδυασμών του κόμματος; Τι θα έκανε σε αυτήν την περίπτωση το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ), μιας και δεν θα μπορούσε να καταφύγει ούτε καν στο σόφισμα της εξαπάτησης των εκλογέων από τους επί μέρους βουλευτές, στο οποίο θα αναφερθούμε παρακάτω; Θα ακύρωνε την εκλογή μόνο των καθ’ών η ένσταση βουλευτών, σε αντίθεση με το ΣτΕ που έχει κρίνει επανειλημμένα άκυρη την ανακήρυξη του συνόλου των συνδυασμών που είχαν το ίδιο πρόβλημα²⁶; Με άλλα λόγια, θα μπορούσε έτσι να αχρηστευθεί στην πράξη μία διάταξη που αποσκοπεί στην πραγμάτωση ενός συνταγματικού σκοπού²⁷, και να παραμείνουν στο απυρόβλητο οι παρανόμως ανακηρυχθέντες συνδυασμοί κόμματος, με προκλητική αγνόηση του ν. 345/1976 (ΚΑΕΔ), που προβλέπει ρητά την δυνατότητα επηρεασμού και άλλων (άρα και όλων) των βουλευτών²⁸;

Δ. Είναι προφανές, όμως, ότι το Δικαστήριο δεν θέλησε να κινηθεί προς την κατεύθυνση που επιβάλλει το εκλογικό δίκαιο. Προσπάθησε, αντίθετα, να συνδέσει την παράβαση νόμου με ένα δήθεν εκλογικό αδίκημα εξαπάτησης των εκλογέων (άρθρο 112 παρ. 2 του εκλογικού νόμου) από τους εκλεγμένους βουλευτές. Πρόκειται για μία εντελώς αυθαίρετη και παντελώς ανερμάτιστη επιλογή, που δεν προκύπτει από κανένα σημείο της ισχύουσας νομοθεσίας, ακόμη και αν δεχθούμε την συνταγματικότητά της στο ζήτημα της «πραγματικής ηγεσίας». Η επιλογή αυτή έγινε προφανώς για να περιορισθούν οι συνέπειες της παράβασης νόμου μόνο στους τρεις βουλευτές των οποίων αμφισβητήθηκε με ένσταση η εκλογή. Ωστόσο, μια τέτοια αλλοίωση της έννοιας της παράβασης νόμου ήταν εξαιρετικά δυσχερές να δικαιολογηθεί, όχι μόνον διότι είναι εκτός του πλαισίου της συγκεκριμένης ρύθμισης αλλά και διότι βασίζεται σε ένα εκλογικό αδίκημα του οποίου η αντικειμενική υπόσταση δεν είναι δυνατόν να θεμελιωθεί χωρίς να υπεισέλθει μία μεγάλη δόση αυθαιρεσίας (δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι αποφασιστική επιρροή τέτοιου εκλογικού αδικήματος –αλλά και άλλων παρεμφερών– στην διαμόρφωση του εκλογικού αποτελέσματος δεν έχει τεκμηριωθεί ποτέ, από όσο γνωρίζουμε στην μεταπολιτευτική εκλογική νομολογία, η οποία θέτει αυστηρότατες και δυσεκπλήρωτες προϋποθέσεις –πχ το να κατονομάζονται ρητά οι εξαπατηθέντες…– και εν τέλει απορρίπτει παγίως τέτοιες αιτιάσεις ως αόριστες…). Επιδιώχθηκε λοιπόν μεθοδευμένα, με την σύμπραξη και της ολοένα και περισσότερο επηρεαζόμενης από την εκτελεστική εξουσία Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, η μετάθεση της ευθύνης στα ποινικά δικαστήρια, προκειμένου να αναζητηθεί, με ένα οιονεί «προδικαστικό» ερώτημα (ναι στην περίπτωση αυτή, σε αντίθεση με τα ιδιωτικά Πανεπιστήμια, έγινε προδικαστικό ερώτημα…) η θεμελίωση της «εξαπάτησης των εκλογέων» σε απόφαση ποινικού δικαστηρίου… Ωστόσο, η απόφαση του ποινικού δικαστηρίου δεν διαπίστωσε τέτοιο ποινικό αδίκημα (υπάρχουν τελικά και δικαστές που δεν συμμορφώνονται προς τας υποδείξεις…) οπότε «άνθρακες ο θησαυρός»²⁹. Αντί όμως το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ) να κάνει πίσω, προκειμένου να περισώσει την θεσμική του αξιοπρέπεια, προτίμησε να βγάλει μόνο του τα «κάστανα από την φωτιά», αποφαινόμενο γενικά και αόριστα, χωρίς καμία σοβαρή τεκμηρίωση, ότι οι βουλευτές παρέβησαν τον νόμο, εξαπατώντας τους εκλογείς, και άρα έπρεπε, μόνον γι’αυτούς και μόνο γι’αυτόν τον λόγο, να ακυρωθεί η εκλογή. Πρόκειται, προδήλως, για ερμηνευτικό σόφισμα, το οποίο δεν αντέχει σε σοβαρή κριτική, όπως έδειξε και η εντόνως επικριτική στάση της θεωρίας, σχεδόν στο σύνολό της³⁰. Είναι δε πλέον ή βέβαιον ότι και αυτό, όπως και τα προηγούμενα (στις ανάλογης θεμελίωσης και αξιοπιστίας αποφάσεις του 1990 και του 2005 που αναφέρθηκαν εισαγωγικά), θα είναι μιας χρήσεως…

 

4. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ:
Ο ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟΣ ΕΚΤΡΟΧΙΑΣΜΟΣ

Α. Πέραν, πάντως, των ως άνω ερμηνευτικών αστοχιών, παραμένει ακόμη ανοιχτό το τρίτο ερώτημα, ως προς τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει μια τέτοια δικαστική απόφαση. Και εδώ την λύση την δίνει με σαφήνεια η ισχύουσα εκλογική νομοθεσία, πλην όμως σε κατεύθυνση ακριβώς αντίθετη, επίσης, με αυτήν που επέλεξε το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ).

