Σε ένα δημοκρατικό και φιλελεύθερο κράτος η άσκηση εξουσίας σημαίνει την ταυτόχρονη ανάληψη υποχρεώσεων εκ μέρους των κυβερνώντων, καθώς και την παράλληλη αποδοχή της ευθύνης που τους βαραίνει για όλες τις πράξεις και τις παραλείψεις τους. Η ευθύνη των μελών της Κυβέρνησης ανάγεται έτσι σε ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα του συνταγματικού δικαίου. Στην παρούσα… Read More »
Στη μελέτη αυτή, που συντάχθηκε στις αρχές του 2012, με αφορμή συνέδριο αφιερωμένο στη μνήμη του Δημήτρη Τσάτσο, ο συγγραφέας επανερχόμενος ουσιαστικά σε προγενέστερες, δημοσιευμένες θέσεις του, υποστηρίζει ότι από το «Μνημόνιο» του 2010, ήδη, σηματοδοτείται το τέλος του μεταπολιτευτικού πολιτικού παραδείγματος με χαρακτηριστικά συμπτώματα την κατάρρευση του πολιτικού και κομματικού συστήματος, κυρίως του δικομματισμού,… Read More »
Το κείμενο χαρτογραφεί την σχέση της Αριστεράς στην Ελλάδα με το Σύνταγμα, μία σχέση παραδοσιακά «μάλλον περίεργη και αντιφατική», μας λέει ο συγγραφέας, καθώς και το λόγο της για αυτό, ο οποίος θεμελιώθηκε στην πεποίθηση ότι «η τέχνη του Συντάγματος είναι η τεχνική της πολιτικής ελευθερίας», υιοθέτησε το αίτημα της περιαφής με τον τύπο της… Read More »
Ο δικομματισμός της μεταπολίτευσης πέτυχε να διατηρήσει ένα επίπεδο πολιτικής και κοινωνικής σταθερότητας για σχεδόν τρεις δεκαετίες. Τα πρώτα σημάδια της εξασθένισής του φάνηκαν ήδη από τις βουλευτικές εκλογές του 2007, αλλά η κατάρρευσή του έλαβε χώρα κάτω από το βάρος της οικονομικής κρίσης. Η τελευταία ήταν ο καταλύτης για τη μετατροπή της κρίσης αντιπροσώπευσης σε κρίση νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος. Η δεύτερη υποσκάπτει το σύνολο των προσώπων και των θεσμών που σχετίζονται με το πολιτικό σύστημα, όλες τις πολιτικές, οικονομικές και πνευματικές ελίτ και εξωτερικεύεται με ψυχολογία όχλου, μηδενιστική φιλοσοφία και βίαιη συμπεριφορά.Οι επιλογές που έχουμε τώρα είναι δύο: είτε να ακολουθήσουμε την οδό μιας ιδεολογικής πόλωσης που σε αυτή τη φάση μπορεί να οδηγήσει τη χώρα σε περιπέτειες είτε να αναζητήσουμε τις μεθόδους για συναινετικές λύσεις με υποχωρήσεις από όλους. Αν επιθυμούμε το δεύτερο, η συζήτηση για τον εκλογικό νόμο πρέπει να ανοίξει σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Επίσης, πρέπει να προχωρήσουμε σε άμεσες αλλαγές τόσο θεσμικού χαρακτήρα όσο και νοοτροπίας, να οικοδομήσουμε, εκ νέου, ένα θεσμικό συνεργατικό πλαίσιο, ένα πλαίσιο συναίνεσης μεταξύ των βασικών πολιτικών παικτών (κομμάτων και ομάδων πίεσης), αυτών τουλάχιστον που δηλώνουν πως ενδιαφέρονται για την επιβίωση και την ανάπτυξη της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στη χώρα.
Η ταύτιση της πολιτικής αντιπροσώπευσης με τη δημοκρατία δεν είναι αυτονόητο, ίσως μάλιστα ούτε καν ρεαλιστική. Ιδεοτυπικά η πολιτική αντιπροσώπευση θα μπορούσε να νοηθεί κατά δύο διαμετρικά αντίθετους μεταξύ τους τρόπους, δηλ. με φορά είτε από την κοινωνία προς την (πολιτική) εξουσία είτε αντίστροφα, με φορά από την εξουσία προς την κοινωνία. Σήμερα η δεύτερη μορφή της, κυρίαρχη για αρκετούς αιώνες, αναδύεται και πάλι στην επιφάνεια, καθώς, υπό την πίεση των παγκοσμιοποιημένων αγορών, η τάξη των πολιτικών φαίνεται να αντιπροσωπεύει μάλλον τους διεθνείς πιστωτές έναντι των –θεωρητικά μόνο κυρίαρχων- λαών. Η ανανέωση της πολιτικής αντιπροσώπευσης θα μπορούσε να επέλθει, έστω μερικώς, με την περιστολή της επαγγελματοποίησης της πολιτικής τάξης και την αντιμετώπιση της αυτονόμησής της από την κοινωνία. Αυτό θα μπορούσε να γίνει π.χ. με τους ακόλουθους τρόπους: α) μερική υποκατάσταση της κλήρωσης στη θέση της εκλογής και θεσμοθέτηση ενός επιπρόσθετου νομοθετικού σώματος με τρόπο που να εξασφαλίζει την αναλογική αντιπροσώπευση όλων των κοινωνικών τάξεων και μερίδων. β) καθιέρωση ενός ανώτατου ορίου συνολικής βουλευτικής θητείας, γ) σύντμηση των διαστημάτων μεταξύ των εκλογικών αναμετρήσεων, έτσι ώστε να συντμηθούν και τα χρονικά περιθώρια εφαρμογής κυβερνητικών πολιτικών οι οποίες έρχονται τυχόν σε αντίθεση με τη λαϊκή εντολή και δ) ίσως στάθμιση της ψήφου με κριτήριο τα ανήλικα τέκνα.
Ο συγγραφέας αναζητά, ξεκινώντας από την υπόθεση ότι η Μεταπολίτευση έφτασε στο τέλος της, τα θεσμικά χαρακτηριστικά της νέας μεταπολιτευτική περιόδου, Τα εντοπίζει στο παγκοσμιοποιημένο και ευρωζωνικό πολιτικο-οικονομικό περιβάλλον, τα οποία θεωρεί συστατικό στοιχείο της νέας περιόδου. Υπογραμμίζει ως πρώτο χαρακτηριστικό την τριπλή εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας, -διεθνή, ευρωπαϊκή και αγοραία- και τονίζει το νέο ρόλο του κράτους και της κυριαρχίας. Η ένταξη της ελληνικής οικονομίας στο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα επικαθορισμού της νέας περιόδου, η οποία διανύεται σε συνθήκες διαδικτυομένης παγκόσμια κρατικής κυριαρχίας και διεθνούς οικονομικής αστυνόμευσης (πειθάρχησης) των υπερχρεωμένων κρατών. Στην ελληνική επικράτεια είναι έκδηλη η πλήρης απαξίωση του μετα-πολιτευτικού πολιτικού και κοινωνικού παραδείγματος εν μέσω όμως σταθερού κοινοβουλευτικού πολιτεύματος και αυτό είναι αξιοπρόσεκτο. Μια βαθειά κρίση εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας χαρακτηρίζει το αντιπροσωπευτικό σύστημα και τους αντιπροσωπευτικού θεσμούς. Καθρεπτίζεται στη σχέση αντιπροσώπευσης εκλογέως και βουλευτή. Η απονομιμοποίηση των αντιπροσωπευτικών θεσμών δεν φαίνεται ωστόσο να θίγει τόσο το θεσμό της πολιτικής αντιπροσώπευσης όσο τη λειτουργία της και τους φορείς της. Η αποκατάσταση της σχέσης εμπιστοσύνης περνά αναγκαστικά από την θεαματική, θεσμική και ηθικο-πολιτική, αναδιάρθρωση της σχέσης αντιπροσώπευσης.
Η συχνή επίκληση της διαφθοράς ως μόνιμου στοιχείου του πολιτικού βίου και οι συνεχείς αναφορές στους διεφθαρμένους πολιτικούς αποτελούν τα τελευταία χρόνια σταθερό στοιχείο του πολιτικού λόγου. Ωστόσο, ο λόγος περί διαφθοράς και η κατακραυγή που συνοδεύει τους «διεφθαρμένους» λειτουργεί ως εκτονωτικός μηχανισμός για τους πολίτες, ως ένα ξόρκι που περισσότερο συσκοτίζει παρά διαφωτίζει το θέμα. Στην δίνη αυτού του ισοπεδωτικού λόγου έχει περιπέσει και η ποινική ευθύνη των Υπουργών. Στο κείμενο που ακολουθεί γίνεται προσπάθεια να αποσαφηνιστεί η επιρροή που ασκεί ο κυρίαρχος λόγος περί διαφθοράς στην ερμηνεία του θεσμού της ποινικής ευθύνης των Υπουργών.
Ο καθηγητής Κώστας Χρυσόγονος προτείνει δώδεκα σημεία μιας συνταγματικής αναθεώρησης που θα αποσκοπούσε στο να εμποδίσει την περαιτέρω διολίσθηση προς τον εκφεουδαρχισμό του ελληνικού δημόσιου βίου. Το ζητούμενο τελικά είναι να πραγματοποιηθεί η μετάβαση από ένα πολιτικό σύστημα επιφανειακά μόνο δημοκρατικό, όπως αυτό που εγκαθιδρύθηκε στη χώρα μας μετά τη μεταπολίτευση του 1974, σε ένα νέο και περισσότερο δημοκρατικό και αντιπροσωπευτικό μοντέλο λειτουργίας του κράτους και κυρίως των κομμάτων
Το κείμενο αυτό είναι η εισαγωγική ομιλία του καθηγητή Γιώργου Σωτηρέλη στο στρογγυλό τραπέζι με το οποίο έκλεισε το ΙΓ΄ Συμπόσιο του Ομίλου «Αριστόβουλος Μάνεσης» στο Βόλο (25-26.3.2011). Περιέχει, πέρα από μια συνοπτική αποτίμηση του Συμποσίου, βασικές σκέψεις για την σχέση Συντάγματος – Πολιτικής στην εποχή του «μνημονίου», ειδικότερα δε για τις δυνατότητες και τα περιθώρια που διαθέτει σήμερα η συνταγματική πολιτική να δώσει συγκεκριμένες και πρόσφορες απαντήσεις, μέσω της αναθεώρησης του Συντάγματος, στην προϊούσα πολύπλευρη κρίση του οικονομικού και πολιτικού συστήματος.
Το τέλος του δικομματισμού και των αυτοδύναμων μονοκομματικών κυβερνήσεων έχει αναγγελθεί πολλές φορές, αυτή τη φορά όμως, δηλαδή στις επόμενες βουλευτικές εκλογές, όποτε κι αν γίνουν αυτές, φαίνεται ότι η πρόβλεψη θα επαληθευθεί.
Στη γραπτή απόδοση της ομιλίας του ο καθηγητής Γιάννης Δρόσος προβαίνει με αφορμή και αφετηρία το ‘Μνημόνιο’, (το οποίο χαρακτηρίζει ως «πολιτειακά σημαντικό γεγονός που εισάγει μια νέα συνταγματική κατάσταση»), σε μια ανασκόπηση της λειτουργίας του πολιτεύματος από το Σύνταγμα του 1975 και μετά αντιπαραβάλλοντας τα συνταγματικά διακυβεύματα του τότε και του σήμερα και επισημαίνοντας τις ριζικές διαφορές τους.
Στη σύντομη παρέμβασή του, εν όψει του επικείμενου συμποσίου του Ομίλου τον προσεχή Μάρτιο, ο Τ. Βιδάλης επανέρχεται στο ζήτημα που έθεσε σε ένα προηγούμενο κείμενό του, που έχει φιλοξενηθεί ήδη στον ιστότοπό μας με τίτλο «Φρουροί των Βερσαλλιών», ανοίγοντας ουσιαστικά τον διάλογο με επίκεντρο τη μορφή του πολιτεύματος ως κοινοβουλευτικού. Υποστηρίζει ότι ένας από τους λόγους της κρίσης του πολιτικού συστήματος είναι η «μονομερής» δημοκρατική νομιμοποίηση της Βουλής και η λύση θα ήταν η δημιουργία απέναντί της ενός ισχυρού και νομιμοποιημένου θεσμικού αντιβάρου που δεν μπορεί να είναι άλλο από έναν άμεσα εκλεγμένο Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Προτείνει δηλαδή την εγκαθίδρυση ενός προεδρικού συστήματος.