Η λειτουργία του κοινωνικού κράτους αποδεικνύεται ουσιώδης, καθώς οι επιπτώσεις της πρόσφατης αποδυνάμωσής του επηρεάζουν την οικονομική ανάπτυξη. Δημιουργείται το ενδιαφέρον να εξετασθεί η σχέση της οικονομίας με το κοινωνικό κράτος σε ένα πιο ισότιμο επίπεδο, μέσω της «αυτονόμησης» της αρχής του κοινωνικού κράτους, προκειμένου αυτή να απαλλαχθεί από την επικουρική της διάσταση.
Α) Στις μέρες μας παρατηρείται μια τάση ενίσχυσης των ιδιωτικών κέντρων εξουσίας καθώς και μια ορατή σύγχυση των ορίων της δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας. Συγχρόνως το εύρος του αυτοκαθορισμού του πολίτη επηρεάζεται από τη διαρκή διαμόρφωση και εξέλιξη νέων τεχνολογικών, οικονομικών και πολιτισμικών δεδομένων, ενώ ευλόγως διαπιστώνεται μια κατάσταση ρευστότητας στην πραγματική και ισότιμη απόλαυση… Read More »
Αντικείμενο της παρούσας γραπτής εισήγησης, που ένα μέρος της παρουσιάστηκε προφορικά στην ημερίδα που διοργανώθηκε από το Ίδρυμα της Βουλής, στις 3 Ιουνίου, είναι να διερευνήσει, με βάση τη διδασκαλία του Μάνεση, αν η αποκαλούμενη «λαϊκή εντολή», έτσι όπως εννοείται από όσους την επικαλούνται, βρίσκει συνταγματικό έρεισμα στις θεμελιώδεις συνταγματικές αρχές του πολιτεύματος, στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και στην αντιπροσωπευτική αρχή. Η θέση του συγγραφέα είναι ότι το δόγμα της λαϊκής εντολής χωρίς να αντιστρατεύεται το Σύνταγμα δεν εναρμονίζεται με το κλασικό νόημα της πολιτικής αντιπροσώπευσης του λαού. Συνιστά απλώς μια πολιτική παραφθορά του.
Το επιχείρημα που αναπτύσσεται είναι ότι η μεν αρχή της λαϊκής κυριαρχίας κατοχυρώνεται συνταγματικά, εφόσον και καθόσον όλες οι κρατικές εξουσίες ασκούνται «καθ΄όν τρόπον ορίζει το Σύνταγμα» και «υπάρχουν υπέρ του λαού και του έθνους», η δε αντιπροσωπευτική αρχή ορίζει ότι οι «βουλευτές αντιπροσωπεύουν το έθνος». Από τις αρχές αυτές συνάγεται ότι οι βουλευτές επιλέγονται από ένα κόμμα και εκλέγονται από τον λαό, για να αντιπροσωπεύσουν -και όχι να εκπροσωπήσουν- το σύνολο του λαού και τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά του και όχι μόνον μιας μερίδας του ή μόνον τους ψηφοφόρους τους. Αν ως λαϊκή εντολή εννοείται ένα είδος επιτακτικής, κομματικής, εντολής των ψηφοφόρων του κυβερνώντος κόμματος προς τους βουλευτές του, τότε η δέσμευση αυτή πρέπει να αντιμετωπιστεί ως δέσμευση ηθικο-πολιτικής υφής -μεγάλης σημασίας, είναι αλήθεια, για την αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος. Αφορά όμως την πολιτική σχέση των ψηφοφόρων του κόμματος προς τους βουλευτές τους και δεν απορρέει ούτε βρίσκει κανονιστικό έρεισμα στην αντιπροσωπευτική αρχή ή στη λαϊκή κυριαρχία, ούτε, βέβαια, χαρακτηρίζει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, που δεν είναι δημοκρατία της επιτακτικής εντολής
"Μια αλλαγή στη σκέψη των ανθρώπων αποτελεί προϋπόθεση για να ξεπεράσουμε την κρίση δημοκρατίας στην Ευρώπη. Αυτή η κρίση ουσιαστικά έχει τις ρίζες της όχι στην ΕΕ αλλά στα ίδια τα Κράτη-Μέλη. Αποκτώντας την ‘κυριότητα’ της ΕΕ, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τους την αρχή της επικουρικότητας και συμμετέχοντας όχι μόνο στον διάλογο για τις μεταρρυθμίσεις των… Read More »
Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΟΥ 1864 ως θεμελίου της πρώτης δημοκρατικής και κοινοβουλευτικής μας παράδοσης* * Το κείμενο αυτό είναι επεξεργασμένη μορφή ομότιτλης ομιλίας σε Ημερίδα με τίτλο «Το Σύνταγμα του 1864: 150 χρόνια μετά» που διεξήχθη στη Βουλή στις 7 Νοεμβρίου του 2014. Πολλές φορές ακούγεται, ακόμα και από επίσημα χείλη,… Read More »
παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, που είναι χρόνια βαθιάς ύφεσης και οικονομικής κρίσης, η τάση τα κράτη να θέλουν να υπερασπιστούν περισσότερο την κυριαρχία τους, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους των χρηματοπιστωτικών αγορών. Οι αγορές, σύμφωνα με τις αρχές και τους κανόνες που επιβάλλει η διαδικασία παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, είναι σε θέση να επηρεάσουν,… Read More »