α. Η πρώτη κρίσιμη διάταξη εν προκειμένω είναι αυτή του άρθρου 32 του ν. 345/1976 (ΚΑΕΔ), η οποία τα εξής:

«2. Το Ειδικόν Δικαστήριον, αποδεχόμενον παράβασιν νόμου περί την ενέργειαν της εκλογής, συνεπεία της οποίας γεννάται αμφιβολία περί του εάν το τελικόν αποτέλεσμα της ψηφοφορίας ήθελεν είναι το αυτό άνευ του διαπιστωθέντος ελαττώματος, αποφαίνεται άκυρον την ανακήρυξιν των καθ` ων η αίτησις βουλευτών ή αναπληρωματικών, η οποία καθίσταται αμφίβολος συνεπεία της εκλογικής παραβάσεως, και διατάσσει την επανάληψιν της ψηφοφορίας μεταξύ αυτών και των λοιπών υποψηφίων, η θέσις των οποίων δύναται να μεταβληθή εκ του αποτελέσματος αυτής και καθορίζει τούτους. Εις την περίπτωσιν ταύτην η επανάληψις της ψηφοφορίας διατάσσεται δια της ιδίας αποφάσεως είτε εις ολόκληρον την εκλογικήν περιφέρειαν είτε εις ωρισμένα τμήματα αυτής, αναλόγος της εκτάσεως της διαπιστωθείσης παραβάσεως».

Η διάταξη αυτή ισχύει σε συνδυασμό με την διάταξη του άρθρου 102 του εκλογικού νόμου (π.δ. 26/2012, 96/2007):

«2. Αν ακυρωθεί η εκλογή για παράβαση των διατάξεων του νόμου και για πλημμέλειες εν γένει είτε στο σύνολο, είτε σε κάποια τμήματα της εκλογικής περιφέρειας, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται σε όσα τμήματα ακυρώθηκε η εκλογή, μέσα σ` ένα μήνα από τη δημοσίευση της απόφασης του Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου, που προβλέπεται από το άρθρο 100 του Συντάγματος.

Κατά την επανάληψη της ψηφοφορίας απ` αυτό το λόγο δεν επιτρέπεται πρόταση και ανακήρυξη νέων υποψηφίων, και η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται σε όσα τμήματα ακυρώθηκε η εκλογή, με βάση τους εκλογικούς καταλόγους που χρησιμοποιήθηκαν κατά την αρχική ψηφοφορία.

3. Αν ακυρωθεί η εκλογή για παράβαση που επιφέρει μεταβολή στις εκλογικές περιφέρειες βάσει των οποίων έγινε η εκλογή και συνεπάγεται κατ` ανάγκη τη νέα πρόταση και ανακήρυξη υποψηφίων και συνδυασμών, αυτή γίνεται σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος, μέσα σε τριάντα ημέρες από τη δημοσίευση της απόφασης του Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου».

Από τις ανωτέρω διατάξεις προκύπτει αναμφίβολα ότι τυχόν απόφαση, με την οποία κρίνεται ότι υπήρξε παράβαση νόμου που γεννά αμφιβολία ως προς το αν το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας θα ήταν το ίδιο χωρίς το διαπιστωθέν ελάττωμα, συνεπάγεται κατ’αρχήν αφ’ενός μεν την ακύρωση των εκλογών των καθ’ων η ένσταση και των επηρεαζόμενων βουλευτών αφ’ετέρου δε την επανάληψη της ψηφοφορίας μεταξύ των λοιπών υποψηφίων, σε συγκεκριμένα εκλογικά τμήματα ή και σε ολόκληρη την εκλογική περιφέρεια³¹, όχι όμως και σε ολόκληρη την επικράτεια όπως υποστηρίχθηκε από κάποιους συγγραφείς³², οι οποίοι παραβλέπουν την σχετική ad hoc πρόβλεψη της παρ. 4 του άρθρου 102 του Εκλογικού Νόμου:

«4. Αν επαναληφθεί η ψηφοφορία σε κάποια εκλογική περιφέρεια για παράβαση των διατάξεων του νόμου ή για πλημμέλειες γενικά, το νέο αποτέλεσμα δεν ασκεί καμία επιρροή στο σύνολο των ψήφων των κομμάτων και στο ποσοστό τους σ` όλη την επικράτεια, όπως αυτό καθορίστηκε από την Ανώτατη Εφορευτική Επιτροπή, σύμφωνα με το άρθρο 101 παράγραφο 1».

Β. Πρέπει να επισημανθεί πάντως ότι ο ν. 345/1976 (ΚΑΕΔ) αφήνει στο Εκλογοδικείο, υπό προϋποθέσεις, και μία δεύτερη επιλογή με βάση τα όσα ορίζονται στο εδ. β της παρ. 3 του άρθρου 32, σύμφωνα με το οποίο:

«3. Το Ειδικόν Δικαστήριον, αποδεχόμενον λάθος περί την αρίθμησιν των ψήφων, αποφαίνεται άκυρον την συνεπεία του λάθους γενομένην ανακήρυξιν και ανακηρύσσει βουλευτάς ή αναπληρωματικούς τους κατά την ορθήν αρίθμησιν των ψήφων πλειοψηφήσαντας. Η διάταξις αύτη εφαρμόζεται αναλόγως και εις πάσαν άλλην περίπτωσιν ακυρώσεως ανακηρύξεως, κατά την οποίαν εν όψει της φύσεως της εκλογικής παραβάσεως είναι προφανώς, κατά την κρίσιν του Ειδικού Δικαστηρίου, περιττή η επανάληψις της ψηφοφορίας».

Από την ως άνω ρύθμιση προκύπτει σαφώς ότι το Εκλογοδικείο μπορεί, κατ’εξαίρεσιν, να κρίνει περιττές τις επαναληπτικές εκλογές, υπό την απαρέγκλιτη όμως προϋπόθεση να αιτιολογήσει πλήρως ότι «η θέλησις του εκλογικού σώματος είναι βεβαία κα αναμφίβολος» (όπως συμβαίνει με την διαπίστωση των σφαλμάτων ως προς την αρίθμηση των ψήφων)³³ και ότι, ως εκ τούτου, η κάλυψη των θέσεων των βουλευτών και των αναπληρωματικών των οποίων ακυρώθηκε η εκλογή μπορεί να γίνει ευχερώς με άλλο τρόπο, ο οποίος θα υποκαταστήσει τις επαναληπτικές εκλογές.

Με βάση αυτά τα δεδομένα, μπορούσε να επικαλεσθεί εν προκειμένω την διάταξη αυτήν το Εκλογοδικείο; Κατά την άποψή μου ναι, έστω και κατ’οικονομίαν, ερειδόμενο πρώτον στην «φύση της εκλογικής παραβάσεως» –που παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα να οδηγεί στην ακύρωση της εκλογής όλων των βουλευτών και των αναπληρωματικών των «Σπαρτιατών» σε πολλές εκλογικές περιφέρειες απλώς και μόνο λόγω παράνομης ανακήρυξης του συνδυασμού τους– και δεύτερον στην δυνατότητά του να ανακατανείμει χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα τις έδρες τους³⁴, χωρίς να μεταβάλει τον ευρύτερο συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων, όπως αυτός είχε διαμορφωθεί στις εκλογές με βάση τα τότε δεδομένα τους, κατ’επέκτασιν δε και χωρίς καμία επίπτωση στην κοινοβουλευτική πλειοψηφία, η οποία στηρίζει την σημερινή κυβέρνηση. Τηρουμένων δηλαδή των αναλογιών, θα μπορούσε να επικαλεσθεί το προηγούμενο της ακύρωσης των εκλογών δέκα (10) βουλευτών, στις εκλογές του 1985, λόγω εσφαλμένης εφαρμογής του εκλογικού συστήματος, που οδήγησε, με ρητή επίκληση του άρθρου 32 παρ. 3 εδ. β΄, στην ανακατανομή των εδρών από το ίδιο το Εκλογοδικείο, χωρίς να γίνουν επαναληπτικές εκλογές³⁵.

Στο σημείο αυτό, βέβαια, ανακύπτει ένα πρόσθετο ερώτημα: πως θα γίνει αυτή η ανακατανομή των εδρών των «Σπαρτιατών»;

Η άποψή μου είναι ότι θα υπήρχε μόνο μία οδός για το Εκλογοδικείο. Να ανατρέξει στον χρόνο διεξαγωγής των εκλογών, να θεωρήσει ότι οι «Σπαρτιάτες» συμμετείχαν παρανόμως σε αυτές, λόγω παράβασης νόμου ως προς την ανακήρυξη των συνδυασμών τους, και στην συνέχεια όχι μόνο να ακυρώσει την εκλογή τους εξ αυτού του λόγου αλλά και να αντιμετωπίσει την ανακήρυξη των συνδυασμών τους σαν μηδέποτε γενόμενη, προχωρώντας σε ανακατανομή των εδρών τους στα κόμματα που ανακηρύχθηκαν νομίμως. Η ανακατανομή αυτή όμως θα έπρεπε να γίνει με βάση συγκεκριμένα κριτήρια:

Πρώτον, ότι είναι συνολική, για όλες τις έδρες, δηλαδή με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που θα γινόταν αν το κόμμα των «Σπαρτιατών» δεν είχε εν τέλει ανακηρυχθεί από το Α1 Τμήμα του Αρείου Πάγου.

Δεύτερον, ότι θα γίνει με βάση το ισχύον (τότε και τώρα) εκλογικό σύστημα και όχι με μία αυθαίρετη αναλογική διάθεση των εδρών των «Σπαρτιατών» στα άλλα κόμματα με βάση την εκλογική τους δύναμη, διότι αυτό θα σήμαινε την επιλεκτική παρεισαγωγή ενός συστήματος απλής αναλογικής, που συνεπάγεται ανεπίτρεπτη διαφοροποίηση των εκλογικών δεδομένων που ίσχυαν κατά την στιγμή της κατανομής των υπόλοιπων εδρών.

Τρίτον, ότι η ανακατανομή θα γίνει χωρίς αλλαγή του εκλογικού μέτρου, δηλαδή με συνυπολογισμό στα έγκυρα ψηφοδέλτια και αυτών που ανήκαν στο ποσοστό των «Σπαρτιατών». Τα ψηφοδέλτια αυτά δεν είναι δυνατόν να εκληφθούν σαν άκυρα, διότι η παράνομη ανακήρυξη των συνδυασμών των «Σπαρτιατών» δεν συνεπάγεται επ’ουδενί και πρόβλημα νομιμότητας των ψηφοδελτίων, καθώς ενσωματώνουν, καθεαυτά, εκλογική βούληση καθ’όλα έγκυρη. Απλώς η εκλογική αυτή βούληση θα αντιμετωπισθεί εν προκειμένω, εκ των πραγμάτων, σαν βούληση που δεν είναι δυνατόν να εκπροσωπηθεί, δηλαδή όπως ακριβώς η βούληση όσων ψήφισαν τα ουκ ολίγα κόμματα που δεν ξεπέρασαν το κατώφλι του 3% (και που το ποσοστό τους υπερβαίνει κατά πολύ αυτό των «Σπαρτιατών»…). Ως εκ τούτου, η περίπτωση αυτή εντάσσεται σε μία γενικότερη προβληματική ως προς το αν είναι συνταγματικά θεμιτό να μην εκπροσωπούνται εκλογείς, παρότι ψήφισαν εγκύρως κάποιο κόμμα. Στο ερώτημα αυτό η εκλογική νομολογία δίνει παγίως θετική απάντηση, υπό τον όρο ο αποκλεισμός των εγκύρων ψηφοδελτίων να μην αφορά και τον υπολογισμό του εκλογικού μέτρου (σε αντίθεση με τα λευκά ψηφοδέλτια, τα οποία ενσωματώνουν εξ ορισμού βούληση μη εκπροσώπησης³⁶).

Το μόνο πρόβλημα που μπορεί να ανακύψει, εντοπίζεται στο ότι με μία τέτοια ανακατανομή, παρότι αυτή θα προσθέσει επιπλέον έδρες σε κάποια κόμματα –με την μερίδα του λέοντος να ανήκει στο κόμμα που δικαιούται την πριμοδότηση– ενδέχεται να υπάρξουν μικρές «καραμπόλες» ως προς τις ήδη κατανεμηθείσες έδρες, από τις οποίες κάποιοι βουλευτές θα ευνοηθούν και κάποιοι θα τις χάσουν. Οι αλλαγές βέβαια αυτές θα είναι σε κάθε περίπτωση ελάχιστες και δεν θα διαφέρουν, τελικά, από τις «καραμπόλες» που προκύπτουν κατά τα ανωτέρω, σε άλλες περιπτώσεις ενστάσεων κατά του κύρους των εκλογών.

Εν κατακλείδι, οι επαναληπτικές εκλογές είναι αναμφίβολα η πλέον «καθαρή» λύση, με μόνο αλλά σοβαρό μειονέκτημα ότι η λαϊκή κυριαρχία θα εκφρασθεί (ενδεχομένως και για έναν καθόλου αμελητέο –και από άποψη μεγέθους– αριθμό εκλογικών περιφερειών), σε μεταγενέστερο στάδιο και σε διαφορετικές συνθήκες. Από την άλλη, η ανακατανομή ναι μεν απαιτεί ιδιαίτερη -και πειστική- αιτιολόγηση πλην όμως βρίσκεται πλησιέστερα στην λογική της ακύρωσης της εκλογής λόγω παράβασης νόμου ως προς την ανακήρυξη, διότι ανατρέχει στον χρόνο και στις συνθήκες των πρώτων εκλογών, αφήνοντας απλώς εκτός αντιπροσώπευσης το ποσοστό που έλαβαν οι «Σπαρτιάτες» (όπως έμειναν εκτός αντιπροσώπευσης και οι ψήφοι των κομμάτων που δεν έλαβαν πάνω από 3%).

Γ. Ωστόσο, το Εκλογοδικείο (ΑΕΔ) αποφάσισε να μην επιλέξει καμία από τις δύο αυτές εναλλακτικές λύσεις (που είναι μάλιστα εξ ίσου θεμιτές ασχέτως του αριθμού των εδρών που θα κενώνονταν). Αντίθετα προτίμησε να συνεχίσει τις ερμηνευτικές του ακροβασίες, εκτροχιάζοντας πλέον πλήρως τον δικανικό του συλλογισμό. Αξίζει νομίζω να παραθέσουμε τα βασικά σημεία του σκεπτικού των δύο αποφάσεων, για να αναδειχθεί ανάγλυφα το μέγεθος της ερμηνευτικής αυθαιρεσίας:

α. Κατ’αρχάς, το Δικαστήριο έκρινε, με μία προδήλως αυταποδεικτική αιτιολογία, δηλαδή σε τελευταία ανάλυση χωρίς καμία απολύτως αιτιολογία, ότι:

«ενόψει της φύσης της συγκεκριμένης εκλογικής παράβασης, που συνίσταται σε εξαπάτηση των εκλογέων με συμμετοχή στις εκλογές πολιτικού κόμματος με υποκρυπτόμενο αρχηγό, σε όλες τις περιφέρειες που εξέλεξε βουλευτές, η επανάληψη της ψηφοφορίας στις συγκεκριμένες εκλογικές περιφέρειες καθίσταται εν προκειμένω περιττή».

β. Στην συνέχεια, με μία αντίστοιχη (μη) αιτιολογία, το Εκλογοδικείο απέρριψε και την ανακατανομή των εδρών, με μόνο επιχείρημα ότι:

«οι διατάξεις του ν. 345/1976 δεν προβλέπουν σε περίπτωση ακύρωσης ανακήρυξης βουλευτή λόγω συμμετοχής του σε πολιτικό κόμμα με υποκρυπτόμενο αρχηγό, που συνιστά την εκλογική παράβαση της εξαπάτησης του εκλογικού σώματος, την ανακατανομή της βουλευτικής έδρες σε βουλευτές άλλου πολιτικού κόμματος».

Πως κινήθηκε δηλαδή εν προκειμένω το Εκλογοδικείο; Αφού απέκλεισε «ετσιθελικά» τις επαναληπτικές εκλογές, τις οποίες προβλέπει ρητά, όπως είδαμε, τόσο ο ν. 345/1976 όσο και ο εκλογικός Νόμος (άρθρο 102), αποφάσισε να αποκλείσει στη συνέχεια και την ανακατανομή των εδρών, με πρόσχημα πλέον ότι δεν υπάρχει ειδική νομοθετική ρύθμιση … Ούτε καν ασχολήθηκε, δηλαδή, έστω και εικονικά, με το αν η ανακατανομή μπορεί να προκύψει ερμηνευτικά, όπως επιβάλλεται, κατά τα ανωτέρω (εφ’όσον επέλεξε -και μάλιστα χωρίς ατιολογία- να εφαρμόσει την παρ. 3 και όχι την παρ. 2 του άρθρου 32 του ν. 345/1976, σε συνδυασμό με το άρθρο 102 του εκλογικού νόμου) και όπως έπραξε άλλωστε το 1985, με δέκα αποφάσεις κατά τα προεκτεθέντα, παρότι ούτε για την περίπτωση ακύρωσης της εκλογής βουλευτή λόγω κακής εφαρμογής του εκλογικού συστήματος, προβλέπεται ανακατανομή από τον ν. 345/1976…

γ. Αφού λοιπόν απέρριψε, με μία προχειρότητα που εκπλήσσει, τις μόνες ερμηνευτικές εκλογές που είχε ενώπιόν του, το Εκλογοδικείο κατέληξε, ελαφρά τη καρδία, στην πρωτοφανή ετυμηγορία ότι οι τρεις έδρες των καθ’ών η ένσταση πρέπει να μείνουν κενές και επομένως ότι η Βουλή πρέπει να παραμείνει με 297 βουλευτές:

«Εξάλλου, αναφορικά με τις επίμαχες έδρες των καθ’ών η ένσταση βουλευτών, εν προκειμένω υφίσταται αναπληρωματική βουλευτής του ιδίου κόμματος μόνο για την εκλογική περιφέρεια Β΄ Θεσσαλονίκης³⁷, η ανακήρυξη της οποίας δεν είναι επιτρεπτή ενόψει της ιδιαιτερότητας της συγκεκριμένης εκλογικής παράβασης, που αφορά συνολικά το πολιτικό κόμμα στο οποίο συμμετείχε ο βουλευτής η εκλογή του οποίου ακυρώνεται καθώς και η αναπληρωματική του…

Με τα δεδομένα αυτά το Δικαστήριο κρίνει ότι πρέπει οι έδρες οι οποίες κενώθηκαν να παραμείνουν κενές και να μην συμπληρωθούν αφού, όπως, προαναφέρθηκε, δεν υφίσταται ούτε δυνατότητα συμπλήρωσης των κενών εδρών με αναπληρωματικό βουλευτή του ίδιου κόμματος, ούτε δυνατότητα ανακατανομής των επίμαχων εδρών σε υποψηφίους βουλευτές άλλων κομμάτων»».

Δ. Είναι προφανές, κατόπιν των ανωτέρω, ότι το Εκλογοδικείο παρερμήνευσε πλήρως την προμνησθείσα διάταξη του άρθρου 32 του Εκλογικού Νόμου, θεωρώντας ότι η απόρριψη των επαναληπτικών εκλογών και της ανακατανομής των εδρών δεν συνεπάγεται καμία δέσμευση ως προς την αναζήτηση εναλλακτικής κάλυψης των κενών εδρών. Στο σημείο όμως αυτό το Εκλογοδικείο δεν έσφαλε απλώς. Ταυτόχρονα ήρθε σε πλήρη αντίθεση με προηγούμενη ad hoc νομολογία του, η οποία δεν αφήνει κανένα περιθώριο μιας τέτοιας προσέγγισης. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στις αποφάσεις ΑΕΔ 21, 22 και 32/1994, οι οποίες αποφάνθηκαν ρητά και κατηγορηματικά ότι:

«… η ακύρωση της εκλογής σε ορισμένη ή ορισμένες περιφέρειες, όπου διαπιστώθηκαν εκλογικές παραβάσεις, είναι συνυφασμένη άρρηκτα από το Σύνταγμα και τον Κώδικα περί του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου (ν. 345/1976) με την επέλευση μιας από τις δύο συνέπειες που προβλέπονται στο άρθρο 32 του νόμου τούτου, δηλαδή είτε την επαναληπτική εκλογή είτε την ανακήρυξη ως βουλευτών εκείνων που θα εκλέγονταν αν δεν είχε εμφιλοχωρήσει η παράβαση που διαπιστώθηκε. Πράγματι, το Κοινοβούλιο δεν μπορεί να λειτουργήσει με ελλιπή συγκρότηση, ώστε να είναι δυνατή η ακύρωση της εκλογής χωρίς την ταυτόχρονη επέλευση μιας από τι δύο συνέπειες…»³⁸.

Είναι τόσο σαφής η εν λόγω διατύπωση, που δεν επιδέχεται ούτε παρερμηνείες ούτε υπεκφυγές…

Ωστόσο, η ερμηνευτική στρέβλωση που επιχείρησαν οι δύο κρίσιμες αποφάσεις δεν περιορίζεται στην προκλητική αγνόηση αυτής της προηγούμενης νομολογίας (την οποία, μάλιστα, ούτε καν μνημονεύουν…). Το Εκλογοδικείο παρακάμπτει ταυτόχρονα και την ίδια την λογική της αναπλήρωσης, που προϋποθέτει αλλά και συνεπάγεται την εφαρμογή του άρθρου 104 του Εκλογικού Νόμου (πδ 26/2012, όπως ισχύει), σύμφωνα με το οποίο:

«1. Οι βουλευτικές έδρες που κενώνονται για οποιοδήποτε λόγο κατά τη διάρκεια της βουλευτικής περιόδου σε κάποια εκλογική περιφέρεια, πληρώνονται από τους αναπληρωματικούς του ίδιου συνδυασμού στην ίδια εκλογική περιφέρεια, που τυχόν έχουν ανακηρυχθεί, οι οποίοι καλούνται από τον Πρόεδρο της Βουλής για την πλήρωση έδρας που κενώθηκε κατά τη σειρά της ανακήρυξης τους.

2. Αν δεν υπάρχουν αναπληρωματικοί που προβλέπει η προηγούμενη παράγραφος ή ο αριθμός τους έχει εξαντληθεί, προκηρύσσεται αναπληρωματική εκλογή στην εκλογική περιφέρεια, στην οποία κενώθηκαν οι βουλευτικές έδρες.

΄Όπως προκύπτει ευχερώς από τις ως άνω διατάξεις, οι κρίσεις του Δικαστηρίου περιορίζονται μόνο στο πρώτο σκέλος της αναπλήρωσης (δηλ. στην παρ. 1), για να αποφανθεί απλώς είτε ότι δεν υπάρχουν αναπληρωματικοί βουλευτές (για τις δύο κενωθείσες έδρες) είτε ότι η τρίτη έδρα δεν μπορεί να καλυφθεί από την (μόνη) αναπληρωματική… Όσον αφορά όμως το δεύτερο σκέλος της αναπλήρωσης (δηλ. την παρ. 2), οι αποφάσεις αγνοούν πλήρως το ότι όταν προκύπτουν «βουλευτικές έδρες που κενώνονται για οποιοδήποτε λόγο κατά τη διάρκεια της βουλευτικής περιόδου σε κάποια εκλογική περιφέρεια… και «δεν υπάρχουν αναπληρωματικοί»… η μόνη επιλογή που έχει το Εκλογοδικείο είναι οι «αναπληρωματικές εκλογές»³⁹ (οι οποίες δεν πρέπει να συγχέονται με τις επαναληπτικές εκλογές του άρθρου 102 του ίδιου νόμου, στις οποίες ήδη αναφερθήκαμε και οι οποίες ήταν αναμφισβήτητα, κατά τα προεκτεθέντα, η ορθότερη όλων επιλογή⁴⁰).

Η μοναδική εξαίρεση –η οποία όμως δεν έχει εφαρμογή στην συγκεκριμένη περίπτωση– προκύπτει αποκλειστικά από το άρθρο 53 παρ. 2 Συντ., το οποίο προβλέπει ότι: «Bουλευτική έδρα που κενώθηκε μέσα στο τελευταίο έτος της περιόδου δεν συμπληρώνεται με αναπληρωματική εκλογή, όταν απαιτείται κατά το νόμο, εφόσον οι κενές έδρες δεν είναι περισσότερες από το ένα πέμπτο του όλου αριθμού των βουλευτών».

Είναι λοιπόν τόσο σαφής η λύση που επιτάσσει συνδυαστικά αφ’ενός το εκλογικό μας δίκαιο (ο νόμος ρητά και το Σύνταγμα εξ αντιδιαστολής) και αφ’ετέρου η παλαιότερη εκλογική νομολογία, που είναι να απορεί κανείς με την ερμηνευτική ελαφρότητα του Δικαστηρίου στο οποίο το Σύνταγμα εμπιστεύθηκε την επίλυση των εκλογικών υποθέσεων… Ως εκ τούτου, δεν είναι λοιπόν διόλου συμπτωματικό ότι το σημείο αυτό της απόφασης του Εκλογοδικείου προκάλεσε όχι μόνον την ομόθυμη κατακραυγή της θεωρίας⁴¹ αλλά και την γενική θυμηδία…

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ
ΜΙΑΣ ΑΚΡΩΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ

Εν κατακλείδι, οι αποφάσεις 9 και 10/2025 για τους «Σπαρτιάτες» εντάσσονται στην χορεία των χειρότερων στιγμών του Εκλογοδικείου, υπερβαίνοντας ίσως σε προβληματικότητα τις δύο προηγηθείσες μελανές σελίδες του (ΑΕΔ 36/1990 και 12/2005). Συγκεκριμένα, με τις εν λόγω αποφάσεις του το Εκλογοδικείο κινήθηκε εμφανώς προς την κατεύθυνση της ποδηγέτησης του νομικού συλλογισμού προς μία προδιαγραμμένη κατεύθυνση, αποδυόμενο σε μία απέλπιδα προσπάθεια να τετραγωνίσει τον κύκλο, με πρωτόγνωρες δικανικές ακροβασίες και με παντελώς έωλες ερμηνευτικές κατασκευές, τόσο ως προς τον προσδιορισμό της παράβασης νόμου όσο και ως προς την τύχη των κενωθεισών εδρών. Το αποτέλεσμα ήταν να ατυχήσει πολλαπλώς, σε όλες τις ερμηνευτικές επιλογές του, με εξαίρεση την κρίση ότι το Εκλογοδικείο είναι όντως αρμόδιο να κρίνει την υπόθεση και την απόρριψη του ισχυρισμού περί συνδρομής κωλύματος εκλογιμότητας (που συνοδεύθηκε όμως από μία αμφιλεγόμενη παρεισαγωγή της «εκλογικής παράβασης» ως λόγου ένστασης). Κατά τα άλλα η απόφαση είναι μία αλυσίδα αλλεπάλληλων εσφαλμένων κρίσεων, με κλιμακούμενη μάλιστα αστοχία των ερμηνευτικών παραδοχών και κατασκευών της. Ειδικότερα:

Α. Η απόφαση έκρινε κακώς, κατά την άποψή μου και την άποψη του μεγαλύτερου μέρους της θεωρίας, ότι είναι συνταγματική η διάταξη 102 παρ. 1 του ν. 5019/2023, που προβλέπει την μη ανακήρυξη των συνδυασμών ενός κόμματος όχι μόνον αν μετέχουν σε αυτούς ή στην ηγεσία του καταδικασμένοι για συγκεκριμένα αδικήματα (κάτι που είναι ευχερώς ελέγξιμο και άρα θεμιτό, όπως πρώτος υποστήριξα το 2013 και εξειδίκευσα το 2020) αλλά και αν πίσω από την (εικονική) ηγεσία της κρύβεται μια άλλη «πραγματική ηγεσία», στην οποία μετέχουν κάποιος ή κάποιοι καταδικασμένοι για συγκεκριμένα αδικήματα. Η διάταξη αυτή, υπονομευμένη εξ υπαρχής από την επικράτηση μικροκομματικών κριτηρίων του κυβερνώντος κόμματος, ενέχει τον τεράστιο κίνδυνο να οδηγήσει σε επιλεκτικούς και σε κάθε περίπτωση υπαγορευμένους αποκλεισμούς κομμάτων και -γενικότερα- σε «κυνήγι μαγισσών», με πιθανή εμπλοκή μηχανισμών που αποδεδειγμένα δεν εμπνέουν καμία εμπιστοσύνη ως προς την σύμφωνη με τους δημοκρατικούς και δικαιοκρατικούς κανόνες λειτουργία τους. Όσο δε για την προηγηθείσα απόφαση του Α1 Τμήματος του Αρείου Πάγου, που αποφάνθηκε δια μακρών υπέρ της συνταγματικότητας όλων των προβλέψεων του άρθρου 102 παρ. 1 του ν. 5019/2023 (άρα και περί «πραγματικής ηγεσίας»), ναι μεν αποπνέει μια ευπρόσδεκτη δημοκρατική ευαισθησία στην οποία δεν μας έχει συνηθίσει τα τελευταία χρόνια η πολιτική Δικαιοσύνη πλην όμως εξεδόθη αναρμοδίως, διότι σύμφωνα με την πάγια εκλογική νομολογία τα πολιτικά δικαστήρια εν προκειμένω απλώς εφαρμόζουν τον νόμο, ασκώντας διοικητική και όχι δικαστική αρμοδιότητα.

Β. Παρότι το Α1 Τμήμα του Αρείου Πάγου έκρινε συνταγματική (και) την ως άνω πρόβλεψη περί «πραγματικής ηγεσίας», ορθώς ανακήρυξε τους συνδυασμούς των «Σπαρτιατών», διότι με βάση τα δεδομένα που είχε υπ’όψιν του κατά την στιγμή της ανακήρυξης δεν προέκυπτε κανένα σοβαρό και ευχερώς διαπιστώσιμο σχετικό επιβαρυντικό στοιχείο, ούτε καν από τα κόμματα που είχαν καταθέσει σχετικά υπομνήματα σε άλλες παρεμφερείς περιπτώσεις. Ως εκ τούτου, το Εκλογοδικείο έπρεπε να απορρίψει αμέσως τις σχετικές ενστάσεις, επισημαίνοντας απλώς αυτό που έχει επικαλεσθεί η εκλογική νομολογία και στην περίπτωση των ποσοστώσεων λόγω φύλου, δηλαδή ότι το κρίσιμο χρονικό σημείο για να κριθεί η νομιμότητα της ανακήρυξης δεν μπορεί να είναι άλλο από την στιγμή της ανακήρυξης και άρα ότι η απόφασή του δεν μπορεί να βασισθεί επουδενί σε οψιφανείς ή/και οψιγενείς ισχυρισμούς. Αντί αυτού θεώρησε, απολύτως εσφαλμένα, ότι μπορούσε να προχωρήσει στην επί της ουσίας εκδίκαση της υπόθεσης.

Γ. Τα επόμενα σφάλματα είναι αλληλένδετα και μάλιστα με διαρκώς αυξανόμενη την ερμηνευτική αστοχία:

α. Εν πρώτοις, αντί να συνδέσει την παράβαση νόμου αποκλειστικά με την ανακήρυξη του συνδυασμού των «Σπαρτιατών», όπως όφειλε, ξεκίνησε μεν από την ανακήρυξη αλλά στην συνέχεια, συνειδητοποιώντας ότι αυτό θα οδηγούσε στην ακύρωση της εκλογής όλων των περιλαμβανομένων σε αυτήν (οπότε θα ανέκυπτε θέμα είτε επαναληπτικών εκλογών είτε ανακατανομής τους, επέλεξε να υπεκφύγει με ένα παράδοξο και εντελώς ανερμάτιστο ερμηνευτικό άλμα: εστίασε σε ένα δήθεν εκλογικό αδίκημα («εξαπάτηση εκλογέων»), για το οποίο μάλιστα προσπάθησε –με «προδικαστικό» ερώτημα…– να μεταθέσει το βάρος της απόδειξης της αντικειμενικής υπόστασής του στα πολιτικά Δικαστήρια. Όταν δε εισέπραξε, με την πρωτοβάθμια απόφαση του Ποινικού Δικαστηρίου, την εύλογη απόρριψη, αντί να εγκαταλείψει αυτήν την –πανταχόθεν βαλλόμενη– ατυχή προσπάθεια, αποφάσισε να κάνει αυτό που ποτέ δεν έχει κάνει ποτέ το Εκλογοδικείο έως τώρα: να διαπιστώσει αυθαιρέτως ότι υπήρξε εξαπάτηση των εκλογέων (και όχι του Α1 τμήματος του Αρείου Πάγου…) και μάλιστα σε τέτοια έκταση που να δικαιολογεί την ακύρωση της εκλογής μόνο των βουλευτών των οποίων είχε προσβληθεί η εκλογή, ενώ η υποτιθέμενη «εξαπάτηση» αφορούσε όλους τους βουλευτές και τους αναπληρωματικούς των «Σπαρτιατών».

β. Στην συνέχεια το ερμηνευτικό άλμα έγινε ακόμη μεγαλύτερο. Αντί να διατάξει επαναληπτικές εκλογές, έστω στις τρεις εκλογικές περιφέρειες όπου ακυρώθηκε η εκλογή βουλευτών, όπως ρητά επιτάσσει το άρθρο 32 παρ. 2 του ίδιου του Κώδικα του Εκλογοδικείου (ν. 345/1976), καθώς και το άρθρο 102 του Εκλογικού Νόμου (πδ 26/2012, όπως ισχύει), προτίμησε να αξιοποιήσει την επικουρική επιλογή του άρθρου 3 του ν. 345/1976 αλλά και πάλι προσχηματικά. Διότι ναι μεν έκρινε «περιττή» την επανάληψη της ψηφοφορίας, πλην όμως χωρίς να αιτιολογήσει την απόφασή του και ιδίως χωρίς να επιλέξει την μόνη εναλλακτική λύση απέναντι στις επαναληπτικές εκλογές, δηλαδή την ανακατανομή των κενωθεισών εδρών των «Σπαρτιατών» στα υπόλοιπα κόμματα, με βάση το ισχύον εκλογικό σύστημα και φυσικά χωρίς τους «Σπαρτιάτες» (των οποίων οι ψήφοι θα θεωρούνταν μεν έγκυρες, άρα θα μετρούσαν ως προς τον υπολογισμό του εκλογικού μέτρου, πλην όμως θα έμεναν χωρίς εκπροσώπηση, όπως ακριβώς οι -πολύ περισσότερες- ψήφοι των κομμάτων που δεν συμπλήρωσαν το 3%).

γ. Ο ερμηνευτικός εκτροχιασμός του Εκλογοδικείου ολοκληρώθηκε με το να αποκλείσει αυθαίρετα –προκαλώντας την ομόθυμη κατακραυγή της θεωρίας αλλά και γενική θυμηδία– και την τελευταία οδό για την πλήρωση των κενών εδρών, που ήταν η προκήρυξη αναπληρωματικών πλέον εκλογών (μιας και δεν υπήρχαν αναπληρωματικοί). Επιστράτευσε δε εν προκειμένω το έωλο επιχείρημα ότι τέτοια αναπληρωματική εκλογή δεν προβλέπεται ειδικά στον νόμο 345/1976 (ΚΑΕΔ), παρακάμπτοντας προκλητικά την σχετική διάταξη του άρθρου 104 του εκλογικού νόμου (πδ 26/2012, όπως ισχύει), που εφαρμόζεται σε κάθε περίπτωση κένωσης εδρών, εφ’όσον αυτές δεν καλυφθούν με έναν από τους δύο άλλους δυνατούς από την εκλογική νομοθεσία τρόπους (επαναληπτική εκλογή μετά από ακύρωση εκλογής βουλευτή ή ανακατανομή εδρών υπό προϋποθέσεις).

δ. Υπενθυμίζω, κλείνοντας, ότι όλες αυτές οι ανερμάτιστες επιλογές του Εκλογοδικείου δεν βρίσκονται απλώς σε αντίθεση με την εκλογική νομοθεσία. Κονταροχτυπιούνται, ταυτόχρονα, και με την δική του – αποσιωπηθείσα…– παλαιότερη νομολογία (ΑΕΔ 21, 22 και 32/1994), η οποία σε ανύποπτο χρόνο είχε κρίνει κατηγορηματικά ότι δεν νοείται ακύρωση εκλογής χωρίς να επιλεγεί είτε η επαναληπτική εκλογή είτε η διαφορετική κάλυψη των κενών εδρών…

Δ. Παραμένει βέβαια ανοιχτό το ερώτημα: γιατί το Εκλογοδικείο επέλεξε να εκτεθεί τόσο πολύ με μια τέτοια απόφαση; Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή, όπως πχ αυτή για την υπόθεση των ιδιωτικών Πανεπιστημίων. Εκεί, αφ’ενός μεν το πολιτικοοικονομικό διακύβευμα για την Κυβέρνηση ήταν γνωστό και η διαπλοκή συμφερόντων δεδομένη αφ’ετέρου δε οι ποικίλες μεθοδεύσεις ήταν οφθαλμοφανείς (τουλάχιστον για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ…), τόσο ως προς την «θεωρητική» (γνωμοδοτική) προετοιμασία του εδάφους όσο και ως προς την δικαστική «κάλυψη» από το ΣτΕ. Στην περίπτωση όμως του Εκλογοδικείου (τα πράγματα δεν είναι τόσο προφανή. Πράγματι, παρότι η όλη υπόθεση φαίνεται να συνδέεται επίσης με κυβερνητικές μεθοδεύσεις για την εξυπηρέτηση μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων, ξεκινώντας από την ίδια την ψήφιση της επίμαχης διάταξης και φθάνοντας μέχρι την ποικιλότροπη πολιτική αξιοποίηση της απόφασης του Εκλογοδικείου (ΑΕΔ) από την κυβερνητική πλειοψηφία⁴², δυσκολεύομαι να δεχθώ ότι το Δικαστήριο κινήθηκε απλώς προς την κατεύθυνση που επιθυμούσε η Κυβέρνηση. Εξ άλλου, αν κατέληγε στην -θεμιτή κατά τα ανωτέρω- ανακατανομή όλων των εδρών των «Σπαρτιατών» όχι μόνον θα ικανοποιούσε περισσότερο την κυβερνητική πλειοψηφία, η οποία θα αυξανόταν κατά έξι τουλάχιστον βουλευτές, αλλά και θα ήταν πολύ λιγότερο εκτεθειμένη.

Εκτός λοιπόν από το δεδομένο, πλέον, για τα Ανώτατα Δικαστήρια της χώρας, ευήκοον ούς προς τις κυβερνητικές υποδείξεις, μου φαίνεται ότι εν προκειμένω σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε και ένας ιδιότυπος δικαστικός βολονταρισμός, βασισμένος σε συγκεκριμένες προερμηνευτικές επιλογές και σε συνακόλουθα ερμηνευτικά τεχνάσματα. Θεωρώ δηλαδή πολύ πιθανόν το Εκλογοδικείο να προσπάθησε να πατήσει ταυτόχρονα σε πολλές βάρκες (δηλαδή να σταθμίσει, πέρα από τις δεδομένες κυβερνητικές επιδιώξεις, και ζητήματα όπως η επίδειξη δημοκρατικής ευαισθησίας, η ικανοποίηση της κοινής γνώμης και η αποφυγή λύσεων που θα προκαλούσαν σοβαρές αναταράξεις ή/και αναδιατάξεις ή/και ανατροπές πολιτικών συσχετισμών), με αποτέλεσμα όμως, αντί της ερμηνευτικής εξισορρόπησης, να καταλήξει στο νερό, δηλαδή σε μία απόφαση που όχι μόνον δεν έπεισε κανέναν αλλά και επέτεινε δραματικά την κρίση αξιοπιστίας της Δικαιοσύνης…

 

Αντί επιλόγου:
Kαι όμως το Εκλογοδικείο δεν δικαιούται
να απαγορεύσει τις αναπληρωματικές εκλογές

Και μία τελευταία αλλά κρίσιμη κατά την άποψή μου επισήμανση. Το Εκλογοδικείο με την απόφασή του αυτήν δεν διέπραξε απλώς κραυγαλέα και ασυγχώρητα λάθη. Στην πραγματικότητα υπερέβη εμφανώς και την αρμοδιότητά του, επιτάσσοντας την μη πλήρωση των εδρών. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να το κάνει μόνο αν θεωρούσε την ισχύουσα γενική ρύθμιση για τις αναπληρωματικές εκλογές αντισυνταγματική. Από την στιγμή όμως που δεν το έπραξε (και δεν θα μπορούσε άλλωστε, αλλά πλέον όλα να τα περιμένει κανείς…) δεν έχει καμία δικαιοδοσία να μην επιτρέψει την εφαρμογή του εκλογικού νόμου, μόνο και μόνο γιατί έκρινε, αυθαίρετα και αναιτιολόγητα, ότι απαιτείται ειδικός νόμος για την συγκεκριμένη περίπτωση. Πρόκειται για μία περίπτωση ευθείας σύγκρουσης της δικαστικής με την νομοθετική εξουσία, η οποία με έναν μόνο τρόπο μπορεί να επιλυθεί: με την πλήρη αγνόηση του μέρους αυτού της απόφασης, ως υπερβαίνοντος καταφανώς την αρμοδιότητα του Εκλογοδικείου (ΑΕΔ) και άρα ως στερουμένου δεσμευτικότητας⁴³, και με την προκήρυξη αναπληρωματικών εκλογών στις τρεις εκλογικές περιφέρειες, σύμφωνα με την σχετική ρύθμιση του άρθρου 104 παρ. 3 του εκλογικού νόμου (πδ 26/2012)⁴⁴, δηλ. με προεδρικό διάταγμα (μετά από πρωτοβουλία και) με προσυπογραφή του Υπουργικού Συμβουλίου⁴⁵. Αν λοιπόν η κυβέρνηση θέλει να πείσει ότι η απόφαση αυτή ελήφθη μόνο λόγω της –τόσο έκδηλης– ερμηνευτικής αστοχίας των δικαστών και όχι λόγω (και) των δικών της πιέσεων ή/και μεθοδεύσεων, «ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα»… Διαφορετικά, τόσο η άρνηση όσο και η (σιωπηρή) παράλειψη νόμιμης ενέργειας αφήνουν ανοιχτό τον δρόμο για δικαστικές διεκδικήσεις, ως προς την κάλυψη των κενών εδρών, μέσω του Συμβουλίου Επικρατείας, με εξαίρεση βεβαίως των μελών του που συμμετείχαν στην σύνθεση του Εκλογοδικείου…