Το κρισιμότερο διακύβευμα των κοινωνικοοικονομικών ανατροπών που συντελούνται γύρω μας είναι η κρίση της πολιτικής αυτονομίας του σύγχρονου εθνικού κράτους, δηλαδή του στοιχείου εκείνου που κατ’εξοχήν συνδέθηκε με την σταδιακή δημοκρατική ολοκλήρωσή του. Κατά συνέπεια, το συνταγματικό κράτος διέρχεται εδώ και πολλά χρόνια μια βαθιά κρίση, δομικού χαρακτήρα, η οποία αφ’ενός μεν συνέβαλε στην πρόσφατη κατάρρευση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος αφ’ετέρου δε επιδεινώθηκε ραγδαία από αυτήν. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν το συνταγματικό κράτος που διαμορφώθηκε τους δύο προηγούμενους αιώνες μπορεί να αντέξει στην σημερινή συγκυρία του 21ου αιώνα. Στο πλαίσιο αυτό, εκείνο που προέχει, υποστηρίζει ο συγγραφέας, είναι η θεωρητική επεξεργασία ενός νέου συνταγματισμού, τόσο ως προς την φυσιογνωμία όσο και ως προς το περιεχόμενο, μια επεξεργασία που δεν θα σημαίνει ρήξη με τον παραδοσιακό συνταγματισμό, ούτε, πολύ περισσότερο, ανατροπή του, αλλά θα συνίσταται σε μια τομή μέσα στη συνέχεια και θα αναδεικνύει ένα νέο συνταγματισμό, που θα είναι ταυτόχρονα αμυντικός και επιθετικός. Ο συνταγματισμός αυτός θα είναι υπερεθνικός και δεν θα έρθει «καταλύσαι αλλά πληρώσαι» τον συνταγματισμό που διαπλάσθηκε στο πλαίσιο των εθνικών κρατών.Η μεγάλη πρόκληση του νέου συνταγματισμού είναι συνεπώς να συναρθρώσει, με συγκεκριμένες προτάσεις, το εθνικό με το υπερεθνικό και το εγγυητικό με το διεκδικητικό, προκειμένου να επιτύχει, υπό την δαμόκλειο σπάθη της σημερινής ζοφερής οικονομικής πραγματικότητας, ένα νέο μείγμα συνταγματικού πατριωτισμού και συνταγματικού κοσμοπολιτισμού.
Ο συγγραφέας αναζητά, ξεκινώντας από την υπόθεση ότι η Μεταπολίτευση έφτασε στο τέλος της, τα θεσμικά χαρακτηριστικά της νέας μεταπολιτευτική περιόδου, Τα εντοπίζει στο παγκοσμιοποιημένο και ευρωζωνικό πολιτικο-οικονομικό περιβάλλον, τα οποία θεωρεί συστατικό στοιχείο της νέας περιόδου. Υπογραμμίζει ως πρώτο χαρακτηριστικό την τριπλή εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας, -διεθνή, ευρωπαϊκή και αγοραία- και τονίζει το νέο ρόλο του κράτους και της κυριαρχίας. Η ένταξη της ελληνικής οικονομίας στο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα επικαθορισμού της νέας περιόδου, η οποία διανύεται σε συνθήκες διαδικτυομένης παγκόσμια κρατικής κυριαρχίας και διεθνούς οικονομικής αστυνόμευσης (πειθάρχησης) των υπερχρεωμένων κρατών. Στην ελληνική επικράτεια είναι έκδηλη η πλήρης απαξίωση του μετα-πολιτευτικού πολιτικού και κοινωνικού παραδείγματος εν μέσω όμως σταθερού κοινοβουλευτικού πολιτεύματος και αυτό είναι αξιοπρόσεκτο. Μια βαθειά κρίση εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας χαρακτηρίζει το αντιπροσωπευτικό σύστημα και τους αντιπροσωπευτικού θεσμούς. Καθρεπτίζεται στη σχέση αντιπροσώπευσης εκλογέως και βουλευτή. Η απονομιμοποίηση των αντιπροσωπευτικών θεσμών δεν φαίνεται ωστόσο να θίγει τόσο το θεσμό της πολιτικής αντιπροσώπευσης όσο τη λειτουργία της και τους φορείς της. Η αποκατάσταση της σχέσης εμπιστοσύνης περνά αναγκαστικά από την θεαματική, θεσμική και ηθικο-πολιτική, αναδιάρθρωση της σχέσης αντιπροσώπευσης.
Το συνταγματικό φαινόμενο είναι εντελώς πρόσφατο, αν συγκριθεί με την επί δεκάδες χιλιάδες χρόνια εξέλιξη του homo sapiens. Σε αντίθεση π.χ. με το θρησκευτικό συναίσθημα, το οποίο εκδηλώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής της ανθρωπότητας, η «θέληση για το Σύνταγμα» εμφανίσθηκε στις ανθρώπινες κοινωνίες πριν από μόλις δυόμισι αιώνες. Η κύρια κινητήρια δύναμη του συνταγματισμού της νεωτερικότητας υπήρξε η παγκόσμια επικράτηση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Είναι ανοικτό ερώτημα ποιο μέρος του θεσμικού εποικοδομήματος των καπιταλιστικών κοινωνικών σχηματισμών μπορεί να επιβιώσει από μια ενδεχόμενη μελλοντική κατάρρευση του καπιταλισμού, ιδίως αν η οικονομική ανάπτυξη που πυροδότησε αυτός προσκρούσει κάποια στιγμή στη φέρουσα ικανότητα του πλανήτη, και ποιο όχι